स्वच्छ ऊर्जा रूपान्तरणमा भारतको नेतृत्व

काठमाडौँ । भारतले हालै सम्पन्न इण्डिया इनर्जी वीक २०२५ को अवसरमा स्वच्छ ऊर्जा क्षेत्रमा ठूला सम्झौता गर्दै आफ्नो अग्रणी भूमिका थप बलियो बनाएको छ । यो महोत्सवले भारतको हरित ऊर्जा यात्रा र नवप्रवर्तनमा अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान तान्न सफल भएको छ ।

भारतका पेट्रोलियम तथा प्राकृतिक ग्यास मन्त्री हरदीप सिंह पुरीले विभिन्न ऊर्जा स्रोतहरूलाई विविधीकरण गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारीलाई सुदृढ पार्न महत्वपूर्ण सम्झौताहरू गरेका छन् । उनले ऊर्जा सुरक्षालाई दीगो र भरपर्दो बनाउन रणनीतिक सहकार्य आवश्यक रहेको बताए ।

बेलायतका उर्जा तथा जलवायु परिवर्तन मन्त्री एड मिलिब्यान्डले भारतलाई स्वच्छ ऊर्जा रूपान्तरणमा ‘विश्वकै प्रेरणादायी देश’ भनेर प्रशंसा गरे । भारतले सन् २०३० भित्र ५०० गीगावाट नवीकरणीय ऊर्जा उत्पादन तथा सन् २०७० सम्म नेट-जीरो कार्बन उत्सर्जन हासिल गर्ने महत्वाकांक्षी लक्ष्य अघि सारेको छ ।

भारतले सौर्य, पवन, जलविद्युत, तथा हरित हाइड्रोजन ऊर्जा क्षेत्रमा अत्यधिक लगानी गर्दै आएको छ । राष्ट्रीय सौर्य मिशन र अन्तर्राष्ट्रिय सौर्य गठबन्धन मार्फत भारत विश्वकै अगुवा सौर्य ऊर्जा उत्पादक देशमध्ये एक बनेको छ। राजस्थान र गुजरातमा रहेका ठूला सौर्य पार्कहरू यसका उदाहरण हुन् ।

यसैगरी, भारतले पवन ऊर्जामा ४० गीगावाट क्षमतासहित थप विस्तारको योजना अघि बढाइरहेको छ। तामिलनाडु र गुजरातमा स्थापित पवन ऊर्जा केन्द्रहरू तथा अपतटीय पवन ऊर्जा परियोजनाहरूले यो क्षेत्रलाई मजबुत बनाइरहेका छन् ।

हरित हाइड्रोजन प्रविधिमा भारतको लगानी उल्लेखनीय छ। सन् २०२३ मा प्रारम्भ भएको राष्ट्रिय हरित हाइड्रोजन मिशन ले हाइड्रोजन-आधारित अर्थतन्त्रको जग बसालेको छ। भारतको पहिलो हाइड्रोजन इन्धन बस नई दिल्लीमा सार्वजनिक गरिएको छ, जसले हरित ईन्धनलाई प्रवर्द्धन गर्ने सरकारको प्रतिबद्धता देखाउँछ।

इण्डिया इनर्जी वीक २०२५ मा १०० भन्दा बढी देशका उर्जा विज्ञ, नीति निर्माता, तथा उद्योग नेताहरूले सहभागिता जनाएका छन् । मुख्य विषयहरूमा ऊर्जा सुरक्षा, जलवायु अनुकूल समाधान, प्रविधि नवप्रवर्तन, र वैश्विक सहकार्य समावेश छन् ।

बेलायत र भारतबीचको हरित ऊर्जा साझेदारी पनि यस महोत्सवमा चर्चाको विषय बन्यो । यूके-इण्डिया हरित हाइड्रोजन साझेदारी ले संयुक्त अनुसन्धान केन्द्र स्थापनादेखि हाइड्रोजन व्यापार प्रवर्द्धन गर्न मद्दत गर्नेछ ।

भारतको नेतृत्वमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय सौर्य गठबन्धनमा अहिले १२० भन्दा बढी सदस्य देश छन् । यो संगठनले विशेष गरी अफ्रिका र एसियामा सौर्य ऊर्जा परियोजनाहरूमा लगानी बढाउन महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ ।

यद्यपि, भारतको स्वच्छ ऊर्जा यात्रामा केही चुनौतीहरू छन् । नवीकरणीय ऊर्जा स्रोतहरूको अस्थिरता, उन्नत ऊर्जा भण्डारण प्रणालीको आवश्यकता, र ठूला परियोजनाहरूको आर्थिक सम्भाव्यता प्रमुख समस्याहरू हुन् । सरकारले उन्नत ब्याट्री भण्डारण, स्मार्ट ग्रिड, र हाइड्रोजन प्रविधिमा व्यापक अनुसन्धान तथा विकास गरिरहेको छ ।

सरकारको उत्पादन आधारित प्रोत्साहन  योजना ले सौर्य प्यानल निर्माणमा आत्मनिर्भरता वृद्धि गर्ने लक्ष्य राखेको छ । स्वच्छ ऊर्जा प्रवर्द्धनका यी नीतिहरूले भारतलाई विश्व उर्जा रूपान्तरणको अगुवाको रूपमा उभ्याउने अपेक्षा गरिएको छ ।

बेलायतका उर्जा मन्त्री एड मिलिब्यान्डका अनुसार ‘भारतको नीतिगत सक्रियता, प्रविधिगत नवप्रवर्तन, र अन्तर्राष्ट्रिय सहकार्य विश्वकै लागि प्रेरणादायी छ ।’

विश्वव्यापी ऊर्जा सुरक्षाका साथै जलवायु परिवर्तनको चुनौतीसँग जुध्न भारतको स्वच्छ ऊर्जा रणनीति महत्वपूर्ण हुनेछ। दीर्घकालीन दृष्टिकोण, अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग, र नवप्रवर्तनका माध्यमबाट भारतले हरित उर्जा क्रान्तिमा अग्रणी भूमिका खेल्नेछ ।