चर्चामा आउन नखोज्ने पाकिस्तानी सेना प्रमुख आसीम मुनीर, जसलाई विवादले पछ्याइरह्यो

काठमाडौं । पाकिस्तानी सेना प्रमुख जनरल असीम मुनीरलाई चर्चामा रमाउन मन नपराउने व्यक्ति मानिन्छ, तर हालैका दिनहरूमा विवाद र चर्चाले उनलाई पछ्याइरहेका छन्। जम्मू-कश्मीरको पहलगाममा अप्रिल २२ मा भएको आतंकवादी हमलापछि उनको नाम भारत, पाकिस्तान, र विश्वका धेरै राजधानीहरूमा चर्चाको केन्द्रमा छ।

कश्मीर बयानले सुरु गरेको विवाद

पहलगाम हमलाभन्दा केही दिनअघि जनरल मुनीरले कश्मीरबारे एक भड्काउ बयान दिएका थिए। अप्रिल १७  मा इस्लामाबादमा प्रवासी पाकिस्तानीहरूको सम्मेलनमा उनले भने, ‘हामी धर्मदेखि जीवनशैलीसम्म हिन्दुहरूभन्दा भिन्न छौँ, र कश्मीरी जनतालाई कहिल्यै एक्लो छोड्ने छैनौँ।’ यो बयानले पाकिस्तानको सैन्य नीति र कश्मीरमा तनाव बढाउन उसको भूमिकामाथि बहस छेडिदियो।

विश्लेषकहरूले उनको यो तरिका र शब्द चयनलाई पाकिस्तानी सेनालाई टकरावतर्फ लैजाने संकेतका रूपमा हेरे। पहलगाममा २६ पर्यटकको ज्यान गएको हमलापछि भारतले पाकिस्तान समर्थित आतंकवादी समूहलाई जिम्मेवार ठहरायो, जबकि पाकिस्तानले यो आरोप खण्डन गर्‍यो। यो घटनाले भारत-पाक तनावलाई नयाँ उचाइमा पुर्‍याएको छ।

जनरल असीम मुनीर को हुन् ?

लगभग ६० वर्षीय जनरल असीम मुनीर एक स्कूल प्रिन्सिपल र धार्मिक विद्वानका छोरा हुन्। सन् १९८६ मा मंगलाको अफिसर्स ट्रेनिंग स्कूलमा उत्कृष्ट क्याडेट चुनिएर उनले पाकिस्तानी सेनामा प्रवेश गरे। चार दशकको सैन्य सेवामा उनले पाकिस्तानको संवेदनशील उत्तरी सीमाहरूमा कमान्ड सम्हाले, गुप्तचर एजेन्सी आईएसआई को नेतृत्व गरे, र साउदी अरबसँग रक्षा सम्बन्ध बलियो बनाए।

इस्लामाबादको नेशनल डिफेन्स युनिभर्सिटीबाट मास्टर्स डिग्री हासिल गरेका मुनीरले जापान र मलेसियाका सैन्य संस्थानहरूमा पनि अध्ययन गरेका छन्। उनी हाफिज-ए-कुरान समेत हुन्, अर्थात् कुरानलाई पूर्ण रूपमा कण्ठस्थ गरेका छन्, जुन पाकिस्तानी सैन्य प्रतिष्ठानमा दुर्लभ छ। व्यक्तिगत रूपमा मृदुभाषी र विनम्र देखिने मुनीर मञ्चमा कठोर र सतर्क रहन्छन्, जुन उनको पूर्व गुप्तचर प्रमुखको अनुभवले झल्किन्छ।

सत्तामा उदय र इमरान खानसँगको तिक्तता

जनरल मुनीर सन् २०२२ मा पाकिस्तानी सेनाको प्रमुख बने, जब देश राजनीतिक र आर्थिक संकटमा थियो। उनको नियुक्ति पूर्वप्रधानमन्त्री इमरान खानसँगको सार्वजनिक मतभेद र महिनौँको अटकलपछि भएको थियो। मुनीरले केवल आठ महिना आईएसआई प्रमुखको रूपमा काम गरे, तर इमरान खानले उनलाई हटाए। विश्लेषकहरूले यो कदमलाई व्यक्तिगत र राजनीतिक माने।

आज इमरान खान भ्रष्टाचारको मुद्दामा जेलमा छन्, र मुनीर पाकिस्तानका सबैभन्दा शक्तिशाली व्यक्ति बनेका छन्। मे ९, २०२३ मा खानको गिरफ्तारीपछि भएको अशान्तिमा मुनीरले खानका समर्थकहरूमाथि कडा कारबाही गरे, जसमा सर्वसाधारणमाथि सैन्य कानुनअन्तर्गत मुद्दा र वरिष्ठ जनरलहरूको अवकाश समावेश छ।

बाजवाभन्दा फरक रणनीति

पूर्व सेना प्रमुख जनरल कमर बाजवाले सन् २०१९ को पुलवामा हमलापछि भारतसँगको तनावलाई कूटनीतिक सावधानीले सम्हालेका थिए। उनको ‘बाजवा सिद्धान्त’ ले क्षेत्रीय स्थिरता र वैश्विक अर्थतन्त्रलाई प्राथमिकता दिएको थियो। तर, सिंगापुरको राजारतनम स्कूलका अब्दुल बासित भन्छन्, ‘मुनीर तत्काल प्रतिक्रियाको दबाबमा छन्। उनलाई आन्तरिक सुरक्षा, उग्रवाद, राजनीतिक अस्थिरता, र क्षेत्रीय तनाव समाधान गर्न तत्काल निर्णय लिनुपर्छ।’

कश्मीर र भविष्यको चुनौती

रक्षा विशेषज्ञ आमिर जिया भन्छन्, ‘कश्मीर पाकिस्तानका लागि राष्ट्रिय सुरक्षाको मुद्दा हो। यहाँ कुनै पनि सैन्य नेतृत्वले नरम नीति अपनाएको देखिन चाहँदैन।’ पहलगाम हमलापछि भारतले सैन्य कारबाहीको संकेत गरेको छ, जसले मुनीरलाई कठिन परीक्षामा राखेको छ।

जोन्स हपकिन्स युनिभर्सिटीका जोशुआ टी. ह्वाइट भन्छन्, ‘मुनीरको अप्रिल १७ को बयानले पाकिस्तानको संयम र कूटनीतिक प्रयासलाई जटिल बनाएको छ।’ अब्दुल बासित थप्छन्, ‘यो बयान शक्ति प्रदर्शनजस्तो थियो, मानौँ उनले सेनाको पूर्ण नियन्त्रणको घोषणा गरे।’

मुनीरले आफ्नो पाँचवर्षे कार्यकालको दुई वर्ष पूरा गरिसकेका छन्। अब्दुल बासित भन्छन्, ‘आगामी हप्ताहरू निर्णायक हुनेछन्। मुनीरले यो संकटलाई कसरी सम्हाल्छन्, त्यसले उनको सैनिक र पावर ब्रोकरको भूमिका, र क्षेत्रमा पाकिस्तानको स्थानलाई परिभाषित गर्नेछ।’ बीबीसी हिन्दीको सहयाेगमा