सुनीता र बुच ९ महिनापछि पृथ्वीमा फर्किने पक्का, स्वास्थ्यमा कस्तो असर पर्ला ?

काठमाडौं । स्पेसएक्सको अन्तरिक्ष यान नयाँ टोलीसहित अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा पुगेको छ । यसमार्फत भारतीय मूलका अमेरिकी अन्तरिक्ष यात्री सुनीता विलियम्स र बुच विल्मोर पृथ्वीमा फर्कने लगभग पक्का भएको छ ।

सुनीता र बुचले अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा आठ दिन बिताउनु पर्ने थियो । तर, अन्तरिक्ष यानमा प्राविधिक गडबडीका कारण दुवै नौ महिनादेखि त्यहाँ छन् ।

सुनीता र बुचको पृथ्वीमा फर्कने प्रक्रिया मङ्गलबारदेखि सुरु हुने नासाले जनाएको छ । नासाका स्टीभ स्टिचले यसबारे आफू उत्साहित रहेको बताएका छन् ।

उनले भने, “बुच र सुनीताले उत्कृष्ट काम गरेका छन् र हामी उनीहरूलाई फिर्ता पाउँदा उत्साहित छौं ।”

अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन, नासा र स्पेसएक्सले सामाजिक सञ्जालमा स्पेसएक्स क्रू ड्र्यागन अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनसँग डक भएको र ह्याच खोलेको प्रत्यक्ष फुटेज पोस्ट गरेका छन् । यसपछि अन्तरिक्ष यात्रीहरू एकअर्कालाई अँगालो हालेको देखियो ।

अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा उनीहरूका नासाका सहकर्मी निक हेगले सहयोग गर्नेछन् ।

यसबाहेक रुसी अन्तरिक्ष एजेन्सी रोस्कोसमोसका अन्तरिक्ष यात्री अलेक्ज्याण्डर गोर्बुनोभ, जापान र अमेरिकाका दुई-दुई जना अन्तरिक्ष यात्रीहरूले पनि उनलाई सहयोग गर्नेछन् । पुरानो टोली अर्थात् सुनीता र बुचलाई नयाँ टोलीलाई हस्तान्तरण गर्न दुई दिन लाग्नेछ । यसपछि उनको पृथ्वीमा फर्कने तयारी गरिनेछ ।

के अझै ढिलाइ हुन सक्छ ?

अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनका प्रबन्धक डाना वेइगेलका अनुसार फिर्ता आउनमा थोरै ढिलाइ हुनसक्छ किनभने पृथ्वीको अवस्था फिर्ताको लागि कति उपयुक्त छ भनेर हेर्नु महत्त्वपूर्ण छ ।

उनले भने, “मौसम सधैं महत्त्वपूर्ण हुन्छ । यदि परिस्थिति ठीक भएन भने हामी आफ्नो समय लिनेछौं । अन्तरिक्ष यात्रीहरूले गत हप्ता हस्तान्तरणको तयारी सुरु गरेका थिए । सुनीताले अन्तरिक्ष यात्री एलेक्सी ओभचिनिनलाई कमान्ड हस्तान्तरण गर्दा बुचले औपचारिक घण्टी बजाएका छन् ।”

अन्तरिक्ष यात्रीहरूले निरन्तर भनिरहेका छन् कि उनीहरू अन्तरिक्ष स्टेशनमा खुशी छन् । सुनीताले यसलाई आफ्नो ‘खुशीको ठाउँ’ पनि भनिन् ।

यद्यपि, खुला विश्वविद्यालयका डा. शिमोन बार्बरले भने, “त्यहाँ बस्नको लागि लागत लाग्छ । जब तपाईंलाई एक हप्ता लामो कार्य यात्रामा पठाइन्छ, तपाईंले लगभग एक वर्ष लाग्ने आशा गर्नुहुन्न ।”

“त्यहाँ यति लामो समय बस्दा उनको पारिवारिक जीवनमा पनि असर पर्थ्यो । घरमा धेरै कुराहरू भइरहेका हुन्थे, जसको उनी हिस्सा बन्न सक्दैनथे । त्यहाँ केही अशान्त समयहरू पनि आएको हुनुपर्छ ।” बार्बरले थपे ।

बुच र सुनीता जुन २०२४ मा स्टारलाइनर अन्तरिक्षयानमार्फत अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशन पुगेका थिए । यो बोइङले बनाएको हो ।

अन्तरिक्ष यानमा प्राविधिक समस्याका कारण मिसन वर्षौंसम्म ढिलाइ भएको थियो । यो अन्तरिक्ष यान प्रक्षेपणको क्रममा समस्याहरूको सामना गरिरहेको थियो । यसमा वायुमण्डलमा प्रवेश गर्दा असर गर्ने समस्याहरू थिए र यी समस्याहरूमा हेलियम ग्यासको चुहावट समावेश थियो ।

स्पेसएक्स अन्तरिक्ष यानमार्फत फर्कने विकल्प रहेकोले नासाले सुनीता र बुचलाई फिर्ता ल्याउन कुनै जोखिम नलिने निर्णय गर्‍यो ।

अन्तरिक्ष यात्रीहरूले अन्तरिक्ष स्टेशनमा धेरै महिना बिताउनु पर्ने भएपनि नासाले चालक दलको परिक्रमण राम्रो विकल्प भएको महसुस गर्‍यो ।

यद्यपि, बोइङले लगातार दाबी गर्‍यो कि स्टारलाइनर मार्फत सुनीता र बुचलाई फिर्ता ल्याउन सुरक्षित थियो । बोइङले स्पेसएक्सको अन्तरिक्षयान मार्फत फिर्ता भएकोमा पनि असन्तुष्टि व्यक्त गरेको थियो ।

डा. बार्बरले भने, “बोइङको लागि अन्तरिक्ष यानलाई आफ्नो प्रतिद्वन्द्वीको यानमा फर्किएको हेर्नु राम्रो विचार होइन ।”

फेब्रुअरीमा फक्स न्यूजसँगको एक अन्तर्वार्तामा राष्ट्रपति ट्रम्प र स्पेसएक्सका सीईओ इलोन मस्कले सुनीता र बुचलाई चाँडै पृथ्वीमा फिर्ता ल्याउने बताएका थिए ।

“उनीहरु अन्तरिक्षमा अड्किए,” ट्रम्पले शन ह्यानिटीसँग अन्तर्वार्ता दिँदा भने, “उनी आठ दिनको लागि गएका थिए र उनी त्यहाँ लगभग ३०० दिन भइसक्यो । यसको कारण बाइडन हुन् ।”

मस्कले थप जवाफ दिँदै भने, “उनीहरु राजनीतिक कारणले त्यहाँ छन् ।”

यद्यपि, नासाका स्टीभ स्टिचले यी दाबीहरूलाई अस्वीकार गरे । उनले भने, “हामीले धेरै विकल्पहरू हेर्यौं । हामीले स्पेसएक्ससँग काम गर्यौं र हामीले उत्तम विकल्प छनौट गर्ने प्रयास गर्यौं ।”

लन्डनको विज्ञान सङ्ग्रहालयका प्रमुख डा. लिब्बी ज्याक्सनले यो निर्णयलाई समर्थन गरे । उनी युरोपमा रहेको अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनको नियन्त्रण केन्द्रमा पनि काम गर्छिन् ।

उनले भनिन्, “बुच र सुनीताको स्वास्थ्य सबैको प्राथमिकतामा रहेको छ । यस परिस्थितिसँग जुध्नको लागि उत्तम विकल्प के हुन सक्छ भन्ने कुरालाई ध्यानमा राखेर निर्णयहरू लिइएको छ । नासाले प्राविधिक कारणहरूलाई ध्यानमा राखेर यी निर्णयहरू गरेको छ । उनीहरूले सुनीता र बुचलाई सुरक्षित रूपमा फिर्ता ल्याउने समाधान फेला पारेका छन् । म उनीहरूको पृथ्वीमा सुरक्षित फिर्तीको लागि उत्सुक छु ।”

अन्तरिक्ष यात्रीको स्वास्थ्य अवस्था

गत जुन ५ मा केप क्यानेभरलबाट अन्तरिक्ष स्टेसनमा प्रस्थान गरेका उनीहरु नौ महिनासम्म गुरुत्वाकर्षणविहीन, सूर्यको उज्यालोबिनाको, र उच्च विकिरणयुक्त वातावरणमा बिताउन बाध्य भए ।

पृथ्वीमा वायुमण्डल र हाम्रो ग्रहको चुम्बकीय क्षेत्रले सूर्यको विकिरणबाट हामीलाई जोगाउँछ, तर अन्तरिक्षमा यस्तो सुरक्षा अत्यन्त कम हुन्छ ।

यसकारण अन्तरिक्ष यात्रीहरूमा क्यान्सरको जोखिम बढ्न सक्छ, डीएनए क्षति हुनसक्छ, मुटुसम्बन्धी समस्या, रोग प्रतिरोधात्मक प्रणालीमा गडबडी र स्नायु प्रणालीमा असर पर्न सक्छ ।

यद्यपि, अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेसन (आईएसएस) पृथ्वीको चुम्बकीय क्षेत्रभित्रै रहेकाले केही हदसम्म विकिरणबाट सुरक्षित भने रहने बताइन्छ ।

अन्तरिक्षमा गुरुत्वाकर्षण अत्यन्तै न्यून हुन्छ, जसले मानव शरीरलाई प्रत्यक्ष असर गर्छ । गुरुत्वाकर्षणको अभावले हड्डीको घनत्व घटाउँछ, जसले हड्डीहरू कमजोर बनाउँछ । नासाका अनुसार यदि आवश्यक सावधानी अपनाइएन भने अन्तरिक्षमा बिताएको प्रत्येक महिनामा हड्डीको घनत्व एक प्रतिशत कम हुन्छ ।

यसका साथै, मांसपेशीहरू कमजोर हुने समस्या पनि आउन सक्छ । गुरुत्वाकर्षणको अनुपस्थितिमा शरीरभित्रका तरल पदार्थहरू माथि सर्दा अनुहार सुन्निन सक्छ र मस्तिष्कमा चाप बढ्न सक्छ, जसले दृष्टिमा असर पार्न सक्छ ।

सन् २०२३ मा गरिएको एक अध्ययनअनुसार २६ हप्ताभन्दा बढी समयसम्म अन्तरिक्षमा रहेका २४ मध्ये २२ जना अन्तरिक्षयात्रीहरूले बारम्बार टाउको दुख्ने समस्या अनुभव गरेका थिए ।

साँघुरो ठाउँमा र सीमित सामाजिक सम्पर्कका रहँदा मानसिक स्वास्थ्यमा पनि असर पर्न सक्छ । अन्तरिक्षयात्रीहरूमा तनाव, निद्रासम्बन्धी समस्या हुन सक्छ ।

पिट्सबर्ग विश्वविद्यालयका अफशिन बेहेश्तीका अनुसार अन्तरिक्षमा बिताएको समय जति लामो हुन्छ, पृथ्वीमा फर्केपछि पुनःस्थापना प्रक्रिया पनि त्यति नै लामो हुन्छ ।

कहिले प्रत्यक्ष हेर्न सकिन्छ ?

नासाले भनेको छ कि अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनबाट स्पेसएक्स क्रू-९ को पृथ्वीमा फिर्ताको प्रत्यक्ष प्रसारण हुनेछ । दुवै अन्तरिक्ष यात्रीहरू अमेरिकाको फ्लोरिडाको समुद्र तटमा अवतरण गर्नेछन् ।

यो प्रसारण मार्च १७ मा राति १०:४५ बजेदेखि (अमेरिकी समय) सुरु हुनेछ । नेपालमा यो समय १८ मार्चमा बिहान ८:४५ बजेतिर हुनेछ ।

नासाका अन्तरिक्ष यात्री निक हेग र रोस्कोसमोस अन्तरिक्ष यात्री अलेक्ज्याण्डर गोर्बुनोभ पनि ड्र्यागन क्याप्सुलमा फर्कनेछन् । यो यात्राले विल्मोर र विलियम्सलाई राहत दिनेछ, जो केही दिनको यात्रामा गएका थिए तर नौ महिनासम्म अलपत्र परे ।

सुनीता र बुचको अन्तरिक्ष स्टेशनमा बसाइँ सामान्य छ महिनाको बसाइँभन्दा लामो थियो, तर यो सन् २०२३ मा अमेरिकी अन्तरिक्ष यात्री फ्रान्क रुबियोले बनाएको ३७१ दिनको रेकर्ड र रुसी अन्तरिक्ष यात्री भ्यालेरी पोल्याकोभले मिर स्टेशनमा राखेको ४३७ दिनको विश्व रेकर्डभन्दा कम थियो ।

लामो समयसम्म आफ्नो परिवारबाट टाढा रहँदा यो मिसनले धेरैको ध्यान खिच्यो । लामो बसाइँका कारण दुवै अन्तरिक्ष यात्रीहरूले यति लामो यात्राको लागि पर्याप्त सामान बोकेका नभएकाले अतिरिक्त लुगा र व्यक्तिगत हेरचाहका सामानहरू पठाउनुपरेको थियो ।

-एजेन्सीको सहयोगमा