अहमदाबाद विमान दुर्घटना हुनुभन्दा पहिले पाइलटले गरेका थिए ‘मेडे कल’, त्यो के हो ?

काठमाडौं । भारतको अहमदाबादबाट लन्डनका लागि उडेको एअर इन्डियाको विमान उडान भरेको केही समयपछि नै दुर्घटनाग्रस्त भयो । यस विमानमा २ पाइलट र १० चालक दलका सदस्यसहित २४२ जना सवार थिए ।

यस विमानका प्रमुख पाइलट क्याप्टेन सुमित सभरवाल थिए र क्लाइभ कुन्दर को-पाइलटको रूपमा उनीसँगै उपस्थित थिए ।

डीजीसीएका अनुसार क्याप्टेन सुमित सभरवालसँग ८२०० घण्टा उडान अनुभव थियो भने को-पाइलटसँग पनि ११०० घण्टा उडान अनुभव थियो ।

एटीसीका अनुसार यो विमानले अहमदाबादबाट स्थानीय समयअनुसार दिउँसो १:३९ बजे रनवे नम्बर २३ बाट उडान भरेको थियो । विमानबाट पाइलटले एअर ट्राफिक कन्ट्रोललाई मेडे कल पनि गरेका थिए तर त्यसपछि विमानले एटीसीको कलको जवाफ दिएन ।

एटीसीका अनुसार विमान धावनमार्गबाट ​​उडान भरेको तुरुन्तै विमानस्थल बाहिर खसेको थियो । यो दुर्घटनापछि घटनास्थलबाट ठूलो कालो धुवाँ उठ्न थाल्यो ।

पाइलटले कुन परिस्थितिमा मेडे भन्छन् र यो के हो ?

कुनै पनि विमान दुर्घटना पछि मेडे शब्द धेरै पटक प्रयोग गरिन्छ । उड्डयन र समुद्री आपत्‌कालको सन्दर्भमा यो शब्द धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।

क्याम्ब्रिज शब्दकोशका अनुसार  मेडे भनेको हवाईजहाज वा जहाज खतरामा पर्दा प्रयोग हुने शब्द हो ।

अमेरिकी सरकारको संघीय उड्डयन प्रशासन ( FAA) का अनुसार मेडे एक संकटको कल हो, अर्थात् तनावको समयमा मद्दतको लागि अनुरोध । यो अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा मान्यता प्राप्त रेडियो सिग्नल हो ।

‘मेडे’ शब्दको रचना गर्ने श्रेय फ्रेडरिक मकफोर्डलाई जान्छ । मकफोर्डले यो शब्द सन् १९२३ मा प्रयोग गरेका थिए ।

मकफोर्ड लन्डनको कोयडन विमानस्थलमा रेडियो अधिकारी थिए । सन् १९२४ को पुस्तक द बुक अफ वायरलेस टेलिग्राफीले मेडेलाई अन्तर्राष्ट्रिय संकटकालको रूपमा मान्यता दियो ।

यो अन्तर्राष्ट्रिय संकट आह्वानलाई १९२७ मा अन्तर्राष्ट्रिय रेडियोटेलीग्राफ सम्मेलनमा मान्यता दिइएको थियो । वास्तवमा यो शब्दको फ्रान्सेली सम्बन्ध पनि छ । यो शब्द फ्रान्सेली शब्द ‘M’aidez’ बाट आएको हो, जसको अर्थ ‘मलाई मद्दत गर्नुहोस्’ हो ।

मेड कहिले प्रयोग गरिन्छ ?

कल गर्ने वा जवाफ दिने सन्दर्भमा मेडे कललाई सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण रेडियो कल मान्न सकिन्छ । यो कल त्यस्तो समयमा गरिन्छ, जब तुरुन्तै मद्दत नपाउँदा कसैको जीवन खतरामा हुन्छ अर्थात् कसैको मृत्यु हुन सक्छ ।

यी कलहरू अत्यधिक तनाव वा खतराको अवस्थामा गरिन्छन् । त्यसैले यस्ता कलहरूलाई अत्यन्त गम्भीरताका साथ लिइन्छ ।

अमेरिकी सरकारको उड्डयन विभाग, संघीय उड्डयन प्रशासनका अनुसार संकट र जरुरीताको आधारमा दुई प्रकारका शब्दहरू प्रयोग गरिन्छ ।

संकटको समयमा विशेष गरी जब जीवन र विमान खतरामा हुन्छ, मेडे कल गरिन्छ । प्रसारण अवरोध हुँदा स्पष्ट रूपमा सुन्न सकियोस् भनेर तीन पटक ‘मेडे’ भन्नु पनि उचित हुन्छ ।

दोस्रो, यदि कुनै आपत्‌कालीन अवस्था छ, अर्थात् तत्काल मद्दत आवश्यक छ भने PAN-PAN लाई कल गर्नुपर्छ । PAN-PAN को स्तर MEDAY भन्दा कम हुन्छ ।

जब मेडे कल प्राप्त हुन्छ, यसलाई अन्य सबै सञ्चारहरू भन्दा पूर्ण प्राथमिकता दिइन्छ । मेडेबाहेक अन्य सबै कलहरूमा प्यान-प्यानलाई प्राथमिकता दिइन्छ ।

विमान, जहाज, चालक दलका सदस्य र यात्रुहरूको सुरक्षामा गम्भीर खतरा भएमा र खतराबाट बच्न वा जीवन बचाउन तत्काल कदम चाल्न आवश्यक परेमा मात्र मेडे घोषणा गरिन्छ ।

यस्ता आपत्‌कालीन अवस्थाहरूमा इन्जिनमा विफलता, अत्यन्तै खराब मौसममा विमान अड्किएको, विमान वा जहाजको ठूलो खराबी र यात्राको क्रममा चिकित्सा आपत्‌कालीन अवस्था समावेश छन् ।

मेडे कल कसले गर्छ ?

मेडे कल हवाईजहाज उडाउने पाइलट वा को-पाइलटले दिन्छन् । यो कल सामान्यतया त्यतिबेला गरिन्छ, जब पाइलट वा को-पाइलटले गम्भीर आपत्‌कालको सामना गरिरहेको हुन्छ ।

यात्रुहरूको जीवन जोखिममा हुँदा इन्जिन फेल भएमा, जहाजमा बाढी आएमा वा विमानमा अन्य कुनै पनि जोखिम भएमा मेडे कल गरिन्छ ।

यसमा जहाजमा आगलागी, नियन्त्रण गुमाउनु वा विमान वा जहाज र त्यसमा रहेका सबै मानिसहरूको सुरक्षालाई खतरामा पार्ने कुनै पनि गम्भीर अवस्था समावेश हुन सक्छ ।

उड्डयनमा पाइलटले रेडियोमार्फत हवाई ट्राफिक नियन्त्रणलाई मेडे कल पठाउँछन् । गम्भीर अवस्थामा यदि कल गर्ने व्यक्तिको छेउबाट सञ्चार हराएको छ भने मेडे कल अर्को नजिकैको विमान वा जहाजबाट रिले वा सञ्चार गर्न सकिन्छ ।

मेडेको अवस्थामा मद्दतको लागि फोन आउने बित्तिकै त्यो फ्रिक्वेन्सीमा अन्य सबै रेडियो ट्राफिक बन्द हुन्छ, त्यसपछि हवाई ट्राफिक नियन्त्रण पूर्ण रूपमा उद्धारमा संलग्न हुन्छ ।

मेडे अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा स्वीकृत संकटकालको आह्वान हो । रेडियो स्टेशनहरूमा मेडे कलको लागि एक निश्चित प्रक्रिया छ, जुन यस्तो छ कि तपाईंको कल सुनिने मात्र होइन तर जवाफ पनि दिइन्छ ।

–बीबीसी हिन्दीबाट