आन्तरिक चुनौतीले निकट बन्दै प्रचण्ड-माधव, एकताबारे दोस्रो पंक्तिकै अविश्वास

काठमाडौं । एकीकृत समाजवादी र माओवादी केन्द्रबीच एकताको चर्चा र प्रयत्न तीन वर्षयता हुँदै आएको छ । तीन वर्षअघि एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपालले एकतामा अग्रसरता देखाएका थिए । यसपटक माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड अग्रसर छन् । प्रचण्ड-माधव एकता वार्ताको कारण एकै छ- पार्टीभित्र सिर्जित आन्तरिक चुनौती । 

उनीहरूको वार्ताले परिणाम दिनेमा भने दोस्रो पंक्तिकै नेताहरू विश्वस्त छैनन् । 

माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डले एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष नेपालसँग एकता प्रस्ताव गरेको दुवै दलका नेताहरू बताउँछन् । माओवादी केन्द्रका उपमहासचिव हरिबोल गजुरेलले अध्यक्ष प्रचण्डले एकता प्रस्ताव राखेको बताए । ‘अध्यक्षले एकीकृत समाजवादीलाई एकताको प्रस्ताव राख्नुभएको छ । नेकपाकालदेखि नै नेताद्वयबीच सहकार्य भएकाले फेरि एकतामार्फत सहकार्य गरौँ भन्ने उहाँको प्रस्ताव हो,’ गजुरेलले नेपालभ्युजलाई भने ।

एकीकृत समाजवादीका उपाध्यक्ष प्रकाश ज्वाला पनि प्रचण्डले आफ्ना अध्यक्ष नेपालसामु एकता प्रस्ताव राखेको बताउँछन् । ‘माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डबाट एकताको प्रस्ताव आएको छ,’ उनले भने ।   

मंगलबार बसेको समाजवादी मोर्चाको बैठकमा पनि प्रचण्ड-माधवले एकताको प्रसंग उप्काएका छन् । उनीहरू दुवैले समाजवादी मोर्चामा रहेका घटकहरूबीच एकताकै उद्देश्य रहेको उल्लेख गरेका छन् । ‘सन्दर्भवस दुवै नेताहरूले समाजवादी मोर्चामा आवद्ध दल एकताकै उद्देश्यसहित बनेको बुझेका छौँ भन्नुभएको छ । एकताको औपचारिक प्रस्ताव वा तयारीबारे कुनै छलफल भएन,’ बैठकमा सहभागी माओवादी केन्द्रका वरिष्ठ उपाध्यक्ष नारायणकाजी श्रेष्ठले भने ।

तीन वर्षअघि २०७९ भदौ १ मा  एकीकृत समाजवादीले माओवादीसँग एकताका लागि संयोजन समिति  गठनकै निर्णय लिएको थियो । २०७९ पुस २१ गते एकीकृत समाजवादीले समितिलाई पूर्णता दियो । नेता वेदुराम भुसाल, गंगालाल तुलाधर र विजय पौडेललाई समावेश गराउँदै संयोजन समितिलाई पूर्णता दियो । त्यसको दुई दिनपछि पुस २३ मा माओवादी केन्द्रले पनि एकता कार्यदल गठन गर्‍यो । माओवादी केन्द्रले नेता कृष्णबहादुर महराको संयोजकत्वमा देव गुरूङ, जनार्दन शर्मा, शक्ति बस्नेत र गिरिराजमणि पोखरेलेसहितको कार्यदल बनाएको थियो ।

एकताका लागि कार्यदल नै बनाएर अघि बढेका दुई दलले उक्त लक्ष्यलाई तीनवर्षसम्म पनि हासिल गर्न सकेनन् । अहिले प्रचण्ड-माधवबीचमात्रै एकता वार्ता चलेको हो । यस विषयमा दुवै दलको कमिटीमा छलफल भने भएको छैन । तीन वर्षपछि फेरि एकता वार्ता चल्नुमा उनीहरू दुवैले सामना गरिरहनुपरेको आन्तरिक चुनौती प्रमुख कारण रहेको राजनीतिक विश्लेषक प्राध्यापक कृष्ण पोखरेल बताउँछन् ।  ‘यी नेताहरूको शैली ढाँटको निम्ता खाई पत्याउनु भन्ने उक्तिसँग मिल्छ । एकता गर्ने भए तीन वर्षअघि नै गरिहाल्थे नि । अहिले दुवै नेतालाई आन्तरिक चुनौती छ त्यसैले विषयान्तरका लागि उनीहरूले यो कुरा उप्काएका छन्,’ उनले भने ।

माओवादी  र एस दुवैमा विशेष महाधिवेशनको माग

माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष प्रचण्डलाई उपमहासचिव जनार्दन शर्मा प्रभाकरले पार्टीमा आन्तरिक लोकतन्त्रको प्रश्न उठाउँदै चुनौती दिइरहेका छन् । साउन ७ गतेको कार्यक्रममा उनले नेपालका  कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्री मनमोहन अधिकारी बाहेक सबै भ्रष्ट रहेको बताए । पार्टीमा जनवादी केन्द्रीयता समाप्त भएको र नोकरशाही प्रवृत्ति हाबी भएको अभिव्यक्ति उनले दिए । ‘मैले व्यक्ति विशेषलाई दोष लगाएको होइन, कम्युनिस्ट पार्टी सामन्तीको झुण्ड बन्न पुगे । हामीले पार्टीमा जनवादी केन्द्रीयताको कुरा गरेका छौँ । जनवाद समाप्त भयो र केन्द्रियता नोकरशाहीमा बदलियो,’ उनले भने ।

नेता प्रभाकरले सार्वजनिक रूपमा मात्रै नभएर पार्टी बैठकमै पनि फरक मत राखेर प्रचण्डलाई चुनौती दिइरहेका छन् । मंगलबार उनले अपिल जारी गर्दै विशेष महाधिवेशनबाट पार्टी पुनर्गठनको प्रस्ताव पनि गरेका छन् । ‘विशेष महाधिवेशन गर्ने निर्णय गरेको सन्दर्भमा अब पार्टीमा एजेन्डाकेन्द्रित बहस गरौँ । जसले पार्टीको पुनर्गठन, सुदृढ र व्यवस्थित गर्न मद्दत पुग्नेछ,’ उनको अपिल छ । उनले पार्टीको माथिल्लो तहबाटै पार्टी फुटको भ्रम सिर्जना भइरहेकाले त्यसमा विश्वस्वत नहुन पनि आग्रह गरेका छन् ।  

शर्माको अभिव्यक्ति र शैली पार्टी नेतृत्वलाई कमजोर बनाउने उद्देश्यले प्रेरित रहेको भन्दै आलोचना बढेको छ । उनले नेतृत्वलाई कमजोर बनाउन छुट्टै गुट सिर्जना गरी गतिविधि बढाएकाले यस विषयमा पार्टीमा छलफल नै हुनुपर्ने माग नेताहरूले गरेका छन् ।  ‘आवेग र उत्तेजनामा आएर नेतृत्वप्रति व्यक्तिगत लाञ्छना लगाउनेकुरा स्वीकार हुँदैन । यस्ता प्रवृत्तिबारे स्थायी कमिटी बैठकमा छलफल गरेर पार्टीले आवश्यक निर्णय गर्नेछ,’ उपमहासचिव वर्षमान पुनले भने ।

यता, पतञ्जलि प्रकरणमा पार्टी अध्यक्ष नेपालले भ्रष्टाचारको मुद्दा खेपेसँगै एकीकृत समाजवादीमा पनि विशेष महाधिवेशनमार्फत नेतृत्व चयनको माग भइरहेको छ । असार २७ गते काठमाडौंमा आयोजित कार्यक्रममा अध्यक्ष नेपालले पतञ्जलि प्रकरणका कारण पार्टीले  विदा गर्न चाहेमा आफू नेतृत्वमा नरहने बताएका थिए ।

यसअघि पनि नेकपाको आन्तरिक द्वन्द्वका बखत प्रचण्ड-माधवबीच सहकार्य भएको थियो । उनीहरूले कार्यगत एकता गरेरै संसद विघटनविरूद्ध आन्दोलन चलाएका थिए । २०७७ पुस ५ गते प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले पहिलोपटक संसद् विघटन गरेपछि प्रचण्ड-माधवले सडक आन्दोलन चर्काएका थिए । 

२०७८ फागुन २३ गते सर्वोच्च अदालतले नेकपा खारेज गरिदियो । सर्वोच्चको फैसलापछि एमाले  र माओवादी केन्द्र ब्युँतियो । माधव नेपालले एमाले विभाजन गरेर २०७८ भदौ २ मा एकीकृत समाजवादी गठन गरे । २०७९ को संसदीय चुनावमा कांग्रेस, माओवादी केन्द्र र एकीकृत समाजवादीसहितको गठबन्धन भयो । उक्त चुनावमा माओवादी ३२ सिटमा सीमित भयो । १० सिट जितेको एकीकृत समाजवादीले राष्ट्रिय दलको मान्यता पाउन सकेन । 

एकताबारे दोस्रो पंक्तिकै नेताहरूको अविश्वास

एकता सन्दर्भममा प्रचण्ड-माधवले छलफल गरिरहे पनि यसले सार्थकता पाउनेमा दुवै दलका दोस्रो पंक्तिका नेताहरूले अविश्वास व्यक्त गरेका छन् । दुवै दलबीच हाल विश्वासको वातावरण नरहेकाले पहिले समाजवादी मोर्चालाई सक्रिय बनाउँदै त्यसको परिणामले मात्रै यसको बाटो खोल्नसक्ने दुवै दलका नेताहरूको भनाइ छ ।

माओवादी केन्द्रका सचिव राम कार्की दुई दलबीच एकताको आधार नै नबनेको उल्लेख गर्छन् । सिद्धान्त, संगठनात्मक पद्धतिलगायतका विषयमा विचार विमर्श विनै प्रचण्ड-माधवले वार्ता गर्दैमा एकताका आधार तयार नहुने उनको मत छ । ‘एमालेसँग एकता गरेजस्तो एकताको कुनै अर्थ अब हुँदैन । कालान्तरमा भत्काउने गरी एकता गर्ने हो भने त भन्नु केही छैन । यथास्थितिमा एकीकृत समाजवादी र माओवादीबीच एकता निकै कठिन छ,’ कार्कीले भने ।

एकताबारे दलभित्र पनि छलफल हुनुपर्ने उनले बताए । यस विषयमा संस्थागत निर्णयबाट अघि बढ्नुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘यसै पनि पार्टीभित्र संस्थागत निर्णयको परिपाटी कमजोर भयो भनेर प्रश्न उठिरहेको छ । यस्तो बेला नेतृत्वले जथाभावी प्रस्ताव गर्नु हुँदैन । कुनै पनि प्रस्ताव अघि पार्टीमा छलफल गरेर अघि बढ्नुपर्छ,’ उनले भने ।

यस्तै, एकीकृत समाजवादीका उपमहासचिव जगन्नाथ खतिवडा पनि  दुई दलबीच एकताको आधार नबनेको बताउँछन् । ‘राजनीतिक, सैद्धान्तिक र संगठनात्मक प्रश्नको निरूपण नगरी प्रस्तावकै भरमा एकता हुँदैन,’ उनले भने ।

समाजवादी मोर्चालाई वामपन्थी सहकार्य र एकताको उच्चतम स्वरूपमा विकास गर्न भने एकीकृत समाजवादी तयार रहेको उनको भनाइ छ । ‘अहिले हाम्रो पार्टीको ध्यान समाजवादी मोर्चालाई सुदृढ बनाउनेतर्फ छ । मोर्चा बलियो भयो भने सहकार्यको उच्चतम स्वरूपमा त्यसलाई विकसित गर्न सकिएला । माओवादी र एकीकृत समाजवादीबीच यथास्थितिमा एकता हुन सक्दैन,’ खतिवडाले भने ।

मंगलबार बसेको समाजवादी मोर्चाको बैठकले यसलाई एजेण्डाकेन्द्रित बनाउँदै सुदृढ बनाउने निर्णय लिएको छ । एक वर्षको अवधिमा मोर्चा निष्क्रियझै रहेकाले अब त्यसलाई सशक्त बनाउने निर्णय भएको नेताहरूले बताएका छन् ।

‘समाजवादी मोर्चा राम्रोसँग चलाए त्यसले परिणाम निकाल्न सक्यो भने ती घटकहरूबीच एकताको आधार बन्नसक्छ । अहिले एकताको पासा फाल्नुभन्दा मोर्चालाई सफल ढंगले चलाएर देखाउनु नै हितकर छ,’ राजनीतिक विश्लेषक पोखरेल भन्छन् ।