जारी छ ‘सानो केटो’को प्रभाव : यसपटक पनि हुन सक्छ गत वर्षजस्तै चर्को गर्मी

काठमाडौं । के तपाईंलाई सम्झना छ– जलवायुविज्ञ तथा वैज्ञानिकका अनुसार गत वर्ष अर्थात सन् २०२४ पृथ्वीको इतिहासमा आजसम्मकै सर्वाधिक गर्मी वर्ष थियो । तथ्याङ्कमा मात्र हैन, सामान्य जनजीवनमा पनि धेरैले चर्को गर्मी अनुभव गरेका थिए । चर्को गर्मीको प्रभाव नेपाल, भारतलगायत दक्षिण एसियाली देशमा समेत परेको थियो । गत वर्ष विश्वका १८० देशमा यस्तो चर्को गर्मी अनुभव गरिएको थियो ।

त्यसअघि सन २०२३ पनि कीर्तिमानी गर्मी वर्ष थियो । सन २०२४ ले त्यसलाई तोडेको थियो । यस वर्षको गर्मी मौसम नजिकिँदैछ । कतै यो वर्ष पनि गत वर्षजस्तै चर्को गर्मी खेप्नु पर्ने त हैन ?

वैज्ञानिक भन्छन्– यस वर्ष पनि सन् २०२४ कै जस्तो गर्मी भयो भने कुनै आश्चर्य हुने छैन । किनकि, चर्को गर्मीका मुख्य दुई कारण विश्व तापमान वृद्धि र अल निनो (सानो केटो) को प्रभाव दुवै यो वर्ष पनि पहिलेजस्तै क्रियाशील छन् ।

अल निनोबारे जान्न यो लिङ्कमा जानुहोस :

गर्मी बढ्नुको मुख्य कारण ‘सानो केटो’, ‘सानी केटी’ आएपछि बल्ल घट्छ

विश्व तापमान वृद्धिको समस्या सबैले स्वीकार गर्दछन् । तर, यसको कारण के हो ? र, कसरी अनुकुलन गर्न सकिन्छ ? भन्ने विषयमा फरकफरक धारणा छन् ।

पर्यावरण वैज्ञानिक भन्छन्– कोइला, तेल, ग्यासजस्ता इन्धनको विश्वव्यापी अधिक प्रयोग र कार्बन उत्सर्जन वैश्विक तापमान वृद्धिका मुख्य मानव– जनित कारण हुन् । यसलाई रोक्ने उपाय जल, वायु र सौर्य स्रोतमा आधारित हरित तथा नवीकरणीय उर्जा प्रयोग बढाउनु र जीवाश्म इन्धनमाथिको निर्भरता घटाउनु हो ।

हरित गृह प्रभाव पार्ने कार्बनडाई अक्साइड, मिथेन, वाटर भेपोर र निट्रक्स अक्साइडजस्ता ग्यासको उत्सर्जन कम गरेर विश्व तापमान वृद्धि रोक्न सकिन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ ।

१८ औं युरोपेली औद्योगिक क्रान्ति अघि यस्ता इन्धन असाध्यै कम प्रयोग हुन्थे । उद्योगधन्दा र यातायातका साधनको विकास र विस्तारसँगै हरित गृह प्रभाव पार्ने ग्यासहरूको उत्सर्जन व्यापक हुँदै गयो । पृथ्वीको तापमान औद्योगिक क्रान्ति अघिभन्दा त्यस यता १.२ डिग्री सेल्सियसले बढेको अनुमान छ ।

तापमान वृद्धिका मानव–जनित कारणलाई रोक्न राज्य र सरकारहरूको अथक प्रयत्न गर्न आवश्यक पर्दछ । तर, कतिपय देशले जलवायु परिवर्तन र विश्व तापमान वृद्धिको अवधारणालाई नै स्वीकार गरेका छैनन् । अमेरिकाजस्तो शक्तिशाली देश पेरिस जलवायु सम्झौतामा सहभागी छैन । राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प तेल र ग्यासको उत्पादन बढाउने प्रयत्नमा छन् ।

तापमान वृद्धिको प्राकृतिक कारण भने अल निनो प्रभाव हो । विश्व मौसम सङ्गठनका अनुसार अल निनो प्रभावको पछिल्लो चक्र सन् २०२३ बाट सुरु भएको हो र सन् २०२७ सम्म रहन सक्छ । यी वर्षभित्र तापमान वृद्धिले अधिकतम सीमा १.५ डिग्री सेल्सियस छुन सक्ने छ ।

प्रशान्त महासागरीय क्षेत्रमा हुने सामुद्रिक जलवायु प्रक्रियाको एउटा चरणलाई अल निनो भनिन्छ । यस चरणमा त्यहाँको हावा पूर्वबाट पश्चिमतर्फ बहन्छ । तर, हावाको बहावले जल सतहमा पर्ने प्रभाव भने उल्टो हुन्छ ।

‘अल निनो प्रभाव’ गर्मी हुनुको प्राकृतिक कारण हो । जब अल निनो चरण अन्त्य हुन्छ ल-निनो चरण सुरु हुन्छ । ल-निनो चरणमा गर्मी कम हुन्छ । यही कारण हो कि कुनै वर्ष गर्मी धेरै हुन्छ र कुनै वर्ष कम । विशेषतः प्रशान्त महासागरीय क्षेत्रको पूर्वी खण्डमा यसको बढी प्रभाव पर्दछ । यदि जलवायु परिवर्तन मात्र जिम्मेवार हुने भए गर्मी निरन्तर बढ्दो क्रममा मात्र हुने थियो ।

यस वर्ष पनि जलवायु परिवर्तन, विश्व तापमान वृद्धिसँग अल निनो प्रभाव जारी रहेको हुँदा चर्को गर्मी हुन सक्दछ ।

गर्मी बढ्नुको मुख्य कारण ‘सानो केटो’, ‘सानी केटी’ आएपछि बल्ल घट्छ