भारत र पाकिस्तानबीच सैन्य द्वन्द्व भए कसको पक्षमा उभिएला अमेरिका ?

काठमाडौं । जम्मू कश्मीरको पहलगाममा भएको आतङ्कवादी हमलापछि विश्वभरका अधिकाङ्श देशहरूले घटनाको निन्दा गरेका छन् र भारतप्रति समवेदना व्यक्त गरेका छन् ।

चीनले पनि घटनाको कडा निन्दा गरेको छ र यो आतङ्कवादको विरुद्धमा रहेको बताएको छ । यद्यपि, विज्ञहरू विश्वास गर्छन्, “वर्तमान भूराजनीतिक परिस्थितिलाई ध्यानमा राख्दै चीन यो विवादबाट दूरी कायम राख्न चाहन्छ । चीन र पाकिस्तानबीच निकटता रहेको छ र हालैका समयमा चीनसँग भारतको सीमा विवाद पनि समाचारको शीर्षकमा रहेको छ ।”

भारत र पाकिस्तान बीचको तनावको समयमा अमेरिकाले विगतमा सामान्यतया पाकिस्तानको पक्ष लिएको छ, जसमध्ये सबैभन्दा उल्लेखनीय सन् १९७१ को भारत-पाकिस्तान युद्ध हो ।

तर, मङ्गलबार पहलगाममा भएको आक्रमणपछि अमेरिकाले भारतलाई खुलेआम समर्थन दिएको छ ।

जम्मू कश्मीरको पहलगाममा पर्यटकहरूमाथि आतङ्कवादी आक्रमण भएको थियो । यस आक्रमणमा एक नेपालीसहित २६ जनाको मृत्यु भएको थियो भने धेरै जना घाइते भएका थिए । आक्रमणमा परेका अधिकाङ्श पर्यटक थिए ।

अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले पहलगाममा भएको आतङ्कवादी हमलाको बारेमा ट्रुथ सोशलमा लेखेका छन्, “कश्मीरबाट धेरै दु:खद् खबर आइरहेको छ । आतङ्कवाद विरुद्धको यो लडाइँमा अमेरिका भारतको साथमा छ । हामीलाई प्रधानमन्त्री मोदी र भारतका जनताप्रति पूर्ण समर्थन र गहिरो सहानुभूति छ ।”

पहलगाममा आक्रमण भएको समयमा अमेरिकी उपराष्ट्रपति जेडी भान्स आफ्नो परिवारसँग भारत भ्रमणमा थिए । उनले यस आक्रमणका पीडितहरूप्रति समवेदना पनि व्यक्त गरे ।

अमेरिकी राष्ट्रिय गुप्तचर निर्देशक तुलसी गब्बार्डले सोशल मिडियाएक्समा भारतलाई अमेरिकी समर्थन दोहोर्‍याएकी थिइन् ।

विज्ञहरू के भन्छन् ?

के अमेरिकी नेताहरूको यो भनाइको अर्थ यो लिन सकिन्छ कि यदि भारत र पाकिस्तान बीचको यो तनाव कुनै प्रकारको सैन्य द्वन्द्वमा पुग्यो भने अमेरिकाले भारतलाई समर्थन गर्नेछ ?

मिडल इस्ट इनसाइट्स प्लेटफर्मकी संस्थापक डा. शुभदा चौधरी भन्छिन्, “अमेरिका भारतप्रति बढी झुकाव राख्छ र यसका दुई कारण छन् । एउटा भारत क्वाडको सदस्य हुनु । दोस्रो कारण यो हो कि अहिले अमेरिका र चीनबीच ट्यारिफ युद्ध चलिरहेको छ र चीन-पाकिस्तान एकअर्काको धेरै नजिक छन्, त्यसैले अमेरिकाले यसमा नजर राख्नेछ ।”

क्वाड शब्द ‘चतुर्भुज सुरक्षा संवाद’ को क्वाड्रिल्याटरल शब्दबाट आएको हो । भारतसँगै यस समूहमा अमेरिका, जापान र अष्ट्रेलिया पनि छन् ।

यद्यपि, शुभदाका अनुसार “यस समयमा ट्रम्पले अमेरिकी सेनालाई जमिनमा कुनै पनि द्वन्द्वमा संलग्न गराउन चाहँदैनन् । ट्रम्पको ध्यान अमेरिकाको आर्थिक अवस्था र वित्तीय घाटा सुधार गर्नुमा छ । त्यसैले उनी परिस्थितिमा धेरै सावधानीपूर्वक नजर राख्नेछन् ।”

उनी भन्छिन्, “एउटा महत्त्वपूर्ण कुरा के हो भने कुनै पनि निर्णय लिनुअघि अमेरिकी गुप्तचर विभागले (पहलगाममा) के भयो र यो कसरी भयो भन्नेबारे जानकारी सङ्कलन गर्नेछ । यसले भविष्यमा यो तनावको कस्तो प्रभाव पर्छ भनेर पनि मूल्याङ्कन गर्नेछ ? जहाँसम्म प्रश्न यो छ कि अमेरिका यस तनावमा प्रत्यक्ष रूपमा संलग्न हुन सक्छ कि सक्दैन, त्यसो भएन । यसले आफ्नो सहयोगी साउदी अरेबियामार्फत यस विषयमा अप्रत्यक्ष रूपमा हस्तक्षेप गर्न सक्छ ।”

जम्मू कश्मीरको पहलगाममा भएको आतङ्कवादी हमलापछि भारत र पाकिस्तानबीच बढेको तनावका बीच साउदीसहित केही देशहरूले कूटनीतिक प्रयास सुरु गरेका छन् ।

साउदीका विदेशमन्त्री फैसल बिन फरहान अल साउदले पाकिस्तान र भारतका आफ्ना समकक्षीहरूसँग कुरा गरेका छन् भने इरानका विदेशमन्त्रीले दुई देशबीच मध्यस्थता गर्ने प्रस्ताव गरेका छन् ।

शुभदा भन्छिन्, “जहाँसम्म ट्रम्पको कुरा छ, भारत, पाकिस्तान वा दक्षिण एसिया अहिले उनको लागि धेरै प्राथमिकतामा छैनन् । एक व्यापारीको रूपमा उनको आफ्नै घरेलु मामिलाहरू अहिले उनको लागि बढी महत्त्वपूर्ण छन् । यसमा आप्रवासन, आर्थिक नीति, ट्यारिफ युद्ध र मुद्रास्फीति जस्ता मुद्दाहरू समावेश छन् ।”

“सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा के हो भने यदि कसैले भारत र पाकिस्तानबीच जारी तनावमा हस्तक्षेप गर्न चाहन्छ भने पनि के दुवै देशमा युद्धप्रति अतिवादी विचारधारा भएका मानिसहरूको दृष्टिकोणलाई ध्यानमा राख्दै पर्दा पछाडिको कुनै कूटनीति काम गर्नेछ ? मलाई लाग्दैन कि यसले काम गर्नेछ ।”

पहलगाममा भएको हमलापछि प्रधानमन्त्री मोदीले बिहीबार बिहारको मधुबनीमा एक र्‍यालीमा भने, “आक्रमण गर्ने आतङ्ककारीहरूलाई कल्पनाभन्दा ठूलो सजाय दिइनेछ ।”

उनले यो पनि भने कि “अब आतङ्ककारीहरूको बाँकी रहेको जग्गा ध्वस्त पार्ने समय आएको छ । १४० करोड भारतीयहरूको इच्छाशक्तिले अब आतंकका मालिकहरूको ढाड भाँचिदिनेछ ।”

शुभदाको विश्वास छ, “दुई देशहरू बीच द्वन्द्व हुनेछ – तर यो कति ठूलो हुनेछ र यसको दायरा के हुनेछ भनेर भन्न गाह्रो छ । यद्यपि, दुवै देशले आफ्ना जनतालाई शान्त पार्न केही न केही गर्नेछन् ।”

अर्कोतर्फ, केही विज्ञहरू विश्वास गर्छन्, “अमेरिकाको पाकिस्तानसँग पुरानो र बलियो सम्बन्ध रहेको छ र अमेरिका दक्षिण एसियामा भारतलाई पूर्ण स्वतन्त्रता दिन चाहँदैन ।”

दक्षिण एसियाली भूराजनीतिका विज्ञ तथा दक्षिण एसियाली विश्वविद्यालयका सह-प्राध्यापक धनञ्जय त्रिपाठी भन्छन्, “सरल शब्दमा भन्नुपर्दा अमेरिका कसैको साथमा छैन । हालैका समयमा भारतसँगको उसको सम्बन्धमा सुधार आएको छ, तर यो पाकिस्तानको रणनीतिक साझेदार भएको छ, दुई बीच सैन्य सम्बन्ध पनि रहेको छ ।”

उनी भन्छन्, “पाकिस्तानले गोप्य रूपमा तालिबानलाई समर्थन गरेको हुन सक्छ र अमेरिकाले पाकिस्तानविरुद्ध साना कदम चालेको हुन सक्छ, तर पाकिस्तानले कहिल्यै पनि अमेरिकालाई खुला रूपमा चुनौती दिएको छैन ।”

हालै अमेरिकी वाणिज्य विभागले पाकिस्तान, चीन र संयुक्त अरब इमिरेट्स लगायत आठ देशका ७० कम्पनीहरूमाथि निर्यात प्रतिबन्ध लगाएको छ ।

प्रतिबन्ध लगाइएका कम्पनीहरूमा पाकिस्तानका १९, चीनका ४२ र संयुक्त अरब इमिरेट्सका चार कम्पनीहरू छन् । यी बाहेक इरान, फ्रान्स, दक्षिण अफ्रिका, सेनेगल र बेलायतका कम्पनीहरू पनि प्रतिबन्धको सूचीमा समावेश छन् ।

अमेरिकी सरकारले प्रतिबन्ध लगाइएका संस्थाहरूले अमेरिकाको राष्ट्रिय सुरक्षा र विदेश नीतिको हितविरुद्ध काम गरिरहेको दाबी गरेको छ ।

यसअघि अप्रिल २०२४ मा अमेरिकाले पाकिस्तानको क्षेप्यास्त्र कार्यक्रमको तयारी र सहयोग गरेकोमा तीन चिनियाँ र एक बेलारूसी कम्पनीमाथि प्रतिबन्धको घोषणा गरेको थियो ।

यद्यपि, धनञ्जयको विश्वास छ कि पाकिस्तानविरुद्ध केही कारबाहीहरू भएपनि अमेरिकाले एसियाको यस क्षेत्रमा भारतलाई पूर्ण स्वतन्त्रता दिन चाहँदैन ।

धनञ्जय त्रिपाठी भन्छन्, “अमेरिकाको रणनीतिक समुदायका मानिसहरू सम्पूर्ण दक्षिण एसिया भारतलाई सुम्पन चाहँदैनन्, त्यस्ता मानिसहरूले भारतलाई पूर्ण रूपमा विश्वास गर्दैनन् । तिनीहरू यस क्षेत्रमा आफ्नो संलग्नता त्याग्न चाहँदैनन् ।”

वर्तमान वातावरणमा अमेरिकाले पाकिस्तानमाथि दबाब दिने सङ्केत दिएको छ, चाहे त्यो भारतप्रति सहानुभूति व्यक्त गरून् वा पाकिस्तानप्रति क्रोध ।

-बीबीसी हिन्दीबाट