‘ट्रम्प बलियो डलर चाहँदैनन्’

काठमाडौं । डलरको मूल्य घट्दै गइरहेको छ ।

यस वर्ष जनवरीमा डोनाल्ड ट्रम्प ह्वाइट हाउसमा फर्किएपछि सुरु भएको व्यापार युद्धलाई लिएर बढ्दो तनावका बीच अमेरिकी मुद्रा निरन्तर कमजोर हुँदै गइरहेको छ ।

मे महिनामा लगातार तेस्रो महिना अमेरिकी औद्योगिक उत्पादनमा गिरावट आएपछि यस हप्ता डलरको मूल्यमा थप गिरावट आएको छ, जसले गर्दा डलरको मूल्य २०२३ पछिको सबैभन्दा कम स्तरमा पुगेको छ ।

मोर्गन स्टेनली, जेपी मोर्गन र गोल्डम्यान स्याक्सजस्ता केही लगानी बैंकहरूले भविष्यमा डलरको मूल्य अझ घट्ने भविष्यवाणी गरिरहेका छन्, विशेषगरी बढ्दो व्यापार युद्ध र विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र कमजोर हुने चिन्ताको बीचमा ।

“ट्रम्पको संरक्षणवादी र अस्थिर नीतिका कारण डलरको मूल्य घटिरहेको छ । यी नीतिहरूले अमेरिकाको विश्वसनीयतालाई हानि पुर्‍याइरहेको छ,” मेक्सिकोस्थित वित्तीय समूह ग्रुपो फाइनान्सिएरोकी आर्थिक विश्लेषक निर्देशक गेब्रिएला सिलर बताउँछिन् ।

सिलरका अनुसार ट्रम्पका निर्णयहरूले अमेरिकाको वृद्धि सम्भावनालाई हानि पुर्‍याइरहेको छ, सुरक्षित लगानी र विश्वको अग्रणी आरक्षित मुद्राको रूपमा डलरको स्थितिमाथि प्रश्न उठाइरहेको छ ।

डलरको मूल्यमा गिरावटको एउटा परिणाम भनेको अमेरिकी निर्यात अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बढी प्रतिस्पर्धी हुनु हो, किनकि तिनीहरू विदेशी खरीददारहरूको लागि सस्तो हुन्छन् । साथै, आयातित सामानहरू अमेरिकामा महँगो हुन्छन् ।

यस कारणले गर्दा डलरको अवमूल्यनका कारण, आयातित सामानको मूल्यमा वृद्धि र त्यसबाट हुने मुद्रास्फीतिको कारणले गर्दा अमेरिकी केन्द्रीय बैंक फेडरल रिजर्भले ब्याजदर घटाउन हिचकिचाउन सक्छ ।

धेरै अर्थशास्त्रीहरू डलरको हालैको गिरावटले वास्तवमा अझ गम्भीर कुराको संकेत गर्छ भन्ने चिन्ता गर्छन् । “डलरमा विश्वको विश्वास र निर्भरता आधा शताब्दीभन्दा बढी समयदेखि निर्माण भएको छ, तर यो क्षणभरमै हराउन सक्छ,” बर्कलेको क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयका अर्थशास्त्री ब्यारी आइचेनग्रीन भन्छन् ।

ऐतिहासिक रूपमा अमेरिकी सरकारहरूले दशकौंदेखि बलियो डलरलाई प्रवर्द्धन गर्दै आएका छन् किनभने यसले देशको ऋण लागत कम राख्छ र विश्वव्यापी मञ्चमा अमेरिकाको शक्तिको प्रतिकको रूपमा काम गर्दछ ।

यसले अमेरिकाका सहयोगी नभएका देशहरू जस्तै इरान, रुस र भेनेजुएलालाई दबाब दिन पनि मद्दत गर्छ । किनभने यसले उनीहरूलाई डलरको पहुँचबाट वञ्चित गर्छ, जसले गर्दा उनीहरूलाई विश्वका अन्य देशहरूसँग व्यापार गर्न गाह्रो हुन्छ ।

अमेरिकामा आर्थिक संकटको समयमा पनि विश्वका अन्य देशहरूमा डलरको माग कायमै छ । तर, केही विश्लेषकहरू ट्रम्प प्रशासनको सोच फरक छ भन्ने विश्वास गर्छन् ।

रिपोर्टहरूका अनुसार राष्ट्रपतिको विश्वास छ कि डलरको बलले अमेरिकामा ल्याउन चाहेको औद्योगिक पुनर्जागरणमा बाधा पुर्‍याइरहेको छ ।कमजोर डलरले उत्पादन क्षेत्रलाई यसको “गौरव युग” मा फर्काउन मद्दत गर्न सक्छ । “ट्रम्प बलियो डलर चाहँदैनन् किनभने यसले आयात बढाउँछ,” सिलर भन्छिन् ।

ट्रम्पको दृष्टिकोणबाट देशलाई घरेलु उत्पादन बढाउन, नयाँ रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्न, निर्यात बढाउन र व्यापार घाटा कम गर्न कमजोर डलर चाहिन्छ । केही अनौपचारिक रिपोर्टहरूले ‘मार-ए-लागो सम्झौता’ भनिने योजनाको उल्लेख गरेका छन्, जुन ट्रम्पका आर्थिक सल्लाहकार स्टीफन मिरनले प्रस्ताव गरेका हुन् ।

शंका र आलोचना

यो योजना विश्वको आरक्षित मुद्राको रूपमा डलरको स्थिति विशेषाधिकार होइन, तर महँगो बोझ हो । जसले अमेरिकी औद्योगिक उत्पादकता घटाउन योगदान पुर्‍याएको छ भन्ने विचारमा आधारित छ ।

यस तर्कअनुसार डलरको विश्वव्यापी मागले यसको मूल्य बढाउँछ, जसले गर्दा अमेरिकी उत्पादनहरू महँगो हुन्छन् । यसले व्यापार घाटा सिर्जना गर्छ र उत्पादन कम्पनीहरूलाई आफ्नो उत्पादन एकाइहरू विदेशमा सार्न प्रोत्साहित गर्छ । परिणामस्वरूप स्थानीय रूपमा रोजगारी गुम्छ ।

“मिरनको योजना समस्याको समाधान होइन,” हार्वर्ड विश्वविद्यालयका अर्थशास्त्री र IMF का पूर्व प्रमुख अर्थशास्त्री केनेथ रोगोफ भन्छन् ।

रोगोफको विश्वास छ कि डलरले विश्वभरि रिजर्भ मुद्राको रूपमा भूमिका खेलेको छ, तर यो पनि सत्य हो कि यो अमेरिकाको बढ्दो व्यापार घाटाको धेरै कारणहरू मध्ये एक मात्र हो । र, यदि व्यापार घाटाको धेरै कारणहरू छन् भने भन्सार शुल्क समाधान हुन सक्छ भन्ने विश्वास गर्न शंकास्पद छ ।

यहाँ यो कुरा उल्लेख गर्नु महत्त्वपूर्ण छ कि कुनै पनि राष्ट्रपतिसँग डलरको मूल्यलाई प्रत्यक्ष रूपमा नियन्त्रण गर्ने अधिकार छैन, किनकि विनिमय दरहरू स्वतन्त्र रूपमा घुम्छन् ।

अमेरिकाले मुद्राको मूल्यलाई सिधै माथि वा तल सार्न सक्दैन, किनकि यसको मूल्य विश्वव्यापी मुद्रा बजारले निर्धारण गर्छ, जहाँ लगानीकर्ताले डलर किन्छन् र बेच्छन् । तैपनि, अमेरिकी सरकारको आर्थिक नीतिहरूले बजारमा संकेतहरू पठाउँछन्, जसले डलरको मूल्य र ब्याजदर जस्ता अन्य कारकहरूलाई प्रभाव पार्छ ।

नाजुक सन्तुलन

यो सबै एक नाजुक मेसिनजस्तै काम गर्दछ, जसमा यदि एउटा भाग सर्छ भने अन्य भागहरू पनि प्रभावित हुन्छन् । अप्रिलमा ट्रम्पको बारम्बार परिवर्तन हुने ट्यारिफ घोषणाहरूले लगानीकर्ताहरूको विश्वासलाई कमजोर बनायो र सरकारले पैसा उठाउन जारी गर्ने अमेरिकी बन्डहरूलाई चोट पुर्‍यायो ।

यो आत्मविश्वासको कमी डलरको लागि पनि राम्रो भएको छैन, यद्यपि केही विश्लेषकहरू यो अस्थायी परिवर्तन हो र स्थायी होइन भन्ने विश्वास गर्छन् ।

“डलरको मागलाई प्रतिस्थापन गर्न पर्याप्त ठूलो मुद्रा वा सम्पत्ति युआन, बिटक्वाइन वा सुन जस्ता छैन,” मिजुहो फाइनान्सियलका अर्थशास्त्री स्टिभ रिच्युटो भन्छन्, “अहिले कुनै विकल्प छैन ।”

अमेरिकीहरू मुद्रास्फीतिमा सम्भावित वृद्धिको बारेमा चिन्तित छन् किनकि उनीहरूले आयातित सामानहरूको लागि बढी तिर्नुपर्ने हुनसक्छ – चाहे त्यो शुल्कको कारणले होस् वा डलरको अवमूल्यनका कारण ।

आगामी महिनाहरूमा ट्रम्पको व्यापार नीति, बजेट र कर कटौती (जुन हाल अमेरिकी संसदमा बहसको विषय हो), मुद्रास्फीति र ब्याजदरले डलरमा कस्तो प्रभाव पार्छ भनेर हेर्न बाँकी छ ।

हाल धेरै प्रश्नहरू छन् र कम उत्तरहरू छन् । यद्यपि वाल स्ट्रिटको अनुमानअनुसार डलर बलियो हुने सम्भावना अझै टाढा देखिन्छ । –बीबीसीबाट