देश बनेको एक वर्षपछि जन्मिएका नेतन्याहू, जसले इजरायल जोगाउन भन्दै इरानसँग युद्ध थालेका छन्

काठमाडौं । इजरायलले गत साता इरानमा हवाई आक्रमण गरेपछि इरानले जवाफी आक्रमण गर्दा इजरायल भूमिमा पहिलोपटक मिसाइलको विध्वंश देखिएको छ ।

अन्तर्राष्ट्रीय सञ्चारमाध्यममा इरानी मिसाइलले तेल अभिभ र हाइफा शहरमा भवनहरूलाई खण्डर बनाएका भिडिओ तथा तस्वीरहरू आइरहेका छन् । इजरायली जनताले शेल्टरमा रात बिताउन थालेको एक हप्ता हुँदै छ ।

यद्यपि, इरानी मिसाइलले भन्दा इजरायली हवाई आक्रमणले इरानमा ठूलो जनधनको क्षति भएको छ । विश्वमान चित्रमा इजरायल भन्ने मुलुक अस्तित्वमा आएको एक वर्षपछि जन्मिएका बेन्जामिन नेतन्याहू अहिले इजरायलको अस्तित्व जोगाउन भन्दै इरान युद्धमा कुदेका छन् ।

जन्म र प्रारम्भिक जीवन

नेतन्याहूको जन्म सन् १९४९ अक्टोबर २१ मा तेल अभिभ (हाल तेल अभिभ–याफो) इजरायलमा भएको थियो । उनी इतिहासकार बेन्जियन नेतन्याहूका छोरा हुन् । इजरायल देशको स्थापना मे १४, १९४८ मा भएको थियो । उनी देश स्थापना भएको एक वर्षपछि जन्मिएका हुन् ।

सन् १९६३ मा उनको परिवार अमेरिकाको फिलाडेल्फियामा सरेको थियो । सन् १९६७ मा उनी इजरायली सेनामा भर्ना भए र सायेरेट मटकाल नामक विशेष सैन्य एकाइमा सेवा गरे । जसले सन् १९७२ मा तेल अभिभ विमानस्थलमा अपहृत विमानको उद्धार गरेको थियो । सन् १९७३ मा योम किप्पुर युद्धमा उनले भाग लिए ।

सन् १९७६ मा म्यासाचुसेट्स इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी (एमबीए) मा पढ्दै गर्दा उनले योम किप्पुर युद्धमा लडे । त्यही वर्ष उनको दाजु जोनाथनको एन्टेबे उद्धार अभियानमा मृत्यु भएपछि बेन्जामिनले जोनाथन इन्स्टिच्युट स्थापना गरे, जसले आतंकवादबारे सम्मेलनहरू आयोजना गर्थ्यो ।

इजरायलमा हरेक युवाले सैन्य तालिम लिनुपर्ने व्यवस्थाअनुसार नेतन्याहूले पनि सैन्य तालिम लिएका छन् ।

राजनीतिक करिअरको सुरुवात

सन् १९८८ मा नेतन्याहू लिकुड पार्टीको सदस्यको रूपमा केसेट (इजरायली संसद्) मा चुनिनुअघि कूटनीतिज्ञ थिए । उनले राष्ट्रसंघमा इजरायली दूतका रूपमा कलिलै उमेरमा काम गरेका थिए । कूटनीतिपछि उनी राजनीतिमा आएका हुन् । उनले १९८८–१९९१ सम्म उप-विदेश मन्त्री र १९९१–१९९२ मा प्रधानमन्त्री यित्जाक शमिरको मन्त्रिपरिषद्‌मा उपमन्त्रीको रूपमा काम गरे ।

सन् १९९३ मा उनी लिकुड पार्टीको नेता चुनिए र सन् १९९३ को इजरायल–प्यालेस्टाइन लिबरेसन अर्गनाइजेसन (पीएलओ) शान्ति सम्झौता र वेस्ट ब्यांक तथा गाजा स्ट्रिपबाट इजरायली फिर्ताको विरोधमा उभिए ।

प्रथम कार्यकाल (१९९६–१९९९)

सन् १९९५ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री यित्जाक रबिनको हत्या र सन् १९९६ मा मुस्लिम उग्रवादीहरूको आत्मघाती बम विस्फोटले लेबर पार्टी कमजोर भएको अवस्थामा सन् १९९६ मे २९ मा भएको निर्वाचनमा नेतन्याहूले प्रधानमन्त्री शिमोन पेरेसलाई करिब १ प्रतिशतको अन्तरले हराए । उनले जुन १८ मा सरकार गठन गरे र इजरायलको सबैभन्दा कम उमेरको प्रधानमन्त्री बने ।

उनको पहिलो कार्यकाल अशान्तिमा बित्यो । सिरियासँग सम्बन्ध बिग्रियो र सन् १९९६ सेप्टेम्बरमा अल-अक्सा मस्जिद नजिकै पुरानो सुरुङ खोल्ने उनको निर्णयले प्यालेस्टाइनीलाई क्रुद्ध बनायो, जसले हिंसात्मक झडपहरू निम्त्यायो ।

उनले सन् १९९३ को शान्ति सम्झौताप्रति आफ्नो विरोधलाई परिवर्तन गरे र सन् १९९७ मा वेस्ट ब्यांकको हेब्रोनबाट सेना फिर्ता लिने सहमति गरे । तर, उनको गठबन्धनभित्रको दबाबले उनलाई प्यालेस्टाइनीहरूले दाबी गरेको भूमिमा नयाँ यहुदी बस्ती स्थापना गर्ने घोषणा गर्न बाध्य बनायो । यसले हिंसात्मक विरोध र बम विस्फोटहरू निम्त्यायो । सन् १९९८ मा नेतन्याहू र प्यालेस्टाइनी नेता यासर अराफातले वाइ मेमोरान्डममा हस्ताक्षर गरे, जसले वेस्ट ब्यांकको ४० प्रतिशत भूमि प्यालेस्टाइनी नियन्त्रणमा दिने उल्लेख थियो । तर, इजरायलका दक्षिणपन्थी समूह र उनको गठबन्धनका केही समूहले यसको विरोध गरे, जसले सन् १९९८ मा केसेटले सरकार विघटन गरेर सन् १९९९ मा नयाँ निर्वाचनको घोषणा गर्‍यो ।

नेतन्याहूको पुन: निर्वाचन अभियान दक्षिणपन्थी विभाजन र उनको असंगत शान्ति नीतिहरूप्रति मतदाताको असन्तुष्टिले कमजोर भयो । सन् १९९७ मा लिकुडका  बार-ओनलाई महान्यायाधिवक्ता नियुक्त गर्ने उनको निर्णयले घोटालाको आरोप लाग्यो, जसले उनको सहयोगीका लागि माफीको व्यवस्था गर्न सक्थ्यो । उनको आधारभूत समर्थन कमजोर भएपछि सन् १९९९ को निर्वाचनमा उनी लेबर पार्टीका नेता एहुद बाराकसँग सजिलै पराजित भए ।

दोस्रो कार्यकाल (२००९–२०२१)

सन् १९९९ मा लिकुडको नेतृत्व एरियल शेरोनले सम्हाले, तर नेतन्याहू पार्टीमा लोकप्रिय रहे । सन् २००१ को निर्वाचनमा उनले शेरोनसँग पार्टी नेतृत्वका लागि प्रतिस्पर्धा गरे, तर हारे । शेरोनको सरकारमा उनले विदेश मन्त्री (२००२–२००३) र वित्त मन्त्री (२००३–२००५) को रूपमा काम गरे । सन् २००५ मा शेरोनले लिकुड छोडेर केन्द्रवादी पार्टी कदिमा गठन गरेपछि नेतन्याहू लिकुडका नेता बने र सन् २००६ को निर्वाचनमा असफल भए ।

सन् २००९ को निर्वाचनमा लिकुडले २७ सिट जित्यो, तर कदिमा (२८ सिट) सँग एक सिटले पछाडि रह्यो । गठबन्धन वार्ताहरूमा नेतन्याहूले यिसराएल बेइटेनु, शास र साना पार्टीहरूको समर्थन जुटाएर सन् २००९ मार्च ३१ मा सरकार गठन गरे ।

सन् २००९ मा उनले पहिलोपटक प्यालेस्टाइनी स्वतन्त्र राज्यको सिद्धान्तलाई सशर्त समर्थन गरे, तर प्यालेस्टाइनी नेताहरूले उनको सर्तहरू (प्यालेस्टाइनी राज्य निशस्त्रीकरण र इजरायललाई यहूदी राष्ट्रको मान्यता) अस्वीकार गरे । सन् २०१० मा वेस्ट ब्यांकमा बस्ती निर्माणमा १०-महिने आंशिक प्रतिबन्धको म्याद सकिएपछि शान्ति प्रक्रिया ठप्प भयो ।

नेतन्याहूले इरानको कथित परमाणु हतियार कार्यक्रमलाई इजरायल र विश्व शान्तिका लागि सबैभन्दा ठूलो खतरा ठान्दै अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई कडा कारबाही गर्न लबिङ गरे । सन् २०११ को अरब स्प्रिङलाई उनले इजरायलविरुद्ध नयाँ नेताहरूले थप शत्रुता ल्याउने भविष्यवाणी गरे ।

घरेलु रूपमा उनले मध्यम वर्ग र युवाहरूको आर्थिक असन्तुष्टिको सामना गरे । सन् २०११ मा सामाजिक र आर्थिक असमानताविरुद्ध ठूला प्रदर्शनहरू भए । सन् २०१२ मा अल्ट्रा-अर्थोडक्स यहुदीहरूको सैन्य भर्ना छुटसम्बन्धी गठबन्धनभित्रको असहमतिले निर्वाचनमा पुर्‍यायो ।

सन् २०१३ को निर्वाचनमा नेतन्याहूले गठबन्धन सरकार बनाए, जसमा येश अतिद र हात्नुआ पार्टीहरू थिए । सन् २०१४ मा गाजा स्ट्रिपमा ठूलो सैन्य अभियान चलाए, जसलाई उनले रकेट हमलाको क्षमता नष्ट गर्ने लक्ष्यमा सफल भएको दाबी गरे, तर प्यालेस्टाइनी हताहतका कारण अन्तर्राष्ट्रिय आलोचना भयो ।

सन् २०१४ मा उनको अमेरिकाका तत्कालीन राष्ट्रपति बाराक ओबामासँगको सम्बन्धमा तनाव आयो, किनकि उनले इरानको परमाणु मुद्दामा ओबामा नीतिको विरोध गरेका थिए । सन् २०१५ मा उनले अमेरिकी कांग्रेसलाई सम्बोधन गरेर ओबामाको नीतिलाई आलोचना गरे, जुन प्रोटोकलविपरीत थियो ।

सन् २०१५ को निर्वाचनमा लिकुडले ३० सिट जित्यो, जुन अप्रत्याशित रूपमा निर्णायक विजय थियो ।

भ्रष्टाचारका आरोप र गठबन्धन समस्या

नेतन्याहूको दोस्रो कार्यकाल भ्रष्टाचारका चार अनुसन्धानको छायाँमा रह्यो । सन् २०१८ मा प्रहरीले दुई मुद्दामा उनलाई घुस र धोखाधडीको आरोपमा सिफारिस गर्‍यो ।

पहिलो मुद्दामा उनले उपहार (महंगा सिगार, शैम्पेन, गहना) को सट्टामा राजनीतिक लाभ दिएको आरोप थियो । दोस्रोमा उनले येदियोथ अह्रोनोथ अखबारबाट सकारात्मक कभरेजका लागि इजरायल हायोमको प्रसार घटाउने प्रस्ताव गरेको आरोप थियो । तेस्रो मुद्दामा उनलाई थायसेनक्रुपबाट पनडुब्बी खरिदमा घुसको आरोप लाग्यो, तर उनी संलग्न थिएनन् । चौथोमा उनले बेजेक टेलिकमलाई अनुकूल नीति बनाएर सकारात्मक मिडिया कभरेज लिएको आरोप थियो ।

उनका राजनीतिक सहयोगीहरूले आरोपहरू अस्वीकार गरे, तर नीतिगत असहमतिहरूले गठबन्धन कमजोर बनायो । सन् २०१८ मा हमाससँग युद्धविरामले अविग्डोर लिबरम्यानले रक्षामन्त्रीबाट राजीनामा दिए र उनको पार्टी गठबन्धनबाट बाहिरियो । सन् २०१८ को अन्त्यमा सैन्य भर्ना छुटको मुद्दाले केसेट विघटन भयो र सन् २०१९ अप्रिलमा निर्वाचन भयो ।

इजरायली इतिहासमा पहिलोपटक तीनवटा निर्वाचनहरू (अप्रिल २०१९, सेप्टेम्बर २०१९, मार्च २०२०) पछि पनि सरकार बन्न सकेन । सन् २०१९ मा महान्यायाधिवक्ताले नेतन्याहूलाई घुस, धोखाधडी र विश्वासघातको आरोप लगायो । कोभिड-१९ महामारीका बीच बेनी गान्त्जसँग एकता सरकार बन्यो, तर यो छोटो समय टिक्यो । सन् २०२१ मा नफ्ताली बेनेटको नेतृत्वमा नयाँ गठबन्धन बन्यो, जसले नेतन्याहूको दोस्रो कार्यकाल समाप्त गर्‍यो ।

तेस्रो कार्यकाल

सन् २०२२ मा भ्रष्टाचार मुद्दामा पेगासस स्पाइवेयरको प्रयोगले गवाहीमा ढिलाइ भयो र मुद्दाको विश्वसनीयता कमजोर बनायो । नेतन्याहूले विपक्षी नेताको रूपमा बेनेटको सरकारलाई कमजोर बनाउन प्रयास गरे ।

सन् २०२२ जुनमा उनले वेस्ट ब्यांकमा बस्तीहरूको नागरिक प्रशासनको आपत्‌कालीन नियम नवीकरणको विरोध गरे, जसले सरकार विघटनमा पुर्‍यायो ।

सन् २०२२ को नोभेम्बर निर्वाचनमा नेतन्याहूले दक्षिणपन्थी गठबन्धनसहित विजय हासिल गरे, जसमा इतामार बेन-ग्भिर र बेजालेल स्मोत्रिचजस्ता दक्षिणपन्थी मन्त्रीहरू थिए । यो गठबन्धनले न्यायपालिकालाई संसद्को मातहतमा ल्याउने विवादास्पद योजना ल्यायो, जसले सन् २०२३ मा ठूलो विरोध र हड्ताल निम्त्यायो । सैन्य अधिकारीहरूले सेनाको युद्ध तयारी कमजोर भएको चेतावनी दिए ।

२०२५: घरेलु र अन्तर्राष्ट्रिय गतिशीलता

सन् २०२५ जनवरीमा डोनाल्ड ट्रम्पको दबाबमा नेतन्याहू र हमासबीच बन्धक सम्झौता भयो, तर यो गठबन्धनका दक्षिणपन्थी साझेदारहरूलाई स्वीकार्य भएन । इतामार बेन-ग्भिरले राजीनामा दिए, जसले नेतन्याहूलाई केसेटमा न्यून बहुमतमा छोड्यो ।

स्मोत्रिचले गाजामा युद्ध पुन: सुरु गर्ने आश्वासनमा गठबन्धनमा रहे । मार्चमा गाजामा युद्ध पुन: सुरु भयो र बेन-ग्भिर फर्किए, तर महान्यायाधिवक्ताले उनको नियुक्तिको विरोध गरे । नेतन्याहूले शिन बेटलाई बर्खास्त गर्ने प्रयासले शक्ति पृथकीकरणको चिन्ता बढायो, जसले हजारौं इजरायलीहरूलाई सडकमा ल्यायो ।

खामेनेईसँग सम्बन्ध

नेतन्याहू इरानका सर्वोच्च नेता आयतुल्लाह अली खामेनेईलाई क्षेत्रीय स्थिरताका लागि खतरा ठान्छन् । हालै एबीसीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा उनले खामेनेईको हत्याले द्वन्द्व समाप्त गर्ने दाबी गरेका थिए । जसले इजरायलको उनलाई निशाना बनाउने योजनालाई संकेत गर्छ । यद्यपि, ट्रम्पले यो योजनालाई अस्वीकार गरे, किनकि यसले इरान-इजरायल द्वन्द्वलाई भड्काउन सक्थ्यो  ।

अहिले इरान र इजरायल प्रत्यक्ष सैन्य द्वन्द्वमा उलझेका छन्, जुन नेतन्याहू र खामेनेईको कट्टर अडानले प्रेरित छ । –विभिन्न एजेन्सीको सहयोगमा