जाडोमा हृदयाघातको जोखिम ३१ प्रतिशतले बढ्छ, कसरी गर्ने मुटुको ख्याल ?

काठमाडौं । जाडो मौसममा मुटुसम्बन्धी समस्याको जोखिम बढ्छ । चिसोमा शरीरलाई न्यानो राख्न मुटुले कडा परिश्रम गर्नुपर्ने हुनाले यस्तो हुन्छ । यो पहिले नै हृदय रोग वा हृदय सम्बन्धी स्वास्थ्य अवस्था भएकाहरूका लागि अझ खतरनाक हुनसक्छ ।

पब्लिक लाइब्रेरी अफ साइन्स जर्नलमा प्रकाशित एक अध्ययन अनुसार चिसोमा हृदयघातको जोखिम पहिलेदेखि नै मुटु रोग भएका व्यक्तिमा ३१ प्रतिशतले बढ्छ । त्यसैले चिसो महिनामा मुटुलाई थप हेरचाह गर्न आवश्यक छ ।

त्यसैले आज हामी जाडोमा आफ्नो मुटुको ख्याल कसरी गर्ने भन्ने बारेमा कुरा गर्नेछौं । चिसो मौसममा मुटुसम्बन्धी समस्या किन बढी हुन्छ ? कस्ता व्यक्तिलाई समस्या हुन सक्छ ? जाडोमा मुटुको ख्याल राख्न के-के सावधानी अपनाउनुपर्छ ?

मुटुरोगका कारण विश्वमा वर्षेनी २ करोडको मृत्यु हुने गरेको छ । विश्व मुटु महासंघका अनुसार विश्वभर मुटुसम्बन्धी समस्याका कारण वर्षेनी २ करोडभन्दा बढीको मृत्यु हुने गरेको छ । यसको मतलब प्रत्येक १.५ सेकेन्डमा एक व्यक्तिको मुटुसम्बन्धी रोगका कारण मृत्यु भइरहेको छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लुएचओ) का अनुसार विश्वभर मृत्युको प्रमुख कारण मुटु सम्बन्धी समस्या हो । सन् २०१९ मा यसका कारण करिब १.७९ करोड मानिसको मृत्यु भएको थियो । तीमध्ये ८५ प्रतिशत मृत्यु हृदयाघात र स्ट्रोकका कारण भएको थियो ।

डिसेम्बरमा धेरै हृदयाघात 

सन् २०१८ मा ब्रिटिश मेडिकल जर्नलमा एउटा महत्त्वपूर्ण अध्ययन प्रकाशित भएको थियो । यस अध्ययनमा सन् १९९८ देखि २०१३ सम्मको १६ वर्षमा स्विडेनमा भएका हृदयघातका घटनाहरूको अध्ययन गरिएको थियो । यसमा शोधकर्ताहरूले हरेक वर्ष जाडो मौसममा हृदयघातका घटनाहरू १५ प्रतिशतले बढेको पत्ता लगाएका छन् । डिसेम्बर २४ मा मात्र क्रिसमसको अघिल्लो दिन हृदयघातमा ३७ प्रतिशतले वृद्धि भएको थियो ।

अमेरिकन हार्ट एसोसिएसनको जर्नल ‘सर्कुलेशन’ मा सन् २००४ मा एक अध्ययन प्रकाशित भएको थियो । यस अध्ययनले अमेरिकामा डिसेम्बर २५ मा मात्रै वर्षभर हृदयाघातका कारण मृत्यु हुनेको संख्या नरहेको बताएको छ । यसपछि डिसेम्बर २६ र त्यसपछि जनवरी १ मा हृदयघातका कारण मृत्यु हुनेको संख्या सबैभन्दा बढी रहेको छ ।

चिसोमा मुटुसम्बन्धी समस्या किन बढ्छ ?

जाडोमा मुटुले शरीरमा अक्सिजन पम्प गर्न दोब्बर मेहनत गर्नुपर्छ । चिसोका कारण धमनीहरू संकुचित हुन्छ । यसले गर्दा रगतको प्रवाह सुस्त हुन्छ र मुटुको मांसपेशीलाई कम अक्सिजन प्राप्त हुन्छ । यस्तो अवस्थामा स्ट्रोक वा हृदयघातको सम्भावना बढी हुन्छ ।

यसबाहेक तापक्रम घट्दै जाँदा शरीरमा रक्तचाप र कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढ्न थाल्छ । यसले हृदयघातको जोखिम बढाउँछ । जाडोमा हृदयघातको जोखिम कसलाई हुन्छ ?

• जसमा पहिलेदेखि कुनै मुटुसम्बन्धी समस्या छ,
• जसमा ब्लड प्रेशर र कोलेस्टोरेल लेबल धेरै छ,
• वजन धेरै छ,
• हाइली डायबिटिज,
• धेरै अल्कोहल सेवन,
• अधिक धूमपान सेवन,
• अस्वस्थ्य जिवनशैली ।

चिसोमा मुटुसँग सम्बन्धित धेरै प्रकारका समस्या हुन सक्छ । जसमा हृदयाघात, उच्च रक्तचाप समावेश छ । चिसोमा हृदयाघातको जोखिम कुन अवस्थामा हुनसक्छ ?

• चिसो मौसममा छिटो दौडनु वा हिँड्दा थकान लाग्न सक्छ । यसले मुटुलाई अक्सिजनको आवश्यकता बढाउँछ । यस्तो अवस्थामा पर्याप्त मात्रामा अक्सिजन नपाउँदा हृदयाघातको जोखिम बढ्छ । मुटुरोग लागेका व्यक्तिले जाडोमा बाहिरी गतिविधिबाट टाढा रहनुपर्छ ।
• जाडोमा मौसमी फ्लूको सम्भावना बढ्छ । यदि कसैको मुटु पहिले नै कमजोर छ भने सामान्य रुघाखोकी वा मौसमी ज्वरोले पनि उसको मुटुमा कामको बोझ बढाउन सक्छ । शरीरले बढी अक्सिजनको माग गर्नेछ र मुटुले कडा परिश्रम गर्नुपर्नेछ ।
• जाडोमा शरीरलाई न्यानो राख्न ऊनी लुगा लगाउनु जरुरी हुन्छ । तर, व्यायाम गर्दा धेरै बाक्लो न्यानो लुगा लगाउनु हुँदैन । यस समयमा शरीरबाट गर्मी बाहिर निस्कन्छ ।

यसबाहेक जाडोमा मुटुका दुईवटा गम्भीर रोग लाग्न सक्छ ।

हाइपोथर्मिया

यो एक चिकित्सा अवस्था हो जसमा शरीरले उत्पादन भन्दा छिटो गर्मी गुमाउँछ । हाइपोथर्मियाका कारण शरीरको तापक्रम सामान्यभन्दा कम अर्थात् ९८.६ फरेनहाइट (३७ डिग्री सेल्सियस) भन्दा कम हुन्छ ।

हाइपोथर्मियाका लक्षणहरूमा काँप्नु, थकाइ लाग्नु, धेरै सुत्नु र अस्पष्ट बोली समावेश हुन्छ । यदि तुरुन्तै उपचार गरिएन भने, हाइपोथर्मिया घातक हुन सक्छ । पहिले देखि नै मुटु रोगबाट ग्रसित व्यक्तिहरु उच्च जोखिममा हुन सक्छन् । यदि कसैलाई हाइपोथर्मिया छ भने उसलाई न्यानो ठाउँमा लैजानुहोस् र हावाबाट बचाउनुहोस् । चिकित्सा सल्लाह खोज्नुहोस् ।

एनजाइना पेक्टोरिस

एनजाइना कोरोनरी धमनी रोग हो । जाडोमा रगतको प्रवाह सुस्त हुँदा जो कोही पनि यसको सिकार हुन सक्छ । यसका लक्षणहरूमा छाती दुख्ने, बेचैनी, कडापन, पसिना आउनु र सास फेर्न गाह्रो हुन्छ । यी लक्षणहरू व्यक्तिपिच्छे फरक हुन सक्छ र केही सेकेन्डदेखि केही मिनेटसम्म रहन सक्छ ।

तपाईंको मुटुले कडा परिश्रम गर्नुपर्ने र पर्याप्त अक्सिजन नपाएपछि एनजाइनाका लक्षणहरू सुरु हुन सक्छ । यो तब हुन सक्छ, जब कसैले शारीरिक रूपमा धेरै मेहनत गर्छ, भावनात्मक रूपमा विचलित हुन्छ वा भारी आहार लिन्छ । कहिलेकाहीँ यो अवस्था खतरनाक हुन सक्छ । त्यसैले यस्तो अवस्थामा चिकित्सकको सल्लाह अवश्य लिनुहोस् ।

जाडोमा आफ्नो मुटुको यसरी ख्याल राख्नुहोस्

हामीले धेरै अध्ययन, अनुसन्धान र उदाहरणहरूबाट थाहा पाएका छौं कि जाडो मौसम मुटुको लागि खतरनाक हुनसक्छ । तर, यो खतराबाट कसरी बच्ने भन्ने प्रश्न हो ।

यसका लागि स्वस्थ जीवनशैली, खानपान र स्वास्थ्य नियमहरूमा ध्यान, पर्याप्त निद्रा, चुरोट र मदिराबाट दूरी र नियमित कसरत गर्नु आवश्यक छ । ती यस्ता छन् –

• यदि बाहिर धेरै चिसो छ भने घरभित्रै बस्नुहोस्,
• कोठालाई हिटर वा ब्लोअरले न्यानो राख्नुहोस्,
• ओछ्यानलाई न्यानो राख्न बिजुलीको कम्बल प्रयोग गर्न सकिन्छ,
• शरीरलाई न्यानो राख्न टोपी र मोजा सहित पर्याप्त न्यानो कपडा लगाउनुहोस्,
• मौसमी फलफूल, सागसब्जी र सम्पूर्ण अन्नलाई आहारमा समावेश गर्नुहोस्,
• चिसोमा पनि सक्रिय रहनुहोस् । दैनिक ३० मिनेटको लागि कसरत गर्नुहोस्,
• शरीरमा पानीको मात्रा कम हुन नदिनुहोस् । पर्याप्त पानी पिइरहनुहोस्,
• चुरोट र रक्सी पटक्कै सेवन नगर्नुहोस् । यो मुटुका लागि खतरनाक हुन्छ,
• तौल बढ्न नदिन सचेत रहनुहोस् । त्यसैले खानपानमा पूर्ण ध्यान दिनुपर्छ,
• तनाव व्यवस्थापन गर्नुहोस् । तनाव हृदयको लागि खतरनाक हुन सक्छ,
• यदि तपाईंसँग पहिले नै मुटुको समस्या छ भने भारी कसरत नगर्नुहोस् ।