महिनावारी नहुनु वा ढिलाइ हुनुका आठ कारण

काठमाडौं । महिनावारी नहुने वा हराउने अवस्थालाई एमेनोरिया भनिन्छ । एमेनोरिया हुनुका धेरै कारण हुन सक्छन् । महिनावारी नहुनुको एउटा कारण गर्भावस्था हुन सक्छ तर यसबाहेक अन्य धेरै कारण हुन सक्छन् ।

सामान्यतया प्रजनन उमेरका महिलाहरूमा महिनावारी सामान्यतया २८ दिनमा हुन्छ । यद्यपि, यो सामान्य कुरा हो कि महिनावारी यसको केही दिन अघि वा पछि सुरु हुन सक्छ ।

कहिलेकाहीँ महिनावारी नहुनुलाई गम्भीर समस्या मानिँदैन, तर विज्ञहरू भन्छन्, “यदि यो बारम्बार भइरहेको छ भने यो कुनै अन्य स्वास्थ्य समस्याको संकेत पनि हुन सक्छ ।”

स्त्री रोग विशेषज्ञ डा. अमिरा अल्कोर्डिन मार्टिनेज भन्छिन्, “केही गलत छ कि भनेर जान्नको लागि तपाईंले आफूलाई र आफ्नो शरीरलाई बुझ्नुपर्छ । हरेक महिलाको शरीर पूर्णतया फरक तरिकाले काम गर्छ । कुनै पनि दुई महिला समान हुँदैनन् ।”

बेलायतको राष्ट्रिय स्वास्थ्य सेवा (NHS) भन्छ, “यदि कुनै महिला गर्भवती छैन र लगातार तीन महिनादेखि उनको महिनावारी भएको छैन वा ४५ वर्षको उमेरभन्दा अगाडि उनको महिनावारी रोकिएको छ भने उनले अवश्य पनि चिकित्सा सल्लाह लिनुपर्छ ।”

अमेरिकाको मेयो क्लिनिकले १५ वर्ष पुग्नुअघि महिनावारी सुरु नभएका केटीहरूको लागि स्वास्थ्य जाँच गराउन पनि सिफारिस गर्छ । यी दुवै संस्थाका अनुसार गर्भावस्था बाहेक एमेनोरियाका आठ कारण हुन सक्छन् ।

तनाव

डा. अमिरा भन्छिन्, “तनाव सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कारण हुन सक्छ । हाम्रो समयमा तनाव महामारी जस्तै हो ।”

तनावले हाम्रो शरीरमा एड्रेनालिन जस्ता हर्मोनहरू द्रुत गतिमा बढाउँछ, जसले शरीरलाई कुनै पनि सम्भावित खतराबाट जोगाउन सतर्क अवस्थामा राख्छ ।

यी हर्मोनहरूको दीर्घकालीन प्रभावका कारण महिनावारी चक्र प्रभावित हुन सक्छ । कहिलेकाहीँ महिनावारी हुँदैन वा महिनावारीको समयमा दुखाइ बढी हुन सक्छ ।

कतिपय अवस्थामा तनावका कारण महिलाहरूलाई एक महिनावारी चक्र (चार हप्ताको चक्र) मा दुई पटक महिनावारी हुन सक्छ ।

यदि तनाव तपाईंको महिनावारी छुट्नुको कारण हो भने NHS ले उपचारको रूपमा नियमित व्यायाम वा श्वासप्रश्वासको अभ्यास सिफारिस गर्दछ । यदि यी विधिहरू प्रभावकारी छैनन् भने संज्ञानात्मक व्यवहारिक उपचार (CBT) ले तनाव र चिन्तासँग लड्न मद्दत गर्न सक्छ ।

अचानक तौल घट्नु

यदि शरीरमा क्यालोरीको मात्रा धेरै कम भयो भने शरीरमा अण्डाशयबाट अण्डा निकाल्ने प्रक्रिया (ओभ्युलेसन) को लागि आवश्यक हर्मोनको उत्पादन बन्द हुन सक्छ ।

दर्ता भएको पोषण विशेषज्ञले प्रभावित केटीहरू र महिलाहरूलाई तौल बढाउन मद्दत गर्न सक्छ । यद्यपि, यदि तौल घट्नुको कारण खानपानको विकारसँग सम्बन्धित छ भने, मनोचिकित्सकको मद्दत लिनुपर्छ ।

बढी तौल वा मोटोपन हुनु

बढी तौल हुँदा शरीरमा अतिरिक्त एस्ट्रोजन निस्कन्छ । यो महिलाको प्रजनन प्रणालीलाई नियन्त्रण गर्ने हर्मोनहरू मध्ये एक हो ।

एस्ट्रोजनको स्तरमा भएको कुनै पनि वृद्धिले महिनावारीको नियमिततालाई असर गर्न सक्छ र केही अवस्थामा महिनावारी पूर्ण रूपमा बन्द पनि हुन सक्छ ।

एमेनोरियाको अनुभव गरिरहेका र बढी तौल भएका वा ३० भन्दा माथिको बडी मास इन्डेक्स भएका महिलाहरूलाई प्रायः डाक्टरहरूले स्वस्थ तौल प्राप्त गर्न पोषण विशेषज्ञसँग परामर्श गर्न सल्लाह दिन्छन् ।

अत्यधिक शारीरिक व्यायाम

अत्यधिक व्यायामबाट हुने शारीरिक तनावले महिनावारी नियन्त्रण गर्ने हर्मोनलाई पनि असर गर्न सक्छ । शरीरको धेरै बोसोले पनि अण्डाशय बन्नबाट रोक्न सक्छ ।

पेशेवर खेलाडीहरूका लागि, खेलकुद चिकित्सा विशेषज्ञहरूले उनीहरूलाई कुन स्तरको व्यायामले यसलाई सच्याउन सक्षम हुनेछ भनेर बताउन सक्छन् ।

पोलिसिस्टिक अण्डाशय सिन्ड्रोम

अण्डाशय भित्र (अण्डा बन्ने ठाउँ) अण्डाको विकासको लागि फोलिकल्स भनिने थैली जस्तो संरचनाहरूको ठूलो संख्या हुन्छ । सामान्यतया अण्डाशयमा अण्डाहरू विकास हुन्छ र ती मध्ये एउटा निषेचनका लागि तयार हुन्छ ।

तर, पोलिसिस्टिक ओभरी सिन्ड्रोम (PCOS) को अवस्थामा, डिम्बाशयमा धेरै फोलिकल्स एकैसाथ बन्छन्, जसले विकसित अण्डा उत्पादन गर्न असमर्थ हुन्छ ।

यो अवस्था भएका महिलाहरूमा यी थैलीहरूले प्रायः अण्डा बाहिर निकाल्न असफल हुन्छन्, जसले गर्दा अण्डा निस्कनबाट बच्न सकिन्छ ।

बेलायतमा NHS को अनुमान छ कि दशमध्ये एक महिला PCOS बाट प्रभावित छन् । महिनावारी नहुने लगभग ३३ प्रतिशत घटनाहरूमा यही कारणले हुन्छ ।

पोलिसिस्टिक ओभरी सिन्ड्रोमले अण्डाशयको सामान्य कार्यलाई असर गर्छ र ओभ्युलेसनलाई रोक्न सक्छ ।

रजोनिवृत्ति र समयपूर्व रजोनिवृत्ति

गर्भावस्था र स्तनपान जस्तै रजोनिवृत्ति पनि महिनावारी नहुनुको एउटा कारण हो ।

जब महिलाहरू रजोनिवृत्तिको चरणबाट गुज्रिरहेका हुन्छन्, उनीहरूको शरीरमा एस्ट्रोजनको स्तर घट्न थाल्छ र अण्डाशय निस्कने प्रक्रिया अनियमित हुन्छ ।

रजोनिवृत्ति सामान्यतया ४५ देखि ५५ वर्ष उमेरका महिलाहरूमा हुन्छ ।

यद्यपि, धेरै चिकित्सा अध्ययनहरूले पत्ता लगाएका छन् कि प्रत्येक सय महिलामध्ये एक जनाले ४० वर्षको उमेर नपुग्दै रजोनिवृत्तिको अनुभव गर्छिन् । यो अवस्थालाई समयपूर्व रजोनिवृत्ति भनिन्छ ।

गर्भनिरोधक

केही गर्भनिरोधक चक्की, इंजेक्शन, इम्प्लान्ट र पाठेघरमा घुसाइएका उपकरणहरूले पनि एमेनोरिया निम्त्याउन सक्छ ।

तपाईंले मौखिक गर्भनिरोधकहरू लिन बन्द गरेपछि पनि शरीरलाई नियमित रूपमा फेरि डिम्ब निस्कन सुरु गर्न केही समय लाग्न सक्छ ।

अन्य समस्या र औषधि

महिनावारी नहुनु मधुमेह वा हाइपरथाइराइडिज्म वा हाइपोथाइराइडिज्म जस्ता हार्मोनल विकारहरूको कारणले पनि हुन सक्छ ।

मेयो क्लिनिकका अनुसार केही औषधिहरूले पनि एमेनोरिया निम्त्याउन सक्छ । जस्तै – एन्टिसाइकोटिक्स, केमोथेरापी, एन्टीडिप्रेसेन्ट र उच्च रक्तचाप र एलर्जीको औषधिहरू ।

-बीबीसीको सहयोगमा