जनकपुरमा आज यसरी धुमधामसँग गरिँदैछ राम र जानकीको विवाह

जनकपुरधाम । आजु जनकपुर मे मडवा हो
बड सुहागन लागे….
सीता के चढेला हरदीया
मनभावन लागे…’

यसको नेपालीमा अर्थ हुन्छ– आज जनकपुरमा विवाहको लगन भएकाले निकै रमाइलो भइरहेछ ।

यस्तै सुमधुर लोक गीत–संगीतका बीच जनकपुरमा प्रत्येक वर्ष विवाह पञ्चमी मनाइने गरेकोमा आज (शुक्रबार) पनि त्यसलाई निन्तरता दिइएको छ । आज जनकपुरमा विवाह महोत्सव धुमधामसँग मनाइँदै छ ।

मिथिलाञ्चलको वैवाहिक परम्परालाई जीवित राख्दै प्रत्येक वर्ष मंसिर शुक्ल पञ्चमीको दिन मनाइँदै आएको यस महोत्सवलाई नेपाल–भारत बीचको आदिकालीन सांस्कृतिक सम्बन्धको रुपमा पनि लिइन्छ ।

मंसिर १६ गते जनकपुर नगर दर्शनबाट सुरु भएको साताव्यापी महोत्सवको १७ गते फूलवारी लीला, १८ गते धनुषयज्ञ, १९ गते तिलकोत्सव, २० गते मटकोर, २१ गते स्वयम्बर र शुभ विवाह तथा २२ गते राम कलेवासँगै विवाह पञ्चमी सम्पन्न हुने जानकी मन्दिरका महन्थ रामतपेश्वर दास वैष्णवले जानकारी दिए । वैवाहिक कार्यक्रममा सहभागी हुन भारतको अयोध्याबाट ठूलो संख्यामा साधुसन्तहरू जनकपुर आइसकेको महन्थ रामतपेश्वर दासले बताए ।

विवाह पञ्चमी कार्यक्रमअन्तर्गत आज स्वयंबर तथा वैवाहिक कार्यक्रम रहेको छ ।

राजर्षि जनक, जानकी र याज्ञवल्क्यको पुण्यभूमि प्राचीन मिथिलाको राजधानी जनकपुरधाममा वर्षेनि मार्ग शुक्ल पञ्चमी तिथिमा राम जानकी विवाहपञ्चमी मेलाको आयोजना हुने गर्दछ । सीतोपाख्यान उत्तराद्र्धमा सीता स्वयम्बरका बारेमा उल्लेख भएअनुसार आश्विन पूर्णिमाका दिन अयोध्याका राजा दशरथका छोरा श्रीरामचन्द्रले प्राचीन शिवधनुषलाई भाँचेका थिए । त्यसपछि मार्ग शुक्ल पञ्चमी तिथिमा राम–जानकीको विवाह भएको प्रशंग उल्लेख गरिएको छ । उक्त विवाह भएको सम्झनास्वरुप जनकपुरधाममा प्रत्येक वर्ष विवाह पञ्चमी पर्व मनाउने परम्परा छ ।

विवाह पञ्चमीका दिन आज राम र जानकीको स्वयंबर भएको जनविश्वास रही आएको स्थानमा जनकपुरधामकै राम मन्दिरबाट जन्ती ल्याइन्छ । भगवान् रामसहितको डोलालाई नगर परिक्रमा गर्दै ल्याइने गरेको छ । जानकी मन्दिरबाट पनि बाजागाजासहित लावालस्करका साथ जानकीको डोला लगेर स्वयंबर गरिन्छ । त्यसपछि दुवै डोला नगरको परिक्रमा गर्दै जानकी मन्दिरमा पुगी मिथिलाको संस्कृतिअनुसार वैवाहिक कार्यक्रम सम्पन्न गरिन्छ ।

हजारौं वर्षपूर्व त्रेतायुगमा मिथिलाका राजा जनकले सीता स्वयंबरको आयोजना गर्दा देश–देशान्तरका सयौं राजा र राजकुमार उपस्थित हुन पुगेको ऐतिहासिक तथा पौराणिक मान्यता छ । अहिले पनि हिन्दू धर्मावलम्बीको आस्थाको केन्द्रको रूपमा रहेको जनकपुरधाममा स्थानीयसँगै भारतबाट आएका लाखौं श्रद्धालुले डोला परिक्रमामा उपस्थित हुने गर्छन् ।

जनकपुरधाममा हरेक महिनाको पूर्णीमाका दिन पनि मासिक रूपमा मेला लाग्ने गर्छ । त्यस्तै चैत्र शुक्ल नवमीमा रामको जयन्ती मनाउँदै रामनवमी मेला लाग्ने गर्छ । त्यसको एक महिनापछि वैशाख शुक्ल नवमीमाा जानकी प्राकट्य महोत्सवको उपलक्ष्यमा जानकी नवमीको उत्सव सम्पन्न हुन्छ ।

यसैगरी श्रावण शुक्ल तृतीयादेखि पूर्णिमासम्म झूला महोत्सव तथा फाल्गुण शुक्ल पक्षमा १५ दिवसीय मिथिला पञ्चकोशी परिक्रमा (जनकपुरधामदेखि पाँच कोशको दूरीमा रहेको जानकीको बाललीलासँग सम्बद्ध ठाउँहरूको परिक्रमा) गरिन्छ । उक्त परिक्रमाको अन्त्यमा फागु पूर्णिमाका दिन जनकपुरधामको अन्तःगृह परिक्रमा सम्पन्न हुन्छ ।

तर ती सबै उत्सव, चाडपर्व र समारोहमध्ये हजारौं वर्षपूर्व मार्ग शुक्ल पञ्चमीमा भएको राम–जानकी विवाहको सम्झनास्वरुप मनाइने विवाह पञ्चमी मेला सबैभन्दा बढी श्रद्धा, निष्ठा र उत्साहका साथ मनाइन्छ ।

यस वैवाहिक समारोहको पूर्वाङ्गस्वरुप मार्गशुक्ल द्वितीयाका दिन अयोध्याबाट साधुसन्तहरू समेतको एउटा जन्तीको डफ्फा (बाराती समूह)लाई जनकपुरधाम आइपुग्दा भव्य स्वागत गर्ने गरिन्छ । अयोध्याबाट आउने जन्ती समूहलाई यसअघि नै नेपाली सीमामा प्रवेश गर्नासाथ मटिहानी, जलेश्वर, पिपरा, लादोबेला र जनकपुरधाममा भव्य तथा हार्दिक स्वागत तथा अभिवादन गर्ने परम्परा छ ।

आज रामको जन्ती टोली राम मन्दिरबाट बाजागाजासहितको नगर परिक्रमा गर्दै रङ्गभूमि मैदानमा पुग्ने कार्यक्रम रहेको छ । त्यहाँ पहिलेदेखि नै सीताका माइती पक्ष स्वागतका लागि बसेका हुनेछन् । जहाँ जानकीको मूर्ति सुसज्जित मण्डपका साथ मन्दिरका महन्त, साधुसन्त र समाजका प्रबुद्ध नागरिक सम्मिलित सरियाती दल (घरगाउँले समूह वा माइती पक्ष)ले स्वागत गर्नेछन् । यसपछि राम मन्दिरबाट पुगेको रामको डोलालाई जानकी मन्दिरबाट पुर्याइएको मण्डपद्वारा पाँचपटक परिक्रमा गराएर रामलाई पुष्पहार अर्पण गरिन्छ । राम मन्दिरबाट पुगेको मण्डपबाट महन्तले जानकीलाई माला लगाइदिएर आरतीपूजन गरेपछि स्वयम्बर पूरा हुन्छ । त्यसपछि राम मन्दिरको मण्डप अगाडि राखेर सबै पछि लाग्ने गर्छन् । अनि जानकी मन्दिर पुर्याएर आरती पूजन गरिन्छ । त्यसपछि राम मन्दिरको डोला लावालस्करका साथ राममन्दिर फर्कने गर्दछ । त्यसै रात मिथिला परम्पराअनुसार राम र जानकीको वैवाहिक कार्यक्रम सम्पन्न हुन्छ ।

अहिले रामजानकी विवाह पञ्चमी महोत्सवमा सहभागी हुन नेपाल र भारतसँगै तेस्रो मुलुकका मानिसको पनि जनकपुरमा भीड लाग्ने गरेको छ । महोत्सवलाई व्यवस्थित गर्र्न माछामासु तथा मदिरा बिक्री–वितरणमा रोक लगाएको छ । महोत्सवलाई व्यवस्थित र मर्यादित बनाउनका लागि विवाह पञ्चमकी अवधिभर नगरभित्र रहेका सबै होटल माछामासु तथा मदिरा बिक्री–वितरणमा रोक लगाउनका लागि निर्देशन दिएको धनुषाका प्रमुख जिल्ला अधिकारी रामुराज कडरियाले जानकारी दिए ।

त्यस्तै, भगवान राम र सीताको स्वयंम्बर हुने स्थानीय रङ्गभूमि मैदान (बाह्रबिघा) र नगरका अन्य क्षेत्रमा समेत शौचालय तथा खानेपानीको व्यवस्थापन गर्ने जिम्मेवारी जनकपुर उपमहानगपालिका र जिल्ला खानेपानी तथा सरसफाइ कार्यालयलाई दिइएको छ । सोही सडकमा सहजरुपमा यातायातको व्यवस्थापन गर्न उपमहानगरलाई नै जिम्मेवारी दिइएको छ ।

जिल्ला प्रहरी कार्यालय, धनुषाले सुरक्षा व्यवस्था चुस्तदुरुस्त बनाउनका लागि थप २१ सय प्रहरी अन्य जिल्लाबाट ल्याएर परिचालन गरेको छ । सुरक्षा निगरानीका लागि नेपाल प्रहरी र शसस्त्र प्रहरीको संयुक्त प्रहरी युनिट जानकी मन्दिरमा राखिएको छ ।

विवाह महोत्सवमा सहभागी हुन आउने पर्यटकहरूका कारण जनकपुरका होटल, लज र धर्मशालाहरू भरिभराउ छन् । साथै भक्तजनको बासको प्रबन्धका स्थानीय संघ–संस्थाले ठाँउ–ठाँउमा लागि पन्डाल निर्माण गरिदिएका छन् ।

विवाह पञ्चमी महोत्सवको अवसरमा मधेस प्रदेश सरकारले प्रदेशमा आज सार्वजनिक विदा दिएको छ ।