असदको बर्हिगमन के एर्दोगानको जित हो ?

काठमाडौं । टर्कीका राष्ट्रपति रेसेप तैयप एर्दोगानले यसै वर्ष जुलाई ७ मा सिरियाका तत्कालीन राष्ट्रपति बशर अल असदलाई वार्ताका लागि निमन्त्रणा पठाउने बताएका थिए ।

एर्दोगानले टर्कीको सिरियासँगको सम्बन्ध विगतमा जस्तै होस् भन्ने चाहेको बताएका थिए । एर्दोगानको भनाइको एक हप्तापछि मात्र असदले महत्वपूर्ण विषयमा ठोस वार्ता भएपछि मात्र आफूले एर्दोगानसँग भेट्ने बताएका थिए ।

असदले भनेका थिए, ”मुद्दा बैठकको होइन । मुद्दा यो हो कि टर्कीले आतंकवादलाई समर्थन गर्न बन्द गर्नेछ ? के टर्कीले सिरियाली भूमिबाट आफ्ना सेना फिर्ता गर्नेछन् ? भन्ने हो ।”

असदलाई टर्कीमा वार्ताका लागि आमन्त्रित गर्न चाहने एर्दोगान झण्डै चार महिनापछि असदले सम्बोधन गर्न लागेको बैठकबाट बाहिरिए ।

गत महिना साउदी अरबको राजधानी रियादमा इस्लामिक राष्ट्रहरूको सम्मेलन भएको थियो । त्यसमा असद र एर्दोगान पनि सहभागी थिए ।

यस सम्मेलनमा असद अरब लिग र इस्लामिक सहयोग संगठन (ओआईसी) को संयुक्त बैठकमा बोल्न उठ्दा टर्कीका राष्ट्रपति रेसेप तैयप एर्दोगानको अध्यक्षता उनको स्थानमा थियो ।

एर्दोगानको जित ?

शायद एर्दोगानलाई थाहा थियो कि असद अतीत बन्न लागेका थिए ।

जब असद सिरिया छोडेर रूस गए, एर्दोगानले भने, “संसारमा दुई नेता मात्र बाँकी छन्, म र पुटिन । म विगत २२ वर्षदेखि सत्तामा छु । पुटिन पनि करिब त्यत्तिकै वर्षदेखि सत्तामा छन् । बाँकी नेताहरू या त हटाइयो वा सत्ता बाहिर ।”

एर्दोगानले यसो भन्दै गर्दा असदलाई पुटिन र इरानको समर्थन छ भन्ने कुरा उनको दिमागमा पक्कै थियो तर, पनि टर्की उनीभन्दा उत्कृष्ट साबित भयो ।

केही विज्ञहरूले सिरियामा असदको पतनमा एर्दोगान सबैभन्दा ठूलो विजेताको रूपमा देखा परेको भनिरहेका छन् ।

एर्दोगानले एक दशकभन्दा बढी समयदेखि सिरियामा सशस्त्र विपक्षीलाई समर्थन गर्दै आएका थिए । तर, यो पनि भनिन्छ कि इस्लामिक समूह ‘हयात तहरीर अल-शाम’ जसको नेतृत्वमा बशर अल-असदलाई अपदस्थ गरिएको थियो, उसँग टर्कीको सम्बन्ध पनि जटिलताले भरिएको छ ।

यद्यपि, अधिकांश विश्लेषकहरूले असदको पदच्युत गर्नुलाई राजनीतिक र आर्थिक रूपमा एर्दोगनको पक्षमा रहेको ठान्छन् ।

“सिरियाली जनतापछि टर्की यहाँ सबैभन्दा ठूलो विजेता हो,” थिंक ट्याङ्क एट्लान्टिक काउन्सिलका वरिष्ठ फेलो ओमार ओज्किजिल्कीले ब्रिटिश पत्रिका फाइनान्सियल टाइम्सलाई भने, ”जब सबैले सिरियाली जनतालाई आफ्नो भाग्यमा छोडेका थिए, टर्कीले तिनीहरूलाई समर्थन गर्यो ।”

टर्कीको लागि अवसर

जब सन् २०११ मा अरब वसन्त सुरु भयो, यो टर्कीका लागि अवसर थियो । एर्दोगानले सिरियाबाट ३० लाखभन्दा बढी शरणार्थीलाई स्वागत गरे ।

टर्कीले असदका विपक्षीहरूलाई सैन्य सामग्री र तालिम उपलब्ध गराएको थियो । तर, इरान र रूस असदको साथमा उभिएका छन् । एर्दोगानले असदसँग वार्ताको प्रस्ताव राख्दा पनि उनले सिरियाली विद्रोहीलाई समर्थन गर्न छोडेनन् ।

सिरियाबाट असदको प्रस्थानपछि एर्डोगानको आशा बढेको छ कि टर्कीमा बस्ने ३ लाखभन्दा बढी सिरियाली नागरिकलाई फिर्ता पठाइनेछ ।

टर्कीमा लाखौँ सिरियालीको उपस्थितिमा एर्दोगानका समर्थक पनि खुसी थिएनन् । विद्रोहीले सिरियाको अलेप्पो कब्जा गरेपछि टर्कीका गृहमन्त्री अली येर्लिकायाले टर्कीमा बसोबास गर्ने १३ लाख सिरियाली शरणार्थी एलेप्पोबाट आएका र तीमध्ये धेरैजसोले फिर्ता हुने आफ्नो खुसी लुकाउन नसक्ने बताएका थिए ।

टर्की पहिले नै मुद्रास्फीति र मन्दीसँग सङ्घर्ष गरिरहेको छ । यस्तो अवस्थामा असदको प्रस्थानसँगै सिरियासँगको ९०० किलोमिटर सीमामा व्यापार पुन: सुरु गर्न सक्षम हुनेछ ।

असदको प्रस्थानसँगै एर्दोगानको रूस र पुटिनसँगको सम्बन्धमा पनि परिवर्तन आउनेछ । पुटिनले सिरियामा असदलाई समर्थन गरेका थिए । तर, टर्कीले हयात तहरीर अल शाममाथि कहिल्यै नियन्त्रण गरेको छैन ।

जब एचटीएसले इडलिबलाई नियन्त्रण गर्यो, टर्की बाहिरी संसारसँग सम्पर्कको मुख्य मार्ग थियो । यसको फाइदा टर्कीले पनि पाएको छ । एचटीएस नेता अबु मोहम्मद अल जुलानीमा टर्कीले कति प्रभाव पार्छ भन्ने अझै स्पष्ट छैन । अहिले पूरै सिरिया जुलानी र उनका सहयोगीको नियन्त्रणमा छ ।

सिरियामा शान्ति र स्थायित्वको पुनर्स्थापना अझै धेरै टाढा रहेको देखिन्छ । फेरि द्वन्द्व सुरु हुने सम्भावना छ । यस्तो अवस्थामा टर्कीमा फेरि सिरियाली शरणार्थीको बाढी आउन सक्छ ।

के टर्कीको जटिलता बढ्नेछ ?

इल्हान उजेल अङ्कारा विश्वविद्यालयमा राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक र तुर्कियको विपक्षी दल सीएचपीका नेता हुन् । उनको डर एर्दोगानले सीमामा नयाँ अफगानिस्तानको उदय हुने अवस्था सिर्जना गर्ने हुन् कि भन्ने हो ।

धेरै विश्लेषक यो पनि विश्वास गर्छन् कि टर्की अझै पनि सिरिया ओटोमन साम्राज्यको हिस्सा थियो भन्ने धारणाबाट बाहिर निस्कन सकेको छैन ।

अर्कोतर्फ एचटीएस नेता जुलानीले सिरियामा कुनै पनि विदेशी हस्तक्षेप स्वीकार नगरिने बताइसकेका छन् । सबैभन्दा ठूलो प्रश्न यो हो कि भविष्यको सरकारमा सिरियाली कुर्दहरूको भूमिका के हुनेछ ?

नयाँ सरकारमा कुर्दहरूले स्वायत्तता पाए भने उत्तर-पूर्वी सिरियामा उनीहरूको प्रभाव बढ्नेछ । यदि सशस्त्र कुर्द समूहले सिरियाको नयाँ सरकारसँग वार्ता गरे भने टर्कीयका लागि अवस्था झनै कठिन हुनेछ । सिरियाको सशस्त्र कुर्द समूह कुर्दिस्तान वर्कर्स पार्टीसँग जोडिएको छ र टर्कीले यसलाई आतङ्कवादी सङ्गठन घोषणा गरेको छ ।

टर्कीका विदेशमन्त्री हाकान फिदानले आइतबार भने – ”सिरियाको भावी सरकारले सिरियामा कुर्दिस्तान वर्कर्स पार्टीसँग सम्बन्धित कुनै पनि समूहसँग वार्ता गर्न हुँदैन ।”

अमेरिकाले कुर्दहरूलाई समर्थन गर्दै आएको छ । कुर्दहरूका सम्बन्धमा अमेरिकाको अडान के हुन्छ भन्ने पनि स्पष्ट छैन । अमेरिकाका नवनिर्वाचित राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले शनिबार सिरियामा जारी युद्ध अमेरिकाको नभएको बताएका थिए ।

यस्तो अवस्थामा एर्दोगान विजयी भएका छन् भन्नु हतार हुनेछ । असदको बिदाइपछि पनि त्यहाँको अवस्थालाई कसैले नियन्त्रण गर्न सकेको छैन ।

टर्कीमा पनि एर्दोगानका लागि कठिनाइहरू छन् । टर्कीको संविधानले एर्डोगानलाई सन् २०२८ मा फेरि चुनाव लड्न अनुमति दिँदैन । एर्दोगानले संसद्‌मा भारी बहुमतको आधारमा मात्र टर्कीको संविधान परिवर्तन गर्न सक्छन् ।

सत्तामा रहन उनलाई कुर्दिश समर्थित पार्टीको समर्थन चाहिन्छ । एर्दोगानले हालै कुर्दिस्तान वर्कर्स पार्टी (पीकेके) का जेलमा रहेका नेता अब्दुल्ला ओकलानसँग वार्ता सुरु गरेका छन् ।

सिरियाबाट असदको पदच्युतलाई धेरै हिसाबले टर्कीको पक्षमा हेरिएको छ तर, त्यहाँ धेरै चुनौती पनि छन् ।

अमेरिकी पत्रिका फरेन पोलिसीका स्तम्भकार स्टिभन कुकले लेखेका छन्, ”सिरियामा टर्कीका लागि पहिलो समस्या यसको साझेदार – एचटीएस र एसएनए (सिरियन नेशनल आर्मी) हो । दुबै विद्रोही समूहको समस्याग्रस्त विगत छ । एचटीएसको जरा अल-कायदा र इस्लामिक स्टेटसँग जोडिएको छ । सबैलाई अल-कायदा र एचटीएसबीचको सम्बन्ध थाहा छ तर, इस्लामिक राज्यसँग यसको सम्बन्ध धेरै सार्वजनिक भएको छैन ।”

उनले थप लेखेका छन्, ”अमेरिकी गुप्तचर एजेन्सीकाअनुसार इस्लामिक स्टेटले अल–नुसरा फ्रन्ट बनाउनमा प्रमुख भूमिका खेलेको छ र एचटीएस नेता अबु मोहम्मद अल–जुलानीले अल–नुसराको नेतृत्व गरेका छन् । जुलानीले आफूलाई अल-नुसरा फ्रन्ट र इस्लामिक स्टेटबाट वैचारिक मतभेदको कारणले अलग गरेका थिए तर, इस्लामिक राज्यका अबु बकर अल-बग्दादीले अल-नुसरालाई इस्लामिक स्टेटमा विलय गर्न चाहेको कारणले । यस्तो अवस्थामा जुलानीको स्वायत्तता प्रभावित हुने थियो । जुलानीले एचटीएसलाई इस्लामिक स्टेटबाट फरक पार्ने प्रयास गरे पनि अमेरिका, संयुक्त राष्ट्र सङ्घ, ईयू र टर्कीले एचटीएसलाई आतङ्कवादी सङ्गठन घोषणा गरेका थिए ।”

तर, पुटिनमाथि एर्दोगानको जितलाई उपलब्धिको रूपमा हेरिएको छ । हालैका वर्ष रूस र टर्कीले आफ्ना प्रोक्सीमार्फत एकअर्काविरूद्ध तीनवटा युद्धमा संलग्न भएको र टर्कीले ३-० ले जित हासिल गरेको बताइएको छ । यी तीन युद्धहरू लिबिया, काराबाख र सिरिया हुन् ।

रूसी मामिलाका विश्लेषक करिम हसले आफ्नो एक अन्तर्वार्तामा टर्कीले अब सिरियाका धेरै क्षेत्र नियन्त्रण गर्न चाहेको तर, सिरियामा कुर्दहरूको स्थिति पनि बलियो बनाइने बताएका छन् ।

करिम हस भन्छन्, “एर्दोगानको सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेको टर्कीको संविधानले उनलाई सन् २०२८ को चुनावमा लड्न अनुमति नदिने हो । एर्दोगानले संविधान परिवर्तन गर्न अब्दुल्ला ओकलनलाई जेलबाट रिहा गर्न सक्छन् । एर्दोगानलाई कुर्दहरूको समर्थन चाहिन्छ र यसले सिरियामा पनि प्रभाव पार्नेछ । यो सम्भव छ कि पीकेकेले आफ्नो हतियार छोड्नसक्छ र कुर्दिश विद्रोहीसँग शान्ति प्रक्रिया केही माइलस्टोन पुग्न सक्छ ।”

-बीबीसीबाट

सम्बन्धित सामग्री-

सिरियामा असदपछि सत्ताको कमाण्ड कसको ?

सिरियामा असदको पतन : कसलाई के-के फाइदा, के-के बेफाइदा ?

सिरियामा असदको पतन रुसको विश्वसनीयतामाथि ठूलो धक्का

यी हुन् सिरियामा असदको पतनका ३ प्रमुख कारण

‘शान्त’ असदको तानाशाही शासन : दाइको मृत्युपछि राष्ट्रपति, २४ वर्षपछि भगाए विद्रोहीले

अल-जुलानी : जसले अन्त्य गरे असदको २४ वर्षे शासन

सिरियामा किन भइरहेको छ द्वन्द्व ?