केजरीवाललाई मनबाट हटाएर दिल्लीका जनताले किन रोजे भाजपा ?

काठमाडौं । दिल्ली विधानसभा चुनावमा आम आदमी पार्टी हार्‍यो, अरविन्द केजरीवाल आफैँले पनि नयाँ दिल्ली विधानसभा सिट बचाउन सकेनन् ।

पूर्व उपमुख्यमन्त्री मनीष सिसोदियाले पनि जङ्गपुराबाट चुनाव हारे ।

केजरीवालले गत वर्ष सेप्टेम्बरमा दिल्लीको मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा दिएका थिए । भ्रष्टाचार मुद्दामा जमानत पाएको केही दिनपछि नै उनले यो निर्णय लिएका थिए ।

केजरीवाल जेलमा हुँदा विपक्षी दलहरूले उनको राजीनामा मागिरहेका थिए र दिल्ली सरकार जेलबाट चलाइएको भन्दै उनलाई गाली गरिरहेका थिए । त्यसपछि केजरीवालले यी मागहरूलाई बेवास्ता गरेका थिए ।

केजरीवाल गत वर्ष मार्च २१ मा जेल गएका थिए र यो सन् २०२४ को लोकसभा चुनावभन्दा ठीकअघि भएको थियो । त्यसपछि विपक्षी दलहरूले मोदी सरकारको आलोचना गरेका थिए र विपक्षीहरूलाई लक्षित गर्न केन्द्रीय एजेन्सीहरूको दुरुपयोग भइरहेको बताएका थिए ।

दिल्लीको अन्तःशुल्क नीतिमा कथित अनियमितताको सम्बन्धमा केजरीवाल छ महिना जेलमा बसे (जुन पछि खारेज गरियो) ।

मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा दिँदै केजरीवालले भनेका थिए, “मैले जनताको अदालत जाने निर्णय गरेको छु । म इमान्दार छु कि छैन भन्ने कुरा जनताले बताउनेछन् ।”

अब दिल्लीका जनताले आफ्नो निर्णय दिइसकेका छन् । यो निर्णय दिल्लीको अर्को मुख्यमन्त्री केजरीवाल होइन, भाजपाबाट आउने व्यक्ति हुनेछ भन्ने तथ्यभन्दा पनि कोही बेइमान वा इमान्दार छ भन्ने बारेमा हो ।

केजरीवाललाई सायद थाहा थिएन कि यो राजीनामापछि उनले सन् २०३० मा हुने अर्को चुनावसम्म पर्खनुपर्नेछ ।

वास्तवमा केजरीवाल भ्रष्टाचार विरोधी आन्दोलनमार्फत राजनीतिमा प्रवेश गरेका थिए । केजरीवालले आफ्नो पार्टी र आफू पूर्ण रूपमा इमान्दार रहेको दाबी गर्दै आएका छन् । यस्तो अवस्थामा जब उनी भ्रष्टाचारको मुद्दामा जेल गए, त्यो उनको छविको पूर्ण विपरीत भयो ।

पञ्जाब विश्वविद्यालयका राजनीतिशास्त्रका प्राध्यापक आशुतोष कुमार भन्छन्, “केजरीवालको भ्रष्टाचार विरोधी छवि निश्चित रूपमा कमजोर भएको छ, तर मलाई लाग्छ कि यो भारतका मतदाताहरूका लागि ठूलो मुद्दा भएको छैन ।”

केजरीवालको छवि

आशुतोष कुमार भन्छन्, “भारतमा राजनीतिज्ञहरूमाथि भ्रष्टाचारको आरोप लाग्नु कुनै नयाँ कुरा होइन । जनताले यसलाई त्यति गम्भीरतापूर्वक लिँदैनन् । यो निश्चित रूपमा सत्य हो कि १२ वर्षअघि केजरीवालले राजनीतिमा प्रवेश गरेको छवि कमजोर भएको छ ।”

धेरै विश्लेषकहरू यो पनि विश्वास गर्छन् कि भाजपाले केजरीवालको भ्रष्टाचार विरोधी छविलाई रणनीतिक रूपमा कमजोर बनाएको छ ।

वरिष्ठ पत्रकार आदेश रावल भन्छन्, “कुनै पनि विपक्षी दलले आफ्नो विपक्षीमाथि रणनीतिक रूपमा आक्रमण गर्छ र केजरीवालको भ्रष्टाचार विरोधी छवि राख्नु भाजपाको हितमा थिएन ।”

रावल भन्छन्, “केजरीवालले भनेका थिए – जनताले म इमान्दार छु कि छैन भनेर निर्णय गर्नेछन् ।” अब जनादेश आएको छ । अब केजरीवाललाई आफ्नो भनाइको बचाउ गर्न गाह्रो हुनेछ । आम आदमी पार्टी सत्तामा आउनुअघि केजरीवालले सरकारी बङ्गला नलिने र आफ्नो सानो कारमा मात्र यात्रा गर्ने बताएका थिए । तर, त्यसो गर्न सकेन । यसको अर्थ केजरीवालले आफैँले निर्माण गर्न खोजेको छविलाई कमजोर बनाए ।”

यस्तो अवस्थामा आशुतोष कुमार केजरीवालको हारको कारणबारे भन्छन्, “मलाई लाग्छ केजरीवालको हारको सबैभन्दा ठूलो कारण यो हो कि दिल्लीका जनताको मनमा आम आदमी पार्टीले वाचा गरेको कुरा पूरा गर्न गाह्रो छ भन्ने शङ्का थियो । जब म दिल्लीका मानिसहरूसँग कुरा गर्थें, उनीहरू भन्थे कि केन्द्र सरकारले केजरीवाललाई काम गर्न दिइरहेको छैन । उपराज्यपालले अवरोध सिर्जना गर्छन् । यस्तो अवस्थामा मानिसहरूले सोचेका थिए कि भाजपाले पहिले नै ती सबै वाचाहरू गरिरहेको छ र उपराज्यपालले काम गर्न दिइरहेको छैन भनेर भन्न पनि मौका पाउने छैन, त्यसोभए किन यसलाई मतदान नगर्ने ?”

जनताले भाजपालाई किन मन पराए ?

यदि उपराज्यपालले काम गर्न दिइरहेका थिएनन् भने यसमा केजरीवालको के दोष थियो ? यस्तो अवस्थामा मानिसहरूले केजरीवालप्रति सहानुभूति महसुस गर्नुपर्थ्यो ।

यस प्रश्नको जवाफमा आशुतोष कुमार भन्छन्, “हामी गरिबहरूबाट सहानुभूतिको आशा गर्न सक्दैनौँ । दिनहुँ पेट पाल्न सङ्घर्ष गरिरहेको व्यक्तिबाट हामी कसरी सहानुभूतिको आशा गर्न सक्छौँ ? मध्यम वर्गले पनि केजरीवाललाई छोडेको छ । दिल्लीका उच्च भ्रू क्षेत्रहरूमा बस्ने मध्यम वर्गले पहिले नै महसुस गरिसकेका थिए कि उनीहरूको करको पैसा अनुदानमा जान्छ । पहिले पनि उनीहरूलाई नि:शुल्क बस सेवा र बिजुली-पानीमा त्यति रुचि थिएन ।”

आदेश रावल भन्छन्, “अरविन्द केजरीवालले पानी-बिजुली र अन्य प्रकारका अनुदानको बारेमा कुरा गरिरहेका थिए तर यो विशेष थिएन । अहिले भारतका धेरै दलहरूले यो गरिरहेका छन् । अब यदि हामीले अनुदान हटायौँ भने आम आदमी पार्टीको अरु के विशेषता बाँकी रहन्छ ?”

सन् २०२३ मा केन्द्रको मोदी सरकारले दिल्ली सेवा विधेयक पारित गर्‍यो । सर्वोच्च अदालतले यसमा रोक लगाएको भएपनि केन्द्र सरकारले अध्यादेश ल्याएर सर्वोच्च अदालतको निर्णय परिवर्तन गरेको थियो । यो विधेयक पारित भएपछि दिल्ली सरकारको अधिकाङ्श शक्ति उपराज्यपालमा गयो ।

आशुतोष कुमार भन्छन्, “दिल्लीमा धार्मिक र जातीय पहिचानको राजनीति हाबी छैन, यस्तो अवस्थामा केजरीवालले गरिबका मुद्दाहरूको राजनीति सुरु गरे, तर जब गरिबहरूको विश्वास डगमगाउन थाल्यो, तब आपको लागि कठिन परिस्थिति हुने निश्चित थियो ।”

केजरीवाल महिनौँसम्म नयाँ दिल्लीको तिहाड जेलमा रहे र जब उनले जमानत पाए, सर्वोच्च अदालतले केही शर्तहरू लगाए । जस्तो कि उनी मुख्यमन्त्रीको कार्यालय जान सक्दैनन् । यस्तो परिस्थितिमा उनको राजीनामा अपरिहार्य थियो । तर, केजरीवालले आफ्नो राजीनामालाई जनताको अनुमोदनसँग जोडेका थिए ।

के केजरीवालले आफ्नो छवि विपरीत काम गरे ?

धर्मवीर गान्धी सन् २०१४ मा आम आदमी पार्टीको टिकटमा पञ्जाबबाट लोकसभा सांसद बनेका थिए ।

केजरीवालसँगको मतभेदका कारण उनले योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणसँगै पार्टी छोडे र हाल पटियालाबाट काङ्ग्रेस लोकसभा सांसद छन् । दिल्लीमा आम आदमी पार्टीको पराजयबारे गान्धीले केजरीवालले प्रस्तुत गरेको छविको एक प्रतिशत पनि सत्य नभएको बताए ।

गान्धी भन्छन्, “केजरीवालले भनेका थिए कि उनी एक सामान्य मानिस हुन् र मुख्यमन्त्री बनेपछि पनि सामान्य मानिस जस्तै रहनेछन् । तर, यो झूट साबित भयो । उनले आफ्नो लागि ठूलो बङ्गला बनाए र महङ्गो कार किने । केजरीवालले आफू एक लोकतान्त्रिक नेता भएको र स्वराजमा विश्वास गर्ने बताए, यो पनि गलत साबित भयो । आम आदमी पार्टीमा कुनै लोकतन्त्र छैन र पार्टी भित्र केवल उनको आदेश मात्र हाबी हुन्छ ।”

“केजरीवालले आफू इमान्दार भएको र पारदर्शी राजनीति गर्ने बताएका थिए तर यो पनि गलत साबित भयो । उनी भ्रष्टाचारको मुद्दामा जेल परेका थिए र हाल जमानतमा छुटेका छन् । केजरीवालले धर्म र जातको राजनीति नगर्ने बताए । तर, यो सत्य साबित भएन । केजरीवालले धेरै पटक आफ्नो जात उल्लेख गरेका छन् र धर्मनिरपेक्षता उनको लागि महत्त्वपूर्ण विचारधारा होइन ।”

आम आदमी पार्टीका संस्थापकहरूमा प्रशान्त भूषण, योगेन्द्र यादव र प्रोफेसर आनन्द कुमार जस्ता व्यक्तिहरू थिए, तर अब तिनीहरू सबै अलग भइसकेका छन् ।

धर्मवीर गान्धीले योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणको बारेमा दिल्लीमा अरविन्द केजरीवालसँग चर्को बहस गरेका थिए । त्यो बहस सम्झँदै गान्धी भन्छन्, “मैले उनलाई भनेको थिएँ कि तपाईंले योगेन्द्र यादव र प्रशान्त भूषणसँग सही काम गर्नुभएन । केजरीवालको जवाफ थियो – या त यसतर्फ रहनुहोस् या त उ तर्फ । के यो केजरीवालको पार्टी भित्रको लोकतन्त्र हो ? केजरीवालले राज्यसभामा कस्ता मानिसहरू पठाएका छन्, हेर्नुहोस् । अशोक कुमार मित्तल लभ्ली युनिभर्सिटीका मालिक हुन्, उनलाई सांसद बनाइएको थियो । तीमध्ये धेरैजसो त्यस्ता व्यक्तिहरूले बनाएका हुन् जसबाट उनीहरूले पैसा पाउन सक्छन् ।”

सन् २०२४ को लोकसभा चुनावमा आम आदमी पार्टीले आफूलाई भाजपाको शिकारको रूपमा प्रस्तुत गर्‍यो तर जनतामा यसको कुनै प्रभाव परेन ।

आम आदमी पार्टीको गठन नोभेम्बर २०१२ मा भएको थियो र यसले दिल्लीका सात लोकसभा सिटमध्ये एउटा पनि जित्न सकेन । सन् २०१४ को लोकसभा चुनावदेखि २०२० सम्म दिल्लीका जनताले आम चुनावमा भाजपालाई र विधानसभा चुनावमा आम आदमी पार्टीलाई मतदान गर्दै आएका छन् ।

तर, सन् २०२५ सम्ममा यो प्रवृत्ति पनि रोकिएको छ । अब दिल्लीका सबै सात लोकसभा सिट भाजपाको हातमा छन् र दिल्लीको सरकार पनि भाजपाको हातमा छ ।

अरविन्द केजरीवालले काङ्ग्रेस विरोधी राजनीतिमा आम आदमी पार्टीको जग बसालेका थिए । तर, एक वर्ष भित्र अर्थात् डिसेम्बर २०१३ मा उनले काङ्ग्रेसको समर्थनमा दिल्लीमा सरकार बनाए ।

४९ दिनमा केजरीवालले मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा दिए र त्यसपछि उनी फेरि काङ्ग्रेस विरुद्ध मुखर भए ।

सन् २०२४ सम्ममा केजरीवाल काङ्ग्रेस नेतृत्वको अखिल भारतीय गठबन्धनमा सामेल भए । दिल्ली र गुजरातमा लोकसभा चुनावमा दुई दलबीच गठबन्धन भएको थियो, तर यसले कुनै फाइदा दिएन । यद्यपि, २०२५ को विधानसभा चुनावमा धेरै सिटमा काङ्ग्रेससँग गठबन्धन नगर्नुको क्षति आम आदमी पार्टीले पनि भोगेको छ ।

-बीबीसी हिन्दीबाट