अमेरिकी डलरको मूल्य घट्दा ट्रम्पले कसरी उठाउन सक्छन् फाइदा ?

एजेन्सी । डलरको मूल्य घट्दै गइरहेको छ ।

यो वर्ष जनवरीमा ह्वाइट हाउसमा डोनाल्ड ट्रम्पको पुनरागमनपछि सुरु भएको व्यापार युद्धको तनाव बढ्दै जाँदा अमेरिकी मुद्रा निरन्तर कमजोर हुँदै गइरहेको छ ।

यो हप्ता डलरको मूल्यमा थप गिरावट आयो, जब मे महिनामा अमेरिकी औद्योगिक उत्पादन लगातार तेस्रो महिना घट्यो, जसले डलरको मूल्य २०२३ पछिको सबैभन्दा निम्न स्तर नजिक पुग्यो ।

केही लगानी बैंकहरू, जस्तै मरगन स्टेनली, जेपी मरगन र गोल्डम्यान स्याक्स,ले भविष्यमा डलरको मूल्यमा थप गिरावटको सम्भावना व्यक्त गरेका छन्, विशेषगरी बढ्दो व्यापार युद्ध र विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र कमजोर हुने आशंकाका बीच ।

मेक्सिकोस्थित वित्तीय समूह ग्रुपो फिनान्सिएरोकी आर्थिक विश्लेषक निर्देशक ग्याब्रिएला सिलरले बीबीसी मुन्डोलाई बताइन्, ‘ट्रम्पको संरक्षणवादी र अस्थिर नीतिहरूका कारण डलरको मूल्य घटिरहेको छ । यी नीतिहरूले अमेरिकाको साखलाई हानी पुर्‍याइरहेका छन् ।’ सिलरका अनुसार, राष्ट्रपति ट्रम्पका निर्णयहरूले अमेरिकाको विकास सम्भावनालाई प्रभावित गरिरहेका छन् र डलरको ‘सुरक्षित लगानी’ र विश्वको प्रमुख रिजर्व मुद्राको हैसियतमा प्रश्न उठाइरहेका छन् ।

डलरको गिरावटको एउटा परिणाम यो छ कि अमेरिकी निर्यात अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा बढी प्रतिस्पर्धी बन्दै छन्, किनभने तिनीहरू विदेशी खरिदकर्ताहरूका लागि सस्ता हुन्छन् । साथै, अमेरिकामा आयातित वस्तुहरू महँगा बन्दै छन् ।

यही कारणले, डलरको अवमूल्यनका कारण अमेरिकी केन्द्रीय बैंक फेडरल रिजर्भले आयातित वस्तुहरूको मूल्यवृद्धि र त्यसले निम्त्याउने मुद्रास्फीतिका कारण ब्याजदर घटाउन हिचकिचाउन सक्छ ।

धेरै अर्थशास्त्रीहरूलाई चिन्ता छ कि डलरको हालको गिरावटले वास्तवमा केही गम्भीर संकेत दिइरहेको छ— त्यो हो, विश्वका देशहरूको अमेरिकाप्रतिको भरोसामा कमी ।

क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कलीका अर्थशास्त्री ब्यारी आइचेनग्रीनले अप्रिलको अन्त्यमा भनेका थिए, ‘डलरमाथिको विश्वको विश्वास र निर्भरता आधा शताब्दीभन्दा बढी समयमा बनेको छ, तर यो एकै झटकामा गुम्न पनि सक्छ ।’ ऐतिहासिक रूपमा, अमेरिकी सरकारहरूले दशकौंसम्म बलियो डलरलाई प्रोत्साहन दिँदै आएका छन्, किनभने यसले देशको ऋण लागत कम राख्छ र यो विश्व मञ्चमा अमेरिकाको शक्तिको प्रतीक पनि बन्छ ।

यसले अमेरिकाका सहयोगी नभएका देशहरू— जस्तै इरान, रूस र भेनेजुएला — माथि दबाब सिर्जना गर्न पनि मद्दत गर्छ । किनभने, यसले तिनीहरूलाई डलरमा पहुँचबाट वञ्चित गर्छ, जसले उनीहरूका लागि विश्वका अन्य देशहरूसँग व्यापार गर्न कठिन बनाउँछ ।

यहाँसम्म कि अमेरिकामा आर्थिक संकटका समयमा पनि विश्वका अन्य देशहरूमा डलरको माग कायम रहन्छ । तर, केही विश्लेषकहरूको मान्यता छ कि ट्रम्प प्रशासनको सोच फरक छ ।

प्रतिवेदनहरूका अनुसार, राष्ट्रपति ट्रम्पको विश्वास छ कि डलरको बलियोपनले अमेरिकामा ल्याउन चाहेको औद्योगिक पुनर्जागरणमा बाधा पुर्‍याइरहेको छ ।

कमजोर डलरले उत्पादन क्षेत्रलाई फेरि ‘गौरवशाली युग’ मा फर्काउन मद्दत गर्नेछ । सिलर भन्छिन्, ‘ट्रम्प बलियो डलर चाहँदैनन् किनभने यसले आयातलाई बढाउँछ ।’

ट्रम्पको दृष्टिकोणबाट हेर्दा, घरेलु उत्पादनलाई प्रोत्साहन दिन, नयाँ रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्न, निर्यातमा वृद्धि गर्न र व्यापार घाटा कम गर्न कमजोर डलर आवश्यक छ ।

केही अनौपचारिक प्रतिवेदनहरूमा एउटा योजनाको उल्लेख छ जसलाई ‘मार-ए-लागो सम्झौता’ भनिएको छ, जुन ट्रम्पका आर्थिक सल्लाहकार स्टीफन मिरानले प्रस्ताव गरेका छन् । यो योजना यो विचारमा आधारित छ कि डलरको विश्वको रिजर्व मुद्राको हैसियत कुनै विशेषाधिकार होइन, बरु एक महँगो बोझ हो, जसले अमेरिकाको औद्योगिक उत्पादकता घटाउनमा भूमिका खेलेको छ ।

यो तर्कअनुसार, डलरको विश्वव्यापी मागले यसको मूल्य बढाउँछ, जसले अमेरिकी उत्पादनहरू महँगा बनाउँछ ।

यसले व्यापार घाटा कायम राख्छ र उत्पादन कम्पनीहरूलाई आफ्ना उत्पादन एकाइहरू विदेश लैजान प्रेरित गर्छ । परिणामस्वरूप, स्थानीय स्तरमा रोजगारीको कमी हुन्छ ।

हार्वर्ड विश्वविद्यालयका अर्थशास्त्री र आईएमएफका पूर्व प्रमुख अर्थशास्त्री केनेथ रोगफले लेखे, ‘मिरानको योजना चतुर देखिन्छ, तर यो समस्याको समाधान होइन ।’

रोगफको मान्यता छ कि डलरको विश्वव्यापी रिजर्व मुद्राको भूमिका छ, तर यो पनि सत्य हो कि अमेरिकाको बढ्दो व्यापार घाटाका धेरै कारणहरूमध्ये यो केवल एक हो । र, यदि व्यापार घाटाका धेरै कारणहरू छन् भने, ट्यारिफहरू समाधान हो भन्ने मान्यता संदिग्ध छ ।

यहाँ यो उल्लेख गर्नु महत्त्वपूर्ण छ कि कुनै पनि राष्ट्रपतिसँग डलरको मूल्य प्रत्यक्ष रूपमा नियन्त्रण गर्ने शक्ति हुँदैन, किनभने विनिमय दर स्वतन्त्र रूपमा सञ्चालित हुन्छ ।

अमेरिकाले प्रत्यक्ष रूपमा मुद्राको मूल्यलाई माथि वा तल गर्न सक्दैन, किनभने यसको मूल्य विश्व मुद्रा बजारले निर्धारण गर्छ, जहाँ लगानीकर्ताहरूले डलर किन्छन् वा बेच्छन् ।

तैपनि, अमेरिकी सरकारको आर्थिक नीतिहरूले बजारलाई संकेत दिन्छ, जसले डलरको मूल्य र ब्याजदरजस्ता अन्य कारकहरूलाई प्रभावित गर्छ । यो सबै एउटा नाजुक मेसिनरी जस्तै काम गर्छ, जसमा एउटा हिस्सा हल्लिँदा बाँकी हिस्साहरू पनि प्रभावित हुन्छन् ।

अप्रिलमा यही भयो, जब ट्रम्पको बारम्बार परिवर्तन हुने ट्यारिफ घोषणाहरूले लगानीकर्ताहरूको विश्वास कमजोर बनायो र अमेरिकी बन्डहरूलाई हानि पुर्‍यायो । यी बन्डहरू सरकारले पैसा जुटाउन बजारमा जारी गर्छ ।

यो विश्वासको कमी डलरका लागि पनि राम्रो भएन, यद्यपि केही विश्लेषकहरूको मान्यता छ कि यो स्थायी परिवर्तन नभई अस्थायी हो ।

मिजुहो फाइनान्सियलका अर्थशास्त्री स्टीभ रिकियुटोले एसोसिएटेड प्रेसलाई भने, ‘युआन, बिटक्वाइन वा सुन जस्ता कुनै अन्य मुद्रा वा सम्पत्ति यति ठूलो छैन कि त्यसले डलरको माग पूरा गर्न सकोस्, अहिले कुनै विकल्प छैन ।’

अमेरिकी जनता सम्भावित मुद्रास्फीतिका कारण चिन्तित छन्, किनभने उनीहरूले आयातित वस्तुहरूका लागि बढी मूल्य तिर्नुपर्ने हुन सक्छ — यो चाहे ट्यारिफका कारण होस् वा डलरको गिरावटका कारण ।

आगामी महिनाहरूमा यो हेर्न बाँकी छ कि ट्रम्पको व्यापार नीति, बजेट र कर कटौती (जो अहिले अमेरिकी संसदमा बहसको विषय छ) को मुद्रास्फीति र ब्याजदरहरूमा डलरमा कस्तो प्रभाव पर्नेछ ।

हाललाई, प्रश्नहरू धेरै छन् र जवाफहरू कम छन्, यद्यपि वाल स्ट्रिटको अनुमानअनुसार, डलरको बलियो हुने सम्भावना अहिले टाढाको कुरा जस्तो देखिन्छ । बीबीसी हिन्दीबाट अनुवाद