उडेको ३० सेकेन्डमै कसरी खस्यो एअर इन्डियाको विमान ?

काठमाडौं । भारतको अहमदाबादबाट लन्डन ग्याटविकका लागि उडेको विमान AI171 लाई वास्तवमा के भयो भन्ने कुरा विस्तृत अनुसन्धान पछि मात्र थाहा हुनेछ, तर उड्डयनको संसारमा उडान भरेपछिका क्षणहरू प्रायः सबैभन्दा चुनौतीपूर्ण हुन्छन् ।

सरदार वल्लभभाई पटेल अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा उडान भरेको केही समयपछि नै बोइङ ७८७-८ ड्रीमलाइनर धावनमार्गबाट ​​१.५ किलोमिटर (०.९ माइल) टाढा कसरी दुर्घटनाग्रस्त भयो भन्ने कुरा पत्ता लगाउन अधिकारीहरूले आगामी दिनहरूमा भारतीय अनुसन्धानकर्ताहरूसँग अमेरिका र बेलायतका विज्ञहरू सामेल हुनेछन् ।

सन् २०११ मा व्यावसायिक सेवामा प्रवेश गरेपछि ७८७-८ ड्रीमलाइनर घातक दुर्घटनामा परेको यो पहिलो पटक हो । बिहीबारको दुर्घटनामा विमानमा सवार २४१ जना र जमिनमा रहेका धेरै जनाको मृत्यु भएको थियो ।

भारतीय उड्डयन विज्ञहरू र पाइलटहरूले उडान भरेको केही क्षणपछि नै अहमदाबादको आवासीय क्षेत्रमा विमान किन दुर्घटनाग्रस्त भयो भनेर आफ्नो मत राखेका छन् । नाम न छाप्ने सर्तमा बोलेका उनीहरु भारतका अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलहरूबाट नियमित रूपमा ७८७-८ उडान गर्छन् ।

उचाइ प्राप्त गर्न कठिनाइ

७८७-८ ड्रीमलाइनर क्याप्टेन सुमित सभरवाल र उनका सह-पाइलट क्लाइभ कुन्दरले उडाइरहेका थिए । दुवै जना अत्यन्तै अनुभवी थिए, संयुक्त रूपमा ९,००० घण्टा उडान अनुभवका साथ । सभरवालसँग व्यावसायिक एअरलाइन पाइलटको रूपमा २२ वर्षभन्दा बढीको अनुभव थियो ।

बिहीबार दिउँसो अहमदाबाद अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको धावनमार्गमा २४२ जना सवार विमान रहेको थियो । एअर इन्डियाका अनुसार विमानले स्थानीय समयअनुसार दिउँसो १:३९ बजे उडान भरेको थियो ।

गृहमन्त्री अमित शाहले विमान उडान भर्दा १०० टन इन्धन भएको बताए, जसको अर्थ ट्याङ्की लगभग पूर्ण रूपमा भरिएको थियो ।

भारतको उड्डयन नियामकले उडान भरे लगत्तै ककपिटबाट ‘मेडे कल’ आएको बताएको थियो । त्यसपछि विमानबाट कुनै प्रतिक्रिया आएन ।

मेडे कल किन गरिएको थियो भन्ने कुरा स्पष्ट छैन, तर उडानका एक मात्र बाँचेका व्यक्तिले भारतीय मिडियालाई विमान उडान भर्न संघर्ष गरिरहेको बेला ठूलो विस्फोटको आवाज सुनेको बताएका थिए ।

बीबीसी भेरिफाइडद्वारा प्रमाणित फुटेजमा विमान आवासीय क्षेत्रमाथि धेरै कम उचाइमा उडिरहेको देखिन्छ । प्रसारित अन्तिम तथ्याङ्क अनुसार, विमान अधिकतम ६२५ फिट (१९० मिटर) को उचाइमा पुगेको थियो ।

यसपछि यो तल खस्न थाल्यो र रूख र भवनहरू पछाडि लुक्यो, त्यसपछि ठूलो विस्फोट देखियो । एक पाइलटले भने, “यदि विमानले दुवै इन्जिन गुमाएको भए, प्रतिक्रिया दिने समय हुने थिएन ।”

बीबीसी भेरिफाइले देखेको सीसीटीभी फुटेजमा विमान केवल ३० सेकेन्डको लागि हावामा रहेको देखिन्छ । विमान आवासीय क्षेत्रमा दुर्घटनाग्रस्त भएको थियो र तस्वीरहरूमा घना बस्ती भएको क्षेत्रमा अस्पताल र सरकारी भवनहरू सहित नराम्ररी क्षतिग्रस्त आवासीय भवनहरू देखाइएको छ ।

दुवै इन्जिन एकैसाथ बिग्रिए ?

विमान उडानको भिडिओ हेर्दा दुर्घटनाको सही कारण पत्ता लगाउन लगभग असम्भव छ । आगामी दिनहरूमा विमानको ब्ल्याक बक्सको परीक्षण सहितको जटिल अनुसन्धान सुरु गरिनेछ, जसले उडान डेटा रेकर्ड गर्दछ ।

तर, बाहिर आएका भिडिओहरूमा विमान जमिनबाट ओर्लन संघर्ष गरिरहेको देखिन्छ, मानौं यसमा बल वा शक्तिको अभाव थियो ।

केही विज्ञहरूले अनुमान गरेको एउटा सम्भावित कारण भनेको अत्यन्तै दुर्लभ दोहोरो इन्जिन विफलताको सम्भावना हो ।

विमानले आफ्नो र्‍याम एअर टर्बाइन सक्रिय गरेको थियो कि थिएन भन्ने बारेमा प्रश्नहरू उठिरहेका छन् । यो एक आपत्‌कालीन ब्याकअप टर्बाइन हो, जुन मुख्य इन्जिनहरूले आवश्यक प्रणालीहरूलाई शक्ति प्रदान गर्न बन्द गर्दा काम गर्छ ।

दुई इन्जिन एकैसाथ फेल हुनु अत्यन्तै असामान्य कुरा हो । यसको सबैभन्दा प्रसिद्ध उदाहरण सन् २००९ को ‘मिरेकल अन द हडसन’ घटना हो, जब युएस एअरलाइन्सको एअरबस ए३२० ले न्यूयोर्कको लागार्डिया विमानस्थलबाट उडान भरेको केही क्षणमा चरा ठोक्किएपछि दुवै इन्जिन गुमाएको थियो, तर विमान सुरक्षित अवतरणमा पुग्यो ।

एक वरिष्ठ पाइलटले बताएअनुसार दुवै इन्जिनको विफलता इन्धनको प्रदूषण वा पाइपलाइनमा अवरोधका कारण हुन सक्छ ।

विमान इन्जिनहरू सटीक इन्धन मिटरिङ प्रणालीमा निर्भर हुन्छन् । यदि यो प्रणाली अवरुद्ध भयो भने यसले इन्धन आपूर्ति काट्न सक्छ र इन्जिनहरू बन्द गर्न सक्छ ।

पूर्व पाइलट मार्को चानले बताएअनुसार उपलब्ध फुटेजका आधारमा डबल इन्जिन फेल भएको कुनै ठोस प्रमाण भेटिएको छैन ।

उड्डयन विज्ञ मोहन रंगनाथनले भने, “दोहोरो इन्जिन फेल हुने घटनाहरू “धेरै, धेरै दुर्लभ” हुन्छन् ।”

इन्जिन निर्माता जीई एअरोस्पेसले अनुसन्धानमा सहयोग गर्न भारतमा टोली पठाउँदैछ भने बोइङले एअरलाइनलाई पूर्ण सहयोग प्रदान गरिरहेको बताएको छ ।

चरासँग ठोक्किँदा

भारतका केही विज्ञहरूले उठाएको अर्को डर भनेको विमान चरासँग ठोक्किनु हो । यो घटना तब हुन्छ, जब चरा विमानसँग ठोक्किन्छ र विमानको लागि अत्यन्तै खतरनाक हुन सक्छ ।

गम्भीर अवस्थामा यदि चरा इन्जिनमा पस्यो भने इन्जिनले शक्ति गुमाउन सक्छ, जस्तै गत वर्ष दक्षिण कोरियाको जेजु एअर दुर्घटनामा १७९ जनाको मृत्यु भएको थियो ।

अहमदाबाद विमानस्थलसँग परिचित विज्ञ र पाइलटहरूले बताएअनुसार त्यहाँ धेरै चराहरू छन् । “तिनीहरू (चराहरू) सधैं वरिपरि हुन्छन्,” रंगनाथन भन्छन् ।

बीबीसीले यस विमानस्थलबाट उडान भरेका अन्य तीन भारतीय पाइलटहरूसँग कुरा गरेको छ र उनीहरूले यो कुरा पुष्टि गर्छन् ।

अहमदाबाद अवस्थित गुजरातमा पाँच वर्षमा ४६२ चरा ठोक्किएको रेकर्ड गरिएको छ, जसमध्ये धेरैजसो अहमदाबाद विमानस्थलमा भएका छन् ।

यो जानकारी नागरिक उड्डयन मन्त्रालयले डिसेम्बर २०२३ मा संसद्‌मा दिएको थियो । सेप्टेम्बर २०२३ को टाइम्स अफ इन्डियाको रिपोर्टले विमानस्थल प्राधिकरणको तथ्याङ्कलाई उद्धृत गर्दै देखाएको छ कि अहमदाबादमा २०२२-२३ मा विमानमा ३८ चरा ठोक्किएका थिए, जुन अघिल्लो १२ महिनाको तुलनामा ३५ प्रतिशतले बढी हो ।

सन् २००९ को घटनामा २,७०० फिटको उचाइमा रहेको विमानको इन्जिनमा सिगलको बथान ठोक्किएको थियो, जुन एअर इन्डियाको उडानको चार गुणा उचाइ थियो । तर, यस अवस्थामा भारतीय पाइलटहरूसँग न त पर्याप्त उचाइ थियो न त प्रतिक्रिया दिन समय नै थियो ।

यद्यपि, एक वरिष्ठ पाइलटले भने, “चरा ठोक्किनु विरलै विनाशकारी हुन्छ, जबसम्म यसले दुबै इन्जिनलाई असर गर्दैन ।”

के विमानको फ्ल्याप कारण हुन सक्छ ?

तीन जना विज्ञहरूले विमान उडान भर्ने क्रममा विमानको फ्ल्याप नखुलेका कारण दुर्घटना भएको हुन सक्ने सुझाव दिएका छन् । यद्यपि, अन्य पाइलट र विश्लेषकहरूले यसमाथि प्रश्न उठाएका छन् ।

उडान भर्दा फ्ल्यापहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । तिनीहरूले कम गतिमा विमानलाई अधिकतम उचाल्न मद्दत गर्छन् ।

यदि फ्ल्यापहरू राम्ररी खोलिएन भने गर्मी मौसमको सामना गर्दै लामो दूरीको उडानमा यात्रुहरू र भारी इन्धन सहित पूर्ण रूपमा भरिएको जेटलाई उडान भर्न संघर्ष गर्नुपर्नेछ ।

एक पाइलटले बताएअनुसार बिहीबार अहमदाबादमा तापक्रम ४० डिग्री सेल्सियसको आसपास थियो । यति उचाइमा जब हावाको घनत्व कम हुन्छ, थप फ्ल्याप सेटिङहरू र इन्जिन थ्रस्ट आवश्यक पर्दछ । यस्तो अवस्थामा कन्फिगरेसनमा सानो गल्तीले पनि विनाशकारी परिणाम निम्त्याउन सक्छ ।

बिहीबार दिउँसो देखिएको सीसीटीभी फुटेजमा विमानले अहमदाबादबाट उडान भरेको, उचाइ बढाउन संघर्ष गरिरहेको र त्यसपछि बिस्तारै तल झर्दै दुर्घटनाग्रस्त भएको देखिन्छ ।

तर, एक पाइलटका अनुसार, “यदि उडान भर्ने क्रममा फ्ल्यापहरू बन्द भएमा ७८७ को उडान भर्ने कन्फिगरेसन चेतावनी प्रणालीले चेतावनी दिनेछ र उडान टोलीलाई असुरक्षित कन्फिगरेसनको बारेमा सूचित गर्नेछ ।”

पूर्व पाइलट चानले बताएअनुसार अहिलेसम्म जारी गरिएको फुटेजले स्पष्ट तस्वीर नदेखाएकोले फ्ल्यापहरू खुला थिए कि थिएनन् भन्ने कुरा निश्चित रूपमा भन्न सकिँदैन ।

तर, उनले यस्तो गल्ती “अत्यन्तै असामान्य” हुने बताए । “फ्ल्यापहरू उडान भर्नु अघि पाइलटहरू आफैंले सेट गर्छन् र सेटिङहरू पुष्टि गर्न धेरै चेकलिस्टहरू र प्रक्रियाहरू छन्,” चानले भने, “यदि फ्ल्यापहरू सही तरिकाले सेट गरिएको थिएन भने, त्यसले सम्भावित मानवीय त्रुटिलाई औंल्याउँछ ।”

–बीबीसीबाट