मध्यपूर्वमा द्वन्द्व : ‘हतियार दिँदै लडाइँ रोक’ भन्दै अमेरिका, चीन र रूस चिन्तित

काठमाडौं । इरानले मङ्गलबार राति इजरायलमा गरेको मिसाइल आक्रमणले विश्वको ध्यान मध्यपूर्वमा केन्द्रित गरेको छ, जहाँ दिनप्रतिदिन हिंसात्मक द्वन्द्व झन् खतरनाक बन्दै गइरहेको छ ।

सेयर बजारदेखि लिएर अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाहरू ट्र्याक गर्ने विश्लेषकहरूसम्म सबैले मध्यपूर्वको पछिल्लो अवस्था र विभिन्न दलहरूको आगामी कदमहरूको बारेमा कुरा गर्ने प्रयास गरिरहेका छन् ।

यसबीचमा विश्वका तीन ठूला शक्ति राष्ट्र अमेरिका, चीन र रुस यस विवादको समाधान खोज्न असफल भएका छन् ।

हमासले अक्टोबर ७ मा इजरायलमा गरेको आक्रमणपछि मध्यपूर्वमा बढेको तनाव अब गाजा, लेबनान र यमनपछि इरानमा फैलिएको देखिन्छ ।

इजरायली आक्रमणमा हालसम्म हमास र हिजबुल्लाहका वरिष्ठ नेतासहित हजारौं मानिस मारिएका छन् ।

यस युद्धको क्रममा इजरायलले हिजबुल्लाह, हमास र इरान लगायतका आफ्ना शत्रुहरू विरुद्ध सफल कारबाही गरेको देखिएको छ ।

गत हप्ता लेबनानमा इजरायली हमलामा हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाह सहित संगठनका धेरै नेता मारिएका थिए र उनीहरू बाहेक हिजबुल्लाहका धेरै वरिष्ठ नेताहरू पनि यसअघि मारिएका छन् ।

युद्धको दायरा अझै बढ्छ ?

यसै वर्ष जुलाईमा इरानको राजधानी तेहरानमा हमास प्रमुख इस्माइल हानियाको पनि यस्तै आक्रमणमा मृत्यु भएको थियो ।

इजरायलले यस हमलाको जिम्मेवारी लिएको छैन, तर यो आक्रमणको पछाडि तेल अवीवको हात रहेको बुझिएको छ ।

अमेरिका, बेलायत र युरोपेली युनियनमा परेका धेरै देशले गाजामा मात्र नभई लेबनानमा पनि युद्ध रोक्ने प्रयास गरिरहेका छन् तर, ती प्रयास अहिलेसम्म प्रभावकारी साबित भएका छैनन् ।

गाजा र लेबनानमा लडिएको युद्ध पूरै मध्यपूर्वमा फैलिनसक्ने अमेरिकालगायत धेरै देशलाई डर छ ।

गत हप्ता संयुक्त राष्ट्र महासभामा आफ्नो भाषणमा अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनले युद्ध कसैको हितमा नभएको बताएका थिए ।

तर, सबै प्रकारका अपिलका बाबजुद इजरायलले गाजा र लेबनानमा आक्रमण जारी राखेको छ र अब इरानको हमलापछि इजरायलले फेरि इरानमाथि हमला गर्ने धम्की दिएको छ ।

गाजा स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार इजरायलले अक्टोबर ७, २०२३ देखि गाजामा गरेको लगातार बमबारीका कारण हालसम्म ४० हजारभन्दा बढी सर्वसाधारण मारिएका छन् र लाखौं मानिस घरबारविहीन भएका छन् ।

त्यस्तै, सेप्टेम्बर २०२४ मा लेबनानमा इजरायली हवाई हमलामा मारिनेको संख्या एक हजारभन्दा बढी छ ।

अर्कोतर्फ विगत एक वर्षभन्दा बढी अवधिमा गाजामा हमासविरुद्धको भूमिगत कारबाहीका क्रममा दर्जनौं इजरायली सैनिक मारिएका र घाइते भएका छन् ।

हिजबुल्लाहद्वारा इजरायलमा रकेट प्रहार गर्ने प्रक्रिया गत वर्षको अक्टोबर ७ देखि जारी रहेको र इजरायली प्रधानमन्त्रीको दाबी छ कि विगत एक वर्षमा इजरायलका विभिन्न क्षेत्रमा हिजबुल्लाहले आठ हजारभन्दा बढी रकेट प्रहार गरेको छ ।

अमेरिका, चीन र रुसबीचको भिन्नता

एकातिर अमेरिका मध्यपूर्वमा ठूलो युद्ध हुन नदिने प्रयास गरिरहेको छ भने अर्कोतर्फ सहयोगीका रूपमा इजरायललाई सैन्य शक्ति बढाउन अर्बौं डलर सहयोग गरिरहेको छ ।

गत हप्ता इजरायलले आफ्नो सैन्य कारबाही जारी राख्न अमेरिकाबाट ८ अर्ब ७० करोड डलरको सहायता प्याकेज प्राप्त गरेको बताएको थियो ।

‘एकातिर अमेरिकाले युद्ध अन्त्य गर्ने कुरा गर्छ तर, अर्कोतर्फ उसले (इजरायल)लाई हतियार, गोलाबारुद र खुफिया सहयोग प्रदान गरिरहेको छ, जसको प्रयोग महिला र बालबालिकासहित हजारौं मानिसको हत्या गर्न प्रयोग गरिन्छ,’ इनार तान्जिन भन्छन् ।

चिनियाँ थिंक ट्याङ्क ताइहेई इन्स्टिच्युटका सिनियर फेलो तान्जिनकाअनुसार यो नागरिकलाई मार्ने काम हो ।

अमेरिकाले अहिले युद्ध अन्त्य गर्ने कुरा गरिरहेको छ तर, विगतमा संयुक्त राष्ट्रसंघमा पनि युद्ध अन्त्य गर्ने प्रस्तावलाई रोकिदिएको छ ।

यसबारे अमेरिकी विदेश मन्त्रालयका प्रतिनिधि मार्गरेट म्याक्लियोडले भनिन्, ‘हामीले हमासको आतंकवादलाई बेवास्ता गर्ने वा इजरायलको रक्षाको अधिकारलाई बेवास्ता गर्ने सोही प्रस्तावको विरोध गरेका थियौं ।’

अर्कोतर्फ रुस र चीन जस्ता अन्य ठूला शक्तिहरूले यस क्षेत्रमा तनाव बढाउने खालको भनाइको हदसम्म यस्ता आक्रमणको निन्दा गरिरहेका देखिन्छन् तर, आफ्नो तर्फबाट हालसम्म कुनै व्यवहारिक पहल देखिएको छैन ।

पछिल्ला वर्षहरूमा चीनको प्रभाव विश्वभर बढ्दै गएको छ । यस प्रभावको उदाहरण गत वर्ष चीनको प्रयासले इरान र साउदी अरेबियाबीचको सम्बन्ध लगभग सात वर्षपछि पुनःस्थापित भएको थियो ।

तर, लेबनानमा इजरायली आक्रमणमा हसन नसरल्लाह सहित धेरै वरिष्ठ हिजबुल्लाह नेताहरू मारिएपछि चीनले लेबनानको स्वायत्तता र सुरक्षाको उल्लंघनको विरोध गरेको छ र नागरिकहरूविरुद्धको कार्यको निन्दा गरेको छ ।

गाजा विवादका कारण लेबनान र इजरायलबीच तनाव बढेको र यस क्षेत्रमा बढ्दो तनावप्रति चीन चिन्तित रहेको पनि चीनको विदेश मन्त्रालयले जनाएको छ ।

‘चीनले सबै सरोकारवाला पक्षहरू, विशेष गरी इजरायललाई परिस्थितिको समाधान गर्न र यो विवादलाई नियन्त्रण बाहिर जानबाट रोक्नको लागि आग्रह गर्दछ ।’ चीनले भन्यो ।

अर्कोतर्फ यस क्षेत्रमा इरानको महत्वपूर्ण सहयोगी रुस पनि छ । रुसले पनि यो विवाद समाधान गर्न प्रभावकारी भूमिका खेलेको देखिँदैन । यद्यपि उनले मध्यपूर्वको अवस्थाको पनि निन्दा गरेका छन् ।

रुसले सोमबार जारी गरेको विज्ञप्तिमा रुसले हिजबुल्लाह प्रमुखको हत्याको निन्दा गरेको जनाएको छ । यसका कारण मध्यपूर्वमा व्यापक युद्ध हुने डर बढेको पनि उनले बताए ।

क्रेमलिनका प्रवक्ता दिमित्री पेस्कोभले रुसले यस क्षेत्रको अवस्थालाई थप तनावपूर्ण बनाउन सक्ने सबै कार्यको निन्दा गरेको बताए ।