नासको क्लिपर मिशन: बृहस्पतिको चन्द्रमा ‘युरोपा’ मा मानव बसोबासको सम्भावना खोजिदै

काठमाडौँ ।

नासाको क्लिपर मिसन बृहस्पतिको चन्द्रमा ‘युरोपा’ को यात्रामा गएको छ । यसले त्यहाँ मानिस बस्नका लागि उपयुक्त अवस्थाहरू छन् वा छैनन् भन्ने अध्ययन गर्ने छ ।

अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले बृहस्पतिको चन्द्रमा युरोपामा एउटा अन्तरिक्ष यान पठाएको छ, जसले त्यहाँ मानव बसोबासको सम्भावना के हो भनेर अनुसन्धान गर्ने बताएको छ । युरोपालाई हाम्रो सौर्यमण्डलमा पृथ्वी बाहिर जीवन खोज्ने सम्भावित स्थानहरू मध्ये एक मानिन्छ ।

नासाको यो मिसनले हिउँले ढाकिएको यस चन्द्रमामा जीवनको लागि अनुकूल अवस्था छ कि छैन भनेर जान्न प्रयास गर्नेछ । युरोपामा एक विशाल भूमिगत महासागर रहेको अनुमान वैज्ञानिकहरुले गरेका छन् ।

नासाको सौर्य उर्जाबाट चल्ने युरोपा क्लिपर अन्तरिक्ष यानलाई स्पेसएक्स फाल्कन हेभी रकेटमा केनेडी स्पेस सेन्टरबाट प्रक्षेपण गरिएको छ । यो गाडीमा नौवटा वैज्ञानिक उपकरण छन् । करिब साढे पाँच वर्षमा २.९ अर्ब किलोमिटरको यात्रा गरेपछि युरोपा क्लिपर सन् २०३० मा बृहस्पतिको कक्षमा प्रवेश गर्नेछ । अमेरिकामा मिल्टन आँधीका कारण यसो प्रक्षेपणमा ढिलाइ भएको थियो । 

वैज्ञानिकहरूले युरोपाको बरफको सतह मुनि रहेको नुनिलो पानीको महासागरमा चासो राखेका छन्, जुन अहिलेसम्म भएका खोजहरूमा अनुमान गरिएको छ ।

नासाको जेट प्रोपल्सन ल्याबका ग्रह वैज्ञानिक र मिसनका उपप्रमुख बोनी बुरातीले जीवनका लागि आवश्यक तत्वहरू युरोपामा अवस्थित छन् भन्ने धेरै बलियो प्रमाणहरू रहेको बताउदै त्यहाँ गएर अनुसन्धान गर्नुपर्ने बताएका छन् । बुराटीले यो जीवन पत्ता लगाउने मिशन नभएर केवल जीवनको लागि अनुकूल परिस्थितिहरू खोजिरहेको स्पष्ट गरेका छन् ।

युरोपा क्लिपर नासाको सबैभन्दा ठूलो अन्तरिक्ष यान हो जुन ग्रहको मिशनको लागि बनाइएको हो । यसको लम्बाइ लगभग सय फीट, चौडाई लगभग ५८ फीट रहेको छ भने यसको वजन लगभग ६ हजार किलोग्राम छ । यो रकेट बास्केटबल कोर्ट भन्दा ठूलो छ, किनभने यसमा ठूला सौर्य प्यानलहरू छन् जसले वैज्ञानिक उपकरण, इलेक्ट्रोनिक्स र अन्य प्रणालीहरूलाई ऊर्जा प्रदान गर्दछ ।

यो रकेट मंगल ग्रह र त्यसपछि पृथ्वीको नजिकबाट जानेछ, जसका कारण यी ग्रहहरूको गुरुत्वाकर्षण प्रयोग गरेर आफ्नो गति बढाउन सक्षम हुनेछ । यसको विज्ञानका लागि तीन मुख्य उद्देश्यहरू छन्: युरोपाको बाहिरी बरफ तहको मोटाई र यसको तलको सतहसँग यसको अन्तरक्रिया अनुमान गर्नु, बृहस्पतिको यो चन्द्रमाको संरचना निर्धारण गर्नु, र यसको भूविज्ञान बुझ्नु रहेको छ । 

नासाको योजना अनुसार यो अन्तरिक्षयानले तीन वर्षको अवधिमा युरोपा वरिपरि ४९ पटक उडान भर्नेछ । युरोपाको व्यास करिब ३,१०० किलोमिटर छ, अर्थात् पृथ्वीको चन्द्रमाको लगभग ९० प्रतिशत रहेको छ । युरोपाको बरफको क्रस्ट १५-२५ किलोमिटर बाक्लो मानिन्छ, र यसको मुनि ६०-१५० किलोमिटर गहिराइमा महासागरहरू रहेको विश्वास गरिएको छ ।

युरोपालाई ‘सामुद्रिक संसार’ मानिन्छ । यद्यपि युरोपा पृथ्वीको व्यासको एक चौथाई मात्र छ, यसको भूमिगत महासागरमा पृथ्वीको महासागर भन्दा दोब्बर पानी हुन सक्छ।

वैज्ञानिकहरू विश्वास गर्छन् कि युरोपा, यसको कडा र चिसो सतहको बावजूद, जीवनलाई समर्थन गर्न सक्षम रहेको छ । जीवनको निर्माणका लागि तीनवटा मुख्य आवश्यकताहरू तरल पानी, केही रसायनहरू विशेष गरी कुनै पनि आदिम जीवहरूको लागि खानाको रूपमा काम गर्न सक्ने जैविक यौगिकहरू र ऊर्जा स्रोत आवश्यक रहेको छ ।

युरोपाले पृथ्वीको सौर्य विकिरणको ४ प्रतिशत मात्र प्राप्त गर्छ किनभने यो सूर्यबाट पाँच गुणा टाढा छ । तर बृहस्पतिको बलियो गुरुत्वाकर्षणले युरोपालाई यसको कक्षामा झुकाउँछ, जसले यसलाई गर्मी प्रदान गर्दछ ।

युरोपा महासागरको तल, जहाँ पानी चट्टानी सतहसँग मिल्छ, त्यहाँ थर्मल भेन्ट्स हुन सक्छ, अर्थात् तातो पानी, जहाँ तापले रासायनिक ऊर्जा निकाल्छ । यो पृथ्वीको गहिरो महासागरहरूमा थर्मल भेन्ट्स जस्तै हुन सक्छ, जहाँ आदिम जीवन अवस्थित छ र सम्भवतः त्यहाँबाट पृथ्वीमा जीवनको सुरुवात भएको हो ।

अन्तरिक्ष यानको मसपेक्स उपकरणले युरोपाको महासागर, सतह र वायुमण्डलीय रसायनको अध्ययन गर्न ग्याँसहरूको नमूना गर्नेछ । मासपेक्सले आदिम जीवहरूको लागि खानाको रूपमा काम गर्न सक्ने जैविक अणुहरू खोज्नेछ । बृहस्पति हाम्रो सौर्यमण्डलको सबैभन्दा ठूलो ग्रह हो । यसमा ९५ वटा चन्द्रमा छन्, जसलाई आधिकारिक रूपमा मान्यता दिइएको छ । यी मध्ये युरोपा चौथो ठूलो हो । गानीमेडे, काल्लिस्टो र इओ  युरोपा भन्दा ठूला छन् । युरोपाले बृहस्पतिबाट करिब ६,७१,००० किलोमिटरको दूरीमा परिक्रमा गर्छ । यस्ता खोजी अभियानमा कल्पनासमेत नगरेको कुरा प्रकाशमा आउने नासाले बताएको छ ।