बङ्गलादेशका सेना प्रमुखको चेतावनीको अर्थ !

काठमाडौं । बङ्गलादेशका सेना प्रमुख जनरल वकार-उज-जमानको हालैको भाषण देशको राजनीतिमा बहसको विषय बनेको छ । उनले भाषणमार्फत के सन्देश दिएका छन् भन्नेबारेमा अड्कलबाजी र छलफल तीव्र हुँदै गएको छ ।

जमानले राजनीतिक दलहरूद्वारा गरिएको हिलो छ्याप्ने काम, पिलखाना नरसंहार र गुप्तचर विभागलगायत विभिन्न संस्थाको बारेमा कुरा गरेका छन् ।

आफ्नो भाषणमा सेना प्रमुखले देशको स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकताको मुद्दामा समेत सचेत गराएका छन् । भाषणको क्रममा जमानको हाउभाउ र भाषा एकदमै कडा देखिन्थ्यो । धेरै राजनीतिज्ञ पनि यसबाट छक्क परेका छन् ।

यसको कारण के हो भने अन्तरिम सरकारको कार्यकालको पछिल्लो छ महिनामा विभिन्न कार्यक्रममा दिइएको जमानको भाषण र हालसालैको भाषणमा स्पष्ट भिन्नता छ ।

गत वर्ष जुलाईमा आन्दोलनका कारण शेख हसिना सरकार अपदस्थ भएपछि अगस्ट ५ मा राजनीतिक दलहरूसँगको बैठकपछि सेना प्रमुखले पनि भाषण दिएका थिए । उनको भाषण हसिनाको सत्ता र देश छोड्ने बारेमा थियो । साथै, अन्तरिम सरकारको गठन र वर्तमान अवस्थाको बारेमा पनि बोलेका थिए । उक्त दिन सेना प्रमुखको हाउभाउ त्यति कठोर थिएन ।

धेरै राजनीतिज्ञ विश्वास गर्छन्, “सेना प्रमुखको हालैको भाषणमा कठोर भाषा प्रयोग गर्नुको सबैभन्दा ठूलो कारण अन्तरिम सरकार र राजनीतिक दलको असफलता हो ।”

‘कू’पछि सत्तामा आएको अन्तरिम सरकार धेरै मोर्चामा असफल भएको छ । विशेषगरी कानुन व्यवस्थाको स्थितिको बारेमा ठूलो चिन्ता र आशङ्काको वातावरण छ । यसबाहेक राजनीतिक दलबीच पनि मतभेद देखापरेको छ । जनताहरु यसलाई समग्रमा अनियन्त्रित अवस्थाको रूपमा हेर्छन् ।

अन्तरिम सरकारको छ महिनाको कार्यकालप्रति जनताको मनमा विश्वास र शङ्काको कमी आएको छ । यो सरकारले परिस्थितिलाई कति हदसम्म नियन्त्रण गर्न सकेको छ भनेर निर्णय गर्न उनीहरूलाई गाह्रो परेको छ । राजनीतिक दलहरू पनि धेरै अवस्थामा सरकारले आफ्नो नियन्त्रण स्थापित गर्न वा प्रमाणित गर्न नसकेको विश्वास गर्छन् ।

प्रमुख राजनीतिक दल बीएनपीका महासचिव मिर्जा फखरुल इस्लाम आलमगीर भन्छन्, “मेरो विचारमा राजनीतिक दलसहित सबै सम्बन्धित दलहरू एकजुट भएर आफ्नो जिम्मेवारी पूरा गर्न सक्षम छैनन् । त्यसैले सेना प्रमुखले माथिको भाषण दिएका छन्, सबैलाई चेतावनी दिँदै ।”

मङ्गलबार ढाकाको रावा क्लबमा आफ्नो कडा भाषाको भाषणमा सेना प्रमुखले राजनीतिक दलबीचको मतभेदसहित विभिन्न मुद्दामा चेतावनी दिए । सन् २००९ मा सीमा रक्षक बङ्गलादेश (बीजीडी) मुख्यालयमा भएको नरसंहारमा मारिएका सैनिक अधिकारीहरूको सम्झनामा यो कार्यक्रम आयोजना गरिएको थियो ।

राजनीतिक दललाई सेना प्रमुखको सन्देश

आफ्नो भाषणमा सेना प्रमुख जमानले राजनीतिक दललाई चेतावनी दिए, “यदि उनीहरूले एकअर्कालाई हिलो छ्याप्ने र आपसमा लड्न बन्द गरेनन् भने देशको स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकता खतरामा पर्नेछ । यो देश सबैको हो । हामी खुशी र शान्तिमा बाँच्न चाहन्छौँ । हामी आक्रमण, झगडा र अशान्ति चाहँदैनौँ ।”

सेना प्रमुखको यो बयान राजनीतिक दलबीचको आपसी मतभेद सतहमा भएको बेला आएको हो । विशेषगरी पछिल्ला केही दिनमा बीएनपी र जमात-ए-इस्लामीबीचको वाकयुद्ध तीव्र हुँदै गइरहेको छ । विभिन्न क्षेत्रमा सुधार, स्थानीय चुनाव र संसदीय चुनावको मुद्दामा दुई दलबीचको आपसी मतभेदले अन्य राजनीतिक दललाई पनि असर गरेको छ । यी मुद्दामा दलहरूको परस्पर विरोधी अडान अब स्पष्ट रूपमा देखिन्छ ।

अर्कोतर्फ, हसिना सरकारविरुद्ध सडक आन्दोलनको नेतृत्व गर्ने विद्यार्थीहरूको नयाँ पार्टी शुक्रबार गठन गर्ने तयारी छ । यस पार्टीको गठनमा संलग्न धेरै विद्यार्थी नेताले पनि विभिन्न मुद्दाहरूमा बीएनपीको आलोचना गरेका छन् । यसले झनै विवाद सिर्जना गरेको छ ।

अन्तरिम सरकारका तीन विद्यार्थी प्रतिनिधिमध्ये एक नाहिद इस्लामले सल्लाहकार पदबाट राजीनामा दिएका छन् । अब उनले नयाँ पार्टीको नेतृत्व सम्हाल्नेछन् ।

उनीबाहेक अन्य दुई सल्लाहकार – आसिफ महमूद र महफूज आलम पदमा रहनेछन् । आलमलाई अब सूचना तथा प्रसारण मन्त्रालयको जिम्मेवारी पनि दिइएको छ । पहिले यो मन्त्रालय इस्लामसँग थियो ।

विभिन्न राजनीतिक दलले अहिले नयाँ पार्टीसँग उनको सम्बन्ध के हो र उनी कुन हदसम्म यससँग सम्बन्धित छन् भन्ने प्रश्न उठाइरहेका छन् ।

सल्लाहकार पदमा रहँदा दल गठन प्रक्रियामा संलग्न भएका कारण अन्तरिम सरकारको निष्पक्षतामाथि पनि प्रश्न उठेको छ । विशेषगरी बीएनपीका महासचिव मिर्जा फखरुल इस्लाम आलमगीरले यो प्रश्न उठाएका थिए ।

बीएनपीलगायत विभिन्न दलले पनि यो नयाँ विद्यार्थी पार्टी गठनको पछाडि सरकारको हात रहेको आरोप लगाएका छन् । त्यसपछि धेरै विद्यार्थी नेताले पनि आलमगीर र बीएनपीको आलोचना गरे ।

विभिन्न राजनीतिक सङ्गठनको भिन्नता र विरोधाभाषी मनोवृत्तिले धेरै सङ्कटहरू सृ‌र्जना गरेको छ र आम जनताको विश्वासलाई पनि कमजोर बनाएको छ । वर्तमान राजनीतिक परिस्थितिमा सरकारले कुनै भूमिका खेल्न पनि सकिरहेको छैन ।

यस पृष्ठभूमिमा सेना प्रमुखले सम्बन्धित पक्षहरूलाई सचेत गराएका छन् । उनले आफ्नो भाषणको क्रममा धेरै पटक “सतर्क” शब्द प्रयोग गरे । जनरल वकारले यसले देशको स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकतालाई खतरामा पार्ने आशङ्का पनि व्यक्त गरेका छन् ।

अहिले सेना प्रमुखको भाषणलाई लिएर बीएनपीमा बहस चलिरहेको छ । तर, पार्टीका महासचिव मिर्जा फखरुल इस्लाम आलमगीरले भने, “सेना प्रमुखको भाषणको बारेमा कुनै गलतफहमी छैन । उनको भाषण उत्कृष्ट थियो । यस समयमा देशका सबैजना एकजुट हुनु समयको आवश्यकता हो ।”

जमात-ए-इस्लामीका केन्द्रीय प्रचार सचिव मतियुर रहमान अकङ्द भन्छन्, “राजनीतिक दलले एकअर्कामाथि हिलो फ्याँक्न बन्द गर्नुपर्छ । सेना प्रमुखको भाषणले राजनीतिमा एकताको सट्टा विभाजनबाट उत्पन्न भएको चिन्तालाई प्रतिबिम्बित गर्दछ ।”

यद्यपि, हाल बीएनपी र जमात-ए-इस्लामी बीचको सम्बन्ध तनावपूर्ण बनेको छ । यसको कारण यो हो कि दुवै पक्षले विभिन्न मुद्दामा एकअर्काको आलोचना गर्दै आएका छन् ।

जमातका केन्द्रीय नेता मतीयुर रहमानले देशको अस्थिर परिस्थितिसँगै स्वतन्त्रता र सार्वभौमसत्ता किन खतरामा परेको भन्ने मुद्दा किन उठेको छ र सेना प्रमुखको भाषणमा उठाइएका विभिन्न मुद्दामा पार्टीमा छलफलपछि मात्र आधिकारिक प्रतिक्रिया दिइने बताए ।

जब बीबीसीले डेमोक्रेसी फोरममा संलग्न धेरै दलका साथै अन्य दल र गठबन्धनका नेताहरूसँग कुरा गर्‍यो, तिनीहरू आपसमा छलफल गर्नु अघि कुनै औपचारिक वक्तव्य जारी गर्न तयार थिएनन् ।

सेना प्रमुख जमानले पनि आफ्नो भाषणमा आफ्नो कुनै व्यक्तिगत महत्वाकाङ्क्षा नभएको बताएका छन् ।

तर, धेरै राजनीतिज्ञहरू भन्छन्, “विभिन्न गिरोहबीच अनुशासनहीनता र भीड हिंसा जारी छ । यससँगै डकैती, लुटपाट र जबरजस्ती चन्दा असुली नियन्त्रण हुन सकेन । कानुन व्यवस्थाको स्थितिमा आएको तीव्र गिरावटका कारण अन्तरिम सरकारमाथिको विश्वासको सङ्कट बढेको छ ।”

अब यो प्रश्न पनि छलफल भइरहेको छ कि यदि यो सरकारले चारैतिर अराजकताको वातावरणलाई सम्हाल्न सकेन भने के देशमा मार्शल ल लगाउन सकिन्छ ?

यस पृष्ठभूमिमा सेना प्रमुखले आफ्नो कुनै व्यक्तिगत महत्वाकाङ्क्षा नभएको बताएका थिए । उनले चुनावको मिति पनि उल्लेख गरेका छन् ।

हाल राजनीतिक दलहरू आशावादी छन् कि न्यूनतम वा आवश्यक सुधारपछि चुनावमार्फत देशमा लोकतन्त्र पुनर्स्थापित हुनेछ ।

“सत्तामा रहेकाहरूले सबै दलहरूलाई सहभागी हुन अनुमति दिने स्वतन्त्र र निष्पक्ष चुनाव सुनिश्चित गर्नमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्छ,” बङ्गलादेश कम्युनिष्ट पार्टीका महासचिव रुहिन हुसेन प्रिन्सले भने ।

राजनीतिक विश्लेषकहरू भन्छन्, “देशको वर्तमान अस्थिर अवस्थामा सेना प्रमुखको भाषणले जनताको विश्वास पुनर्स्थापित गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।”

डीजीएफआई र एनएसआई संस्थामाथि प्रश्न

सेना प्रमुखले भने, “प्रहरी, आरएबी, डीजीएफआई र एनएसआईजस्ता संस्थाहरूले विगतमा देशको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण काम गरेका छन् । यी संस्थाहरूले केही नराम्रो काम गरेका हुन सक्छन्, तर तिनीहरूले अनगिन्ती राम्रा काम गरेका छन् । यदि कसैले अपराध गरेको छ भने उसले त्यसको सजाय अवश्य पाउनेछ । तर, यो कुरा मनमा राख्नुपर्छ कि हामी यी सबै संस्थाहरू कमजोर नहोस् भनेर काम गर्नेछौँ ।”

पहिले सत्तामा रहेको अवामी लिगको कार्यकालमा विभिन्न सरकारी संस्थाविरुद्ध अपहरण र हत्यालगायत मानवअधिकार उल्लङ्घनका धेरै आरोप लागेका छन् । प्रहरी, डीजीबी, डीजीएफआई र एनएसआईको पहिलेको भूमिकामाथि पनि प्रश्न उठाइएको छ ।

धेरैले प्रश्न उठाएका छन् कि यस्ता विवादास्पद संस्थालाई अस्तित्वमा रहन दिनुपर्छ कि पर्दैन ? विश्लेषकहरू भन्छन्, “सेना प्रमुखले आफ्नो भाषणमा यस्ता सबै प्रश्नहरूमा आफ्नो विचार स्पष्ट पारेका छन् ।”

सेना प्रमुख जमानले भने, “हामीले यो कुरा बिर्सनुहुँदैन कि सेनाका कुनै पनि सदस्यले यो अत्याचार गरेका थिएनन् । यो सम्पूर्ण घटना तत्कालीन डीजीबी (BDR) का सदस्यहरूले गरेका थिए । यसमा कुनै ‘यदि’ र ‘तर’ छैन ।”

उनले भने, “यदि यस मुद्दामा ‘तर’ उठाइयो भने लामो समयदेखि चलिरहेको न्यायिक प्रक्रियामा बाधा पुग्नेछ । धेरै मानिस विगत १६-१७ वर्षदेखि जेलमा छन्, सजाय दिइएको छ । हामीले यो कुरा स्पष्ट रूपमा सम्झनुपर्छ । यस न्यायिक प्रक्रियाको बाटोमा अवरोध सिर्जना नगर्नुहोस् । सजाय पाएका सबै सदस्यहरू यसको हकदार थिए ।”

१६ वर्ष पुरानो हत्या प्रकरणको पुन: अनुसन्धान भइरहेको दाबी गरिएको छ । यसैबीच त्यो घटनामा लामो समयदेखि जेलमा रहेका धेरै डीजीबी सदस्य जेलबाट रिहा भएका छन् ।

दुई पूर्वसैनिक अधिकारीसँग कुरा गर्दा जेलमा रहेका धेरै व्यक्तिको रिहाइले त्यस घटनामा मृत्यु भएका वा घाइते भएका सैनिक कर्मचारीको परिवारमा आक्रोश पैदा गरेको देखिन्छ । त्यसलाई एक प्रकारको दबाब भन्न सकिन्छ ।

यही कारणले गर्दा सेना प्रमुखले आफ्नो भाषणमा यो कुरा उल्लेख गरेका हुन् । धेरै मानिसहरूले यसलाई क्रोधको अभिव्यक्तिको रूपमा पनि लिइरहेका छन् ।

‘हामी चुनावतिर लाग्नुपर्छ’

सेना प्रमुख जमानले देशमा स्वतन्त्र, निष्पक्ष र सहभागितामूलक चुनाव सम्पन्न हुने आशा व्यक्त गरेका छन् । उनले भने, “हामी देशमा स्वतन्त्र, निष्पक्ष र समावेशी चुनावतर्फ अघि बढिरहेका छौँ । त्यसअघि सरकारले आवश्यक सुधारहरू पूरा गर्नेछ ।”

उनले थप भने, “मैले डा. युनुससँग जति पटक कुरा गरेँ, उहाँ मसँग पूर्ण रूपमा सहमत हुनुहुन्थ्यो कि देशमा स्वतन्त्र, निष्पक्ष र समावेशी चुनाव हुनुपर्छ । यी डिसेम्बरसम्ममा हुनुपर्छ । मलाई लाग्छ सरकार त्यस दिशामा अघि बढिरहेको छ ।”

यसअघि, अन्तरिम सरकार गठनको सुरुवाती दिनहरूमा सेना प्रमुखले १८ महिनाभित्र चुनावको बारेमा कुरा गरेका थिए । उनले आफ्नो अन्तिम भाषणमा पनि यो कुरा उल्लेख गरेका थिए ।

यद्यपि, बीएनपीलगायत विभिन्न राजनीतिक दलले अन्तरिम सरकार गठनको समयमा चुनावको लागि रोडम्यापको माग गर्दै आएका छन् । तर, सरकारले चुनावको मितिबारे कुनै सङ्केत गरिरहेको थिएन ।

यस्तो अवस्थामा सेना प्रमुखले १८ महिनाभित्र चुनाव गर्ने कुरा गरे । यसपछि प्रमुख सल्लाहकार मोहम्मद युनुसले राजनीतिक दलहरूले कति सुधार चाहन्छन् भन्ने आधारमा अर्को वर्ष डिसेम्बर वा जुनमा चुनाव हुनसक्ने बताएका थिए ।

आफ्नो पछिल्लो भाषणमा सेना प्रमुखले सबैलाई साथमा लिएर चुनाव गर्ने कुरा गरेका छन् । बीएनपीलगायत सबै राजनीतिक दलका नेता भन्छन्, “डिसेम्बरमा चुनाव गर्ने तयारी यसै समयदेखि सुरु गरिसक्नुपर्थ्यो । तर, हाल सरकारको तर्फबाट त्यस्तो कुनै तयारी देखिएको छैन ।”

धेरै राजनीतिक विश्लेषक विश्वास गर्छन् कि सेना प्रमुखको भाषणले चुनावको मुद्दालाई अझ सान्दर्भिक बनाउनेछ ।

“देशलाई चुनावको बाटोमा पुर्‍याउनाले समस्याहरू कम हुनेछन्,” सुरक्षा विश्लेषक तथा अवकाशप्राप्त मेजर जनरल एएनएम मुनिरुज्जमान भन्छन् ।

-बीबीसीबाट