अन्तरिक्षमा किन कपाल खुला राख्थिन् सुनीता ?

काठमाडौं । अन्तरिक्ष यात्री सुनीता विलियम्स र बुच विल्मोर पृथ्वीमा फर्किँदैछ । यी दुई जना नौ महिनाभन्दा बढी समयदेखि अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा अलपत्र परेका थिए ।

सुनीता अन्तरिक्षमा आफ्नो समय बिताउन विभिन्न गतिविधिमा संलग्न भइन् ।

यसैबीच कपालको बारेमा एउटा प्रश्न उठेको छ कि सुनीताले किन सधैं आफ्नो कपाल अन्तरिक्षमा खुला राख्थिन् ? यसको पछाडिको मुख्य कारण के हो ? यसको पछाडिको विज्ञान के हो ? अन्तरिक्ष यात्रीहरूले अन्तरिक्षमा आफ्नो कपाल कसरी व्यवस्थापन गर्छन् ? कपालको हेरचाह संसारमा जत्तिकै आवश्यक छ, बाहिर पनि उत्तिकै आवश्यक छ ।

सुनीताको कपालबारे अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलेसमेत टिप्पणी गरेका थिए । एक पत्रकार सम्मलेनमा उनले भनेका थिए, “म यी महिलालाई जङ्गली कपालको साथ देख्छु, उनको कपाल राम्रो र बाक्लो छ । त्यहाँ कुनै मजाक छैन, कपालसँग खेल्ने कुनै काम छैन ।”

इन्टरनेटले यसलाई मीम-योग्य सामग्रीको रूपमा लिएपनि उनको कपालको बारेमा छलफल त्यसबेलादेखि नै तीव्र गतिमा भइरहेको छ ।

खासमा सुनीता आफ्नो कपाल अन्तरिक्षमा खुला राख्न मन पराउँथिन्, किनभने सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षण वातावरणमा कपाल बाँध्नु पर्दैन ।
यसले गर्दा कुनै पनि स्याम्पु बिना नै कपाल सुकाउने सुविधा मिल्छ । भनिन्छ भेन्टिलेसन प्रणालीले कपाल सुकाउन मद्दत गर्छ ।

केही अन्तरिक्ष यात्रीहरू आफ्नो कपाल खुला राख्न मन पराउँछन् ।

यसअघि नासाका अन्तरिक्ष यात्री करेन न्यबर्गले एक पटक संसारलाई अन्तरिक्षमा आफ्नो कपालको हेरचाह गर्ने दिनचर्याको झलक दिएकी थिइन् ।

सन् २०१३ मा ISS (International Space Station) मा सवार हुँदा न्यबर्गले युट्युबमा एउटा भिडिओ रेकर्ड गरिन्, जसमा उनले शून्य गुरुत्वाकर्षणमा आफ्नो लामो कपाल कसरी धोइन् भनेर देखाइएको थियो । “मलाई मन पर्ने कुरा भनेको मनतातो पानी हाल्नु, मेरो टाउकोको छालामा स्प्रे गर्नु र मसँग ऐना छ ताकि म के गरिरहेकी छु भनेर देख्न सकूँ,” उनले व्याख्या गरिन् ।

अन्तरिक्षमा सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षण !

अन्तरिक्षमा गुरुत्वाकर्षणले ISS लाई पनि असर गर्छ, तर यो पृथ्वीको सतहमा गुरुत्वाकर्षण भन्दा कम छ । ISS ले पृथ्वीको परिक्रमा गरिरहेको छ, त्यहाँका अन्तरिक्ष यात्रीहरू शून्य गुरुत्वाकर्षणमा होइन, तर सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षणको अवस्थामा हुन्छन् ।

ISS पृथ्वीको सतहबाट लगभग ४०० किलोमिटरको उचाइमा छ, जहाँ गुरुत्वाकर्षण पृथ्वीको सतहमा रहेको गुरुत्वाकर्षणको लगभग ८९ प्रतिशत छ । अन्तरिक्ष यात्रीहरू अन्तर्राष्ट्रिय अन्तरिक्ष स्टेशनमा “सूक्ष्म गुरुत्वाकर्षण”मा हुन्छन्, जसको अर्थ उनीहरूले गुरुत्वाकर्षणको प्रभाव महसुस गर्छन्, तर पृथ्वीको सतहमा भन्दा कम ।

गुरुत्वाकर्षण भनेको के हो ?

गुरुत्वाकर्षण एक प्राकृतिक घटना हो, जसले पिण्ड भएका वस्तुहरूलाई एकअर्काप्रति आकर्षित गर्छ । पृथ्वीमा गुरुत्वाकर्षणको प्रभाव लगभग ९.८ मिटर प्रति सेकेन्ड (m/s²) छ । चन्द्रमाको गुरुत्वाकर्षणका कारण ज्वारभाटा आउँछ । पृथ्वीमा चीजहरू अन्तरिक्षमा जस्तै उड्दैनन्, मानिस राम्ररी बस्न सक्छ, यसको पछाडिको कारण गुरुत्वाकर्षण बल हो ।

जब चन्द्रमा पृथ्वीको नजिक आउँछ, यसले आफ्नो गुरुत्वाकर्षण बलले पृथ्वीलाई आफूतिर तान्छ, तर यो तानले ठोस जमिनमा कुनै प्रभाव पार्दैन बरु समुद्रको पानीमा अशान्ति सिर्जना गर्छ । जब सूर्य पृथ्वीको दाहिने तर्फ हुन्छ र चन्द्रमा पृथ्वीको वरिपरि घुम्छ, तब महासागरको पानीको सतह सामान्य स्तरभन्दा माथि बढ्नुलाई ज्वारभाटा भनिन्छ र यसको पतनलाई भाटा भनिन्छ ।