अमेरिका र चीनबीचको व्यापार युद्धले विश्व अर्थतन्त्रमा पर्ने असर

काठमाडौं । अमेरिकाले चीनमाथिको भन्सार कर १२५ प्रतिशत पुर्‍याएपछि दुई देशबीच पूर्णस्तरीय व्यापार युद्धको सम्भावना बढेको छ ।

चीनमाथि पहिले नै २० प्रतिशत कर लगाइएको थियो । गत हप्ता मात्र राष्ट्रपति ट्रम्पले थप ३४ प्रतिशत कर घोषणा गरे । यो अप्रिल ९ मा लागू हुने भनिएको थियो, तर त्यसको केही घण्टाअघि ट्रम्पले अर्को ५० प्रतिशत ट्यारिफ बढाउने घोषणा गरे ।

प्रतिक्रियामा चीनले बुधबार अमेरिकी सामानहरूमा ५० प्रतिशतले कर बढाएर ८४ प्रतिशत पुर्‍यायो । यसपछि बुधबार अचानक ट्रम्पले चीनमाथिको कर १२५ प्रतिशतसम्म बढाउने घोषणा गरे । र, बाँकी देशहरूलाई ९० दिनको छुट दिँदै पारस्परिक ट्यारिफलाई एक समान १० प्रतिशतमा घटाएका छन् ।

चीनले अमेरिकाको ‘जबरजस्ती’ मा झुक्नुको सट्टा ‘अन्तसम्म लड्न रुचाउने’ बताएको छ । तर, यो बढ्दो व्यापार तनावले विश्व अर्थतन्त्रमा कस्तो प्रभाव पार्छ ?

ट्रम्पको अचानक निर्णय परिवर्तनका कारण बुधबारको व्यापारिक सत्रमा अमेरिकी सेयर बजारमा ऐतिहासिक उछाल देखियो भने चीनबाहेक अन्य देशहरूले ट्यारिफको खतराको सामना गरिरहेका देशहरूले राहतको सास फेरे ।

द्रुत गतिमा परिवर्तनशील परिस्थितिमा अमेरिकी र एसियाली बजारहरूमा राम्रो वृद्धि देखियो । अमेरिकी सेयर बजार सूचकाङ्क S&P-५०० मा ९.५%, Nasdaq मा १२.२% र Dow Jones मा ७.९% ले वृद्धि देखिएको छ ।

एसियाली बजारमा जापानको निक्केई २२५ ८.६%, दक्षिण कोरियाको कोस्पी ४.८%, ताइवानको ताइएक्स ९.३% र अष्ट्रेलियाको ASX-२०० ५% ले बढेको छ ।

हङकङ र मुख्य भूमि चीनको सेयर बजार सूचकाङ्क पनि बढ्यो, साङ्घाई कम्पोजिट १.३% र ह्याङसेङ ३% ले बढ्यो ।

बजार विज्ञहरू भन्छन्, “ट्रम्पले दिएको राहतले बजारको भावनालाई ‘डरबाट उत्साह’मा परिवर्तन गरेको छ, यद्यपि विश्वका दुई ठूला अर्थतन्त्रहरू बीचको द्वन्द्वले खतरा अझै समाप्त भएको छैन ।”

ट्रम्पको पछिल्लो घोषणामा चीनले भनेको छ, “चुपचाप’ बस्दैनौँ । आफ्ना जनताको वैध अधिकार र हित उल्लङ्घन र अवरोध हुँदा चिनियाँ सरकार चुप लागेर बस्नेछैन ।”

अमेरिका-चीन व्यापार कति ?

गत वर्ष अमेरिका र चीनबीचको द्विपक्षीय व्यापार लगभग ५८५ अर्ब डलर थियो । यसमा अमेरिकाले चीनबाट ४४० अर्ब डलरको सामान आयात गर्‍यो भने चीनले अमेरिकाबाट १४५ अर्ब डलरको सामान आयात गर्‍यो ।

यस कारणले गर्दा सन् २०२४ मा अमेरिकाको चीनसँग २९५ अर्ब डलरको व्यापार घाटा थियो । यद्यपि, यो कुल अमेरिकी अर्थतन्त्रको १ प्रतिशत मात्र हो, तर अमेरिकी अर्थतन्त्रको आकारलाई हेर्दा यो एक महत्वपूर्ण व्यापार घाटा हो ।

तर, यो एक ट्रिलियन डलरको आङ्कडाभन्दा धेरै कम हो, जुन डोनाल्ड ट्रम्पले यस हप्ता दाबी गरेका थिए । ट्रम्प पहिलो पटक राष्ट्रपति बनेपछि उनले चिनियाँ सामानहरूमा भारी कर लगाए । उनका उत्तराधिकारी जो बाइडनले यी शुल्कहरूलाई यथावत् राखेका थिए ।

यी भन्सार शुल्कहरूले चीनबाट हुने अमेरिकी आयातमा गिरावट ल्यायो, जुन सन् २०१६ मा कुल अमेरिकी आयातको २१ प्रतिशतबाट घटेर गत वर्ष १३ प्रतिशतमा झरेको थियो ।

त्यसैले, पछिल्लो दशकमा व्यापारको लागि अमेरिकाको चीनमाथिको निर्भरता घटेको छ । यद्यपि, विश्लेषकहरू भन्छन्, “अमेरिकामा चीनको केही निर्यात दक्षिण पूर्वी एसियाली देशहरू हुँदै जान थालेको छ ।”

उदाहरणका लागि सन् २०१८ मा ट्रम्पले चीनबाट आयात गरिने सौर्य प्यानलहरूमा ३० प्रतिशत कर लगाउने घोषणा गरे ।

तर, अमेरिकी वाणिज्य विभागले सन् २०२३ मा प्रमाण प्रस्तुत गर्‍यो कि चिनियाँ सौर्य प्यानल निर्माताहरूले मलेसिया, थाइल्याण्ड, कम्बोडिया र भियतनाम जस्ता देशहरूमा आफ्नो एसेम्बली स्थापना गरेका थिए र ती देशहरूमार्फत अमेरिकामा उत्पादनहरू पठाएका थिए ।

यसरी चिनियाँ कम्पनीहरू भन्सार शुल्कको प्रभावबाट बचे । अब ती देशहरूमा पनि नयाँ पारस्परिक भन्सार शुल्क लगाइनेछ, जसले गर्दा अमेरिकामा मूल रूपमा चीनमा उत्पादन हुने सामानहरूको मूल्य बढ्नेछ ।

अमेरिका र चीनले एकअर्काबाट के किन्छन् ?

सन् २०२४ मा अमेरिकाबाट चीनमा निर्यात गरिएका सामानहरूको सबैभन्दा ठूलो हिस्सा भटमासको थियो, जुन मुख्यतया चीनको ४४ करोड सुँगुरहरूलाई खुवाउन प्रयोग गरिन्छ ।

अमेरिकाले चीनमा औषधि र पेट्रोलियम पदार्थ पनि निर्यात गर्छ ।

अर्कोतर्फ, चीनबाट अमेरिकामा निर्यात हुने सामानहरूमा धेरैजसो इलेक्ट्रोनिक्स, कम्प्युटर र खेलौनाहरू पर्छन् । चीनले विद्युतीय सवारी साधनका लागि आवश्यक पर्ने ब्याट्रीको ठूलो हिस्सा निर्यात पनि गर्छ ।

तर, चीनबाट अमेरिकामा हुने निर्यातमा स्मार्टफोनको हिस्सा सबैभन्दा ठूलो छ, जुन चीनबाट अमेरिकामा हुने कुल निर्यातको ९ प्रतिशत हो ।यी स्मार्टफोनहरूको ठूलो हिस्सा अमेरिकी बहुराष्ट्रिय कम्पनी एप्पलको लागि बनाइएको हो ।

यही कारणले गर्दा अमेरिकाले चीनमा कर लगाएपछि हालैका हप्ताहरूमा एप्पलको बजार मूल्य सबैभन्दा बढी घटेको छ । पछिल्लो एक महिनामा नै यसको सेयर २० प्रतिशतले घटेको छ ।

ट्रम्पले आफ्नो पहिलो कार्यकालमा चीनमा २० प्रतिशत कर लगाएपछि चीनबाट अमेरिकामा आयात हुने सामानको मूल्य उल्लेखनीय रूपमा बढेको थियो । अब सबै सामानहरूमा १२५ प्रतिशत कर लगाइएपछि अमेरिकामा यसको प्रभाव धेरै गुणा बढ्नेछ ।

चीनमा पनि त्यस्तै अवस्था आउनेछ र अमेरिकी निर्यातमा प्रतिशोधात्मक भन्सार लगाउनाले त्यहाँ पनि मूल्य बढ्नेछ र यसको भार चिनियाँ उपभोक्ताहरूमा पर्नेछ ।

तर, भन्सारबाहेक यी दुई देशहरूसँग व्यापार मार्फत एकअर्कालाई हानि पुर्‍याउने अन्य तरिकाहरू छन् । उद्योगका लागि आवश्यक पर्ने तामा र लिथियम जस्ता धातुहरूलाई प्रशोधन गर्न चीनले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ ।

बेइजिङले यी धातुहरूलाई अमेरिका पुग्न बाधा पुर्‍याउन सक्छ । अनि चीनले पहिले नै दुई धातुहरू जर्मेनियम र ग्यालियमको लागि यो गरिसकेको छ । यी दुवै धातुहरू सेनामा थर्मल इमेजिङको लागि प्रयोग गरिन्छ ।

जबकि अमेरिकाले जो बाइडन प्रशासनले सुरु गरेको चीनमाथिको प्राविधिक नाकाबन्दीलाई अझ कडा बनाउन सक्छ ।

यसले चीनलाई कृत्रिम बुद्धिमत्ताजस्ता अनुप्रयोगहरूको लागि महत्त्वपूर्ण उन्नत माइक्रोचिपहरू आयात गर्न अझ गाह्रो बनाउन सक्छ । चीन अझै पनि आफ्नै बलबुतामा यो गर्न सकेको छैन ।

ट्रम्पका व्यापार सल्लाहकार पिटर नभारोले यस हप्ता सुझाव दिएका थिए, “यदि अमेरिकासँग व्यापार गर्न चाहन्छ भने अमेरिकाले कम्बोडिया, मेक्सिको र भियतनाम लगायत अन्य देशहरूलाई चीनसँग व्यापार रोक्न दबाब दिन सक्छ ।”

व्यापार युद्धको प्रभाव

अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (आईएमएफ) का अनुसार यस वर्ष कुल विश्व अर्थतन्त्रमा अमेरिका र चीनको अर्थतन्त्रको हिस्सा लगभग ४३ प्रतिशत छ ।

यदि यी दुई देशबीच पूर्णरूपमा विकसित व्यापार युद्ध सुरु भयो भने यसले दुवैको वृद्धि दरलाई सुस्त बनाउनेछ वा तिनीहरूलाई मन्दीमा पनि धकेल्नेछ र फलस्वरूप हुने सुस्त विश्वव्यापी वृद्धिले अन्य देशहरूको अर्थतन्त्रलाई पनि हानि पुर्‍याउनेछ ।

यसबाहेक विश्वव्यापी लगानीमा पनि नकारात्मक असर पर्नेछ । यद्यपि, अन्य सम्भावित जोखिमहरू पनि छन् । चीन विश्वको सबैभन्दा ठूलो उत्पादक राष्ट्र हो र यसले घरेलु माग पूरा गर्न सक्नेभन्दा धेरै उत्पादन गर्छ ।

यो पहिले नै ट्रिलियन डलरको ‘सामान अधिशेष’ मा बसिरहेको छ, जसको अर्थ यसले विश्वका अन्य भागहरूबाट खरिद गर्नेभन्दा बढी सामानहरू निर्यात गर्दछ ।

चीनले स्वदेशी सहुलियत र कम ब्याजदरमा ऋण दिएर सामानको उत्पादन सस्तो राख्छ । स्टील यसको उदाहरण हो ।

यदि त्यस्ता उत्पादनहरू अमेरिका पठाइएन भने चिनियाँ कम्पनीहरूले तिनीहरूलाई अन्य देशहरूमा ‘डम्प’ गर्न सक्ने खतरा छ ।

यद्यपि, यो उपभोक्ताहरूको लागि लाभदायक हुनसक्छ । तर, यो डम्पिङले ती देशका उद्योगहरूमा प्रतिकूल प्रभाव पार्नेछ । त्यहाँ जागिर गुम्नेछ र बेरोजगारी बढ्नेछ ।

युके स्टील नामक संस्थाले चीनले ‘अन्य मार्गहरू’ मार्फत बेलायतमा स्टील पठाउन सक्ने आशङ्का व्यक्त गरेको छ । तर, यो निश्चित छ कि चीन र अमेरिका बीचको खुला व्यापार युद्धको परिणाम विश्वव्यापी स्तरमा महसुस हुनेछ ।

धेरैजसो अर्थतन्त्रहरूले यो प्रभाव एकदमै नकारात्मक हुने महसुस गर्छन् ।

-बीबीसीबाट