इजरायलले इरानको द्रुत मिसाइल आक्रमण रोक्न सक्छ ?

काठमाडौं । इरानले मंगलबार इजरायलमा सयौं मिसाइल प्रहार गर्‍यो । तीमध्ये केही मात्र आफ्नो भूमिमा खसेको इजरायलको दाबी छ ।

यो वर्ष इजरायलमा इरानले गरेको यो दोस्रो हवाई आक्रमण हो । अप्रिलमा पनि इरानले इजरायलमाथि दर्जनौं मिसाइल र ड्रोन आक्रमण गरेको थियो ।

मंगलबारको आक्रमणपछि इरानको इस्लामिक रिभोलुसनरी गार्ड कोर (आईआरजीसी)ले प्रहार गरेको ९० प्रतिशत क्षेप्यास्त्र आफ्नो लक्ष्यमा खसेको दाबी गरेको छ । अधिकांश क्षेप्यास्त्र इजरायल पुग्नुअघि नै हावामै नष्ट भएको इजरायलको दाबी छ ।

इरानको आक्रमणको असर  

इरानले पहिलो पटक हाइपरसोनिक क्षेप्यास्त्र प्रयोग गरेको दाबी गरेको छ र आईआरजीसी स्रोतका अनुसार त्यसले इजरायली सैन्य आधार शिविरलाई निशाना बनाइएको छ ।

केही मिडिया रिपोर्टकाअनुसार इरानको मिसाइल आक्रमणका कारण इजरायली गुप्तचर एजेन्सी मोसादको मुख्यालयबाट १५०० मिटर टाढा एउटा खाडल बनेको थियो ।

मोसादको मुख्यालय बाहिर खाल्डाखुल्डी र भग्नावशेष देखाइएको भिडिओ पनि सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएको छ । इरानी आक्रमणमा इजरायलले धेरै क्षति पुर्‍याएको कुनै ठोस प्रमाण फेला परेको छैन ।

यसको प्रमुख कारण यो मानिन्छ कि आक्रमण सुरु हुने बित्तिकै इजरायलका नागरिक बम सेल्टरमा शरण लिन पुगि हाल्छन् । इजरायली डाक्टरले दुई जनालाई छर्राबाट सामान्य चोट लागेको बताएका छन् । वेस्ट बैंकको कब्जामा रहेको जेरिको सहरमा एक प्यालेस्टाइनीको मृत्यु भएको छ ।

यी सबैको बीचमा इजरायलको एयर डिफेन्स सिस्टमको चर्चा फेरि चलिरहेको छ । के इजरायलको बहु-स्तरीय वायु रक्षा प्रणालीले इरानको योजनालाई साँच्चै बेअसर गर्‍यो ?

आइरन डोम र डेभिडको स्लिङ के हो ?

इरानको क्षेप्यास्त्र आक्रमण असफल भएको भन्दै इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले विश्वको सबैभन्दा उन्नत इजरायलको हवाई रक्षा प्रणालीका कारण यो सम्भव भएको दाबी गरे ।

इजरायलसँग धेरै वायु रक्षा प्रणालीहरू छन्, प्रत्येकलाई विभिन्न उचाइ र दूरीमा मिसाइल रोक्न डिजाइन गरिएको छ । यीमध्ये सबैभन्दा प्रसिद्ध वायु रक्षा ढाल फलाम डोम हो । यसले छोटो दूरीबाट प्रहार गरिएका रकेट वा मिसाइल रोक्न सक्छ । आइरन डोमले चार किलोमिटरदेखि ७० किलोमिटरको दूरीबाट प्रहार गरिएका रकेट वा मिसाइललाई रोक्न सक्छ ।

आइरन डोमले रडारको साथ आगमन रकेटहरू पत्ता लगाउँदछ र ट्र्याक गर्दछ । यसले जनघनत्व भएका क्षेत्रमा कुन रकेट खस्ने सम्भावना छ भनेर पत्ता लगाउँछ । त्यसपछि ती रकेटहरूमा मिसाइल प्रहार गर्छ भने बाँकी रकेट खुला मैदानमा खस्न छोडिन्छ ।

आइरन डोम इजरायली फर्म राफेल एडभान्स डिफेन्स सिस्टम्स र इजरायल एयरोस्पेस इन्डस्ट्रिजले अमेरिकी सहयोगमा डिजाइन गरेका हुन् । यो पहिलो पटक सन २०११ मा तैनाथ गरिएको थियो ।

गाजाबाट प्रहार गरिएको रकेट रोक्दा यो पनि त्यही वर्ष पहिलो पटक प्रयोग भएको थियो । अक्टोबर २०२३ देखि आइरन डोम मिसाइलले गाजाबाट हमास र अन्य समूहद्वारा प्रहार गरिएका हजारौं रकेट रोकेका छन् ।

आइरन डोमपछि इजरायलको सबैभन्दा सफल वायु रक्षा प्रणाली डेभिडको स्लिङ हो, जसमा मध्यम दायरामा प्रहार गर्न सक्ने क्षमता छ । डेभिडको स्लिङ, हिब्रूमा “जादुई छडी” भनेर चिनिन्छ, ३०० किलोमिटर टाढासम्म यसले मिसाइल रोक्न सक्छ ।

इजरायलको राफेल एडभान्स्ड डिफेन्स सिस्टम र अमेरिकाको रेथियोनले संयुक्त रूपमा विकास गरेको यो प्रणालीले सन् २०१७ मा काम गर्न थालेको थियो । डेभिडको स्लिङ “स्टनर” मिसाइल कम उचाइमा छोटो दूरी, मध्यम दूरी र लामो दूरीको ब्यालिस्टिक मिसाइल खसाल्न डिजाइन गरिएको हो ।

आइरन डोम जस्तै, डेभिडको स्लिङले ती क्षेप्यास्त्रलाई मात्र लक्षित गर्छ जसले जनसंख्या भएको क्षेत्रमा खतरा निम्त्याउन सक्छ । डेभिडको स्लिङ र आइरन डोम दुवै विमान, ड्रोन र क्रुज मिसाइल रोक्नको लागि डिजाइन गरिएको हो । एउटा डेभिडको स्लिङ मिसाइलको मूल्य करिब एक मिलियन अमेरिकी डलर छ ।

एरो-२ र एरो-३ के हो ?

एरो-२ अर्को इजरायली वायु रक्षा प्रणाली हो, जुन छोटो दूरी र मध्यम दूरीका ब्यालिस्टिक मिसाइरूलाई पृथ्वीबाट ५० किलोमिटर माथिको वायुमण्डल पार गर्दै गर्दा नष्ट गर्न डिजाइन गरिएको हो ।

यसले ५०० किलोमिटर टाढाबाट मिसाइलहरु पत्ता लगाउन सक्छ र तिनीहरूलाई प्रक्षेपण साइटबाट १०० किलोमिटरसम्मको दूरीमा रोक्न सक्षम छ ।

एरो-२ मिसाइल आवाजको गतिभन्दा नौ गुणा छिटो उड्छ र एकैपटक १४ वटा लक्ष्यमा प्रहार गर्न सक्छ । यो इजरायलले सन् २००० देखि प्रयोग गर्दै आएको छ ।

एरो-३ लाई पृथ्वीको वायुमण्डल बाहिर उड्ने लामो दुरीका ब्यालिस्टिक मिसाइल रोक्न डिजाइन गरिएको हो । यसको दायरा २४०० किलोमिटर छ ।

एरो-३ पहिलो पटक सन् २०२३ मा दक्षिणी इजरायलको तटीय सहर इलातमा यमनका हुथी विद्रोहीले प्रहार गरेको ब्यालिस्टिक मिसाइल रोक्न प्रयोग गरिएको थियो ।

यो प्रणाली पहिलो पटक सन् २०१७ मा लागू गरिएको थियो । रक्षा विश्लेषक राहुल बेदीले इजरायलको एरो-२ र एरो-३ एयर डिफेन्स सिस्टम यस्ता मिसाइल आक्रमणलाई विफल पार्न निकै प्रभावकारी रहेको बताउँछन् ।

बेदी भन्छन्, “यी वायु रक्षा प्रणालीहरू अमेरिकाका हुन् र इजरायलसँग उच्च स्तरको सटीक इन्जिनियरिङ् छ, जसले गर्दा तिनीहरूको घातकता बढ्छ ।”

इरानले झण्डै २ सय मिसाइलले आक्रमण गर्दा एकजनाको मात्रै मृत्यु भएको भए वायु रक्षा प्रणालीले काम गरिरहेको बुझिने उनको भनाइ छ । ‘कुनै पनि वायु रक्षा प्रणाली फुलप्रूफ हुँदैन’

‘इरानबाट उम्कन सजिलो छैन’

रक्षा विज्ञ अजय शुक्लाकाअनुसार इरानले कुन क्षेप्यास्त्र र कुन दूरीबाट प्रहार गरेको हो भन्ने यकिन विवरण आउन नसकेकोले अहिले नै केही भन्न हतार हुने बताए ।

शुक्ला भन्छन्, “इजरायलले ती क्षेप्यास्त्रमध्ये केहीलाई रोक्न र नष्ट गर्न पक्कै सफल हुने थियो । तर, केही मिसाइल इजरायलको वायु रक्षा प्रणालीबाट उम्कने थिए ।”

शुक्ला थप भन्छन्, “इजरायलको हवाई रक्षाको मुख्य आधार रहेको आइरन डोमले मूलतया छोटो दुरीका क्षेप्यास्त्रसँग लड्न सक्छ । जस्तै- गाजा वा लेबनानबाट प्रहार गरिएका मिसाइल छोटो दूरीका भएकाले तिनीहरू कम गतिमा आउँछन् । तिनीहरूलाई रोक्न सजिलो छ ।”

“त्यसैले इजरायललाई गाजाबाट हुने आक्रमणको सामना गर्न सजिलो छ तर, इरानबाट होइन । किनभने इरानमा राम्रो प्रविधि छ । उसँग राम्रो दूरीका क्षेप्यास्त्रहरू छन्, जसले आफ्नो लक्ष्यलाई प्रहार गर्न सक्छन् ।”

शुक्लाका अनुसार इजरायललाई हमास र हिजबुल्लाह जस्ता समूहसँग व्यवहार गर्न सजिलो छ किनभने यी समूहहरूसँग इरानको तुलनामा कम प्रभावकारी प्रविधि छ । उनी भन्छन्, “जब इरानको कुरा आउँछ, इजरायललाई उनीहरूसँग व्यवहार गर्न गाह्रो हुन्छ ।”

–बीबीसी हिन्दीको सहयोगमा