नयाँ डिल्ली । अक्टोबर १७ मा अमेरिकी न्याय मन्त्रालयले भारतीय नागरिक विकास यादव विरुद्ध भाडा र मनी लान्ड्रिङको लागि हत्याको मुद्दा दर्ता गर्ने घोषणा गरेको थियो।

यो मुद्दा सन् २०२३ मा न्यूयोर्क शहरमा अमेरिकी नागरिक र सिख अलगाववादी नेता गुरपतवन्त सिंह पन्नुको हत्याको असफल षडयन्त्रसँग सम्बन्धित छ।

पन्नुको हत्याको षड्यन्त्रमा विकास यादवको महत्वपूर्ण भूमिका रहेको अमेरिकी अधिकारीहरुले बताएका छन् ।

अमेरिकी न्याय मन्त्रालयले यादवलाई भारत सरकारको कर्मचारी भएको बताएको छ भने भारतले विकास यादव अब भारत सरकारको कर्मचारी नरहेको बताएको छ ।
यस मामिलामा अर्का भारतीय नागरिक निखिल गुप्ता यसअघि नै अमेरिकाको हिरासतमा छन्।

अमेरिकाले के भन्यो ?

अमेरिकाले विकास यादव र निखिल गुप्तालाई भाडामा लिएर हत्या प्रयास गरेको आरोप लगाएको छ, जसमा त्यहाँको कानुनअनुसार अधिकतम १० वर्ष जेल सजायको व्यवस्था छ ।

साथै दुवै अभियुक्तलाई भाडामा लिएर ज्यान मार्ने षड्यन्त्र रचेको अभियोग पनि लगाइएको छ जसमा अधिकतम १० वर्ष कैद सजायको व्यवस्था छ ।

दुबैलाई मनी लान्ड्रिंग गर्ने षड्यन्त्रको आरोप पनि लगाइएको छ, जसमा अधिकतम २० वर्षको जेल सजाय हुन्छ।

आरोपहरू घोषणा गर्दै, अमेरिकी महान्यायाधिवक्ता मेरिक बी गारल्याण्डले भने कि जो कोहीले अमेरिकी नागरिकहरूलाई हानि पुर्‍याउन खोज्छ, तिनीहरूको पद वा शक्तिको नजिक भए पनि, न्याय विभागले उसलाई जवाफदेही बनाउन सक्दो प्रयास गर्नेछ।

अमेरिकी अधिवक्ता डेमियन विलियम्सले भने, ‘गत वर्ष यस कार्यालयले निखिल गुप्तालाई अमेरिकी भूमिमा भारतीय मूलका अमेरिकी नागरिकको हत्या गर्ने षड्यन्त्र गरेको आरोप लगाएको थियो।’

उनले थपे, ‘तर, आरोप अनुसार, गुप्ताले एक्लै काम गरेनन्। आज हामी भारतबाट षड्यन्त्र रचेर गुप्तालाई पीडितको हत्या गर्ने आदेश दिने भारतीय सरकारी कर्मचारी विकास यादव विरुद्ध अभियोग घोषणा गर्छौं। हत्यारा नियुक्त गर्न निर्देशन दिए।’

विलियम्सले यो पनि भने कि यो केसले अमेरिकी नागरिकहरूलाई हानि पुर्‍याउने प्रयास गर्ने सबैलाई चेतावनीको रूपमा काम गर्दछ।

विकास यादव को हुन् ?

अमेरिकाले दायर गरेको आरोप अनुसार विकास यादव उर्फ ​​अमानत भारत सरकारको क्याबिनेट सचिवालयमा कार्यरत थिए, जुन भारतीय प्रधानमन्त्री कार्यालयको एक हिस्सा हो।

अमेरिकाका अनुसार यादवले भारतको गुप्तचर एजेन्सी रिसर्च एण्ड एनालिसिस विंग (रअ) का लागि काम गर्थे, जुन क्याबिनेट सचिवालयको हिस्सा हो।

अमेरिकी न्याय विभागले विकास यादवले ‘वरिष्ठ फिल्ड अफिसर’ को रूपमा आफ्नो पद वर्णन गरेको छ जहाँ उनको जिम्मेवारी ‘सुरक्षा व्यवस्थापन’ र ‘खुफिया व्यवस्थापन’ थियो।

अमेरिकी अधिकारीहरूका अनुसार विकास यादवले आफ्नो रोजगारदाताको ठेगाना नयाँ दिल्लीको सिजिओ कम्प्लेक्सको रूपमा सूचीबद्ध गरेका छन्, जहाँ रअ को मुख्यालय छ।

यसबाहेक, अमेरिकी न्याय मन्त्रालयका अनुसार यादवले भारतको सबैभन्दा ठूलो अर्धसैनिक बल केन्द्रीय रिजर्भ पुलिस फोर्समा पनि सेवा गरिसकेका छन्।

यादवले त्यहाँ आफ्नो स्थितिलाई ‘सहायक कमाण्डेन्ट’ को रूपमा वर्णन गरे, १३५ व्यक्तिको कम्पनीको कमान्ड।

अमेरिकाले यादवको बारेमा प्राप्त जानकारी अनुसार काउन्टर इन्टेलिजेन्स, ब्याटल क्राफ्ट, हतियार र प्याराट्रुपर तालिम लिएको जनाएको छ ।

को हुन् निखिल गुप्ता ?

अमेरिकाले ५३ वर्षीय निखिल गुप्ता उर्फ ​​निक भारतीय नागरिक भएको र विकास यादवको सहयोगी रहेको बताएको छ ।

अमेरिकी न्याय मन्त्रालयका अनुसार निखिल गुप्ताले विकास यादव र अन्यसँगको कुराकानीमा आफू लागुऔषध र हतियारको अन्तर्राष्ट्रिय तस्करीमा संलग्न रहेको उल्लेख गरेको छ ।

गत वर्ष, अमेरिकी न्याय मन्त्रालयले निखिल गुप्तालाई गुरपतवन्त सिंह पन्नु मुद्दामा भाडामा लिएर हत्या प्रयास गरेको आरोप लगाएको थियो।

जुन ३०, २०२३ मा, निखिल गुप्तालाई चेक गणतन्त्रका अधिकारीहरूले पक्राउ गरे र पछि अमेरिका र चेक गणतन्त्रबीचको द्विपक्षीय सुपुर्दगी सन्धि अन्तर्गत अमेरिकालाई सुम्पियो।

के छ विकास यादव र निखिल गुप्ताबीचको ‘कनेक्सन’ ?

अमेरिकी न्याय मन्त्रालयका अनुसार मे २०२३ मा विकास यादवले अमेरिकामा गुरपतवन्त सिंह पन्नुको हत्याको योजना बनाउन निखिल गुप्तालाई भर्ती गरेका थिए।

अमेरिकाले भन्यो, -विकास यादवको निर्देशनमा निखिल गुप्ताले पन्नुको हत्या गर्न हिटम्यान भर्ती गर्न गुप्ताले आपराधिक सहयोगी भएको विश्वास गर्ने व्यक्तिलाई सम्पर्क गरे, तर वास्तवमा उनी अमेरिकाको ड्रग इन्फोर्समेन्ट एडमिनिस्ट्रेशन (डिइए) सँग काम गर्ने गुप्तचर एजेन्ट थिए।

यस खुफिया एजेन्टले गुप्तालाई एक कथित हिटम्यानसँग परिचय गराए, जो वास्तवमा एक गुप्त डिइए अधिकारी थिए। निखिल गुप्ताले गरेको सम्झौता अनुसार विकास यादवले पन्नुको हत्याका लागि हिटम्यानलाई एक लाख अमेरिकी डलर दिन राजी भए ।

आरोपमा भनिएको छ, ‘जुन ९, २०२३ मा विकास यादव र निखिल गुप्ताले हत्याको अग्रिम भुक्तानीस्वरूप हिटम्यानलाई पन्ध्र हजार अमेरिकी डलर नगद दिने व्यवस्था गरे र त्यसपछि यादवका सहयोगीले उक्त रकम हिटम्यानलाई दिए । म्यानहट्टन।’

कसरी रचियो षड्यन्त्र ?

अमेरिकी अधिकारीहरूले जुन २०२३ मा हत्याको षड्यन्त्रलाई अगाडि बढाउन विकास यादवले निखिल गुप्तालाई पन्नुको व्यक्तिगत जानकारी दिएको बताएका छन्।

यसमा न्यूयोर्क शहरमा पन्नुको घरको ठेगाना, उनीसँग सम्बन्धित फोन नम्बरहरू र उनको दैनिक गतिविधिहरूको विवरण समावेश थियो। निखिल गुप्ताले यो जानकारी हिटम्यानलाई दिए ।

अमेरिकी न्याय मन्त्रालयका अनुसार विकास यादवले निखिल गुप्तालाई हत्याको षड्यन्त्र कसरी अघि बढेको छ भन्ने बारे नियमित अपडेट उपलब्ध गराउन भनेका थिए। निखिल गुप्ताले यो अपडेट र पन्नुको निगरानीमा खिचिएका तस्बिरहरू विकास यादवलाई पठाए।

निखिल गुप्ताले हिटम्यानलाई जतिसक्दो चाँडो हत्या गर्न आग्रह गरेको अमेरिकाको दाबी छ तर यो हत्या भारतीय प्रधानमन्त्रीको आधिकारिक राजकीय भ्रमण अमेरिकाको वरिपरी गर्न नहुने पनि बताएको छ ।

प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको अमेरिका भ्रमण जुन २०, २०२३ मा सुरु हुने तय भएको थियो।

जुन १८, २०२३ मा, भारतीय प्रधानमन्त्रीको अमेरिका भ्रमणको करिब दुई दिनअघि, मुखौटाधारी बन्दुकधारीहरूले क्यानडाको ब्रिटिश कोलम्बियामा रहेको सिख मन्दिर बाहिर हरदीप सिंह निज्जरको हत्या गरेका थिए।

निज्जरलाई गुरपतवन्त सिंह पन्नुको सहयोगी भनिन्छ र पन्नु जस्तै सिख अलगाववादी आन्दोलनका नेता र भारत सरकारको मुखर आलोचक थिए।

अमेरिकी अदालतमा दायर गरिएको आरोपमा निज्जरको हत्या भएको भोलिपल्ट जुन १९, २०२३ मा निखिल गुप्ताले हिटम्यानलाई निज्जर पनि लक्ष्य भएको र ‘हामीसँग धेरै लक्ष्यहरू छन्’ भनी बताएको छ।

आरोपका अनुसार निखिल गुप्ताले निज्जरको हत्यापछि पन्नुको हत्याका लागि ‘अब कुर्नुपर्दैन’ भनेका थिए ।

अमेरिकी न्याय विभागले भनेको छ कि जुन २०, २०२३ मा विकास यादवले निखिल गुप्तालाई पन्नुको बारेमा एउटा समाचार लेख र सन्देश पठाए: ‘यो अहिले प्राथमिकतामा छ।’

‘अहिलेकोप्राथमिकतामा’

जुन १८, २०२३ मा, भारतीय प्रधानमन्त्रीको अमेरिका भ्रमणको करिब दुई दिनअघि, मुखौटाधारी बन्दुकधारीहरूले क्यानडाको ब्रिटिश कोलम्बियामा रहेको सिख मन्दिर बाहिर हरदीप सिंह निज्जरको हत्या गरेका थिए।

निज्जरलाई गुरपतवन्त सिंह पन्नुको सहयोगी भनिन्छ र पन्नु जस्तै सिख अलगाववादी आन्दोलनका नेता र भारत सरकारको मुखर आलोचक थिए।

अमेरिकी अदालतमा दायर गरिएको आरोपमा निज्जरको हत्या भएको भोलिपल्ट जुन १९, २०२३ मा निखिल गुप्ताले हिटम्यानलाई निज्जर पनि ‘लक्ष्य’ भएको र ‘हामीसँग धेरै लक्ष्यहरू छन्’ भनी बताएको छ।

आरोपका अनुसार निखिल गुप्ताले निज्जरको हत्यापछि पन्नुको हत्याका लागि ‘अब कुर्नुपर्दैन’ भनेका थिए ।

अमेरिकी न्याय विभागले भनेको छ कि जुन २०, २०२३ मा विकास यादवले निखिल गुप्तालाई पन्नुको बारेमा एउटा समाचार लेख र सन्देश पठाए: ‘यो अहिले प्राथमिकतामा छ।’

भारत–अमेरिका सम्बन्धमा कस्तो असर पर्ला ?

अनिल त्रिगुनायत धेरै देशहरूमा भारतका राजदूत भइसकेका छन्।

बीबीसीले उनबाट यो सम्पूर्ण घटनाले भारत र अमेरिकाको सम्बन्धमा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने कुरा बुझ्न चाहेको हो ?

त्रिगुनायत भन्छन्, – मलाई लाग्दैन कि यसले अहिले कुनै प्रत्यक्ष प्रभाव पार्छ। यी घटनाहरू भन्दा पनि उनीहरूबीचको बृहत्तर सम्बन्ध महत्त्वपूर्ण छ भन्ने कुरा दुवै देशलाई थाहा छ। अमेरिकीहरूलाई राम्रोसँग थाहा छ कि उनीहरूले सार्वभौमसत्ताको सिद्धान्तलाई नष्ट गर्न प्रयोग गर्न सक्छन्। आतंकवादीहरू, चरमपन्थी र पृथकतावादीहरूलाई संरक्षण दिँदै यो होइन कि तपाईं (अमेरिका) ठूलो शक्ति हो र ती देशहरूको सुरक्षा चिन्तालाई ध्यानमा राख्दैन।

उनी भन्छन्, ‘यदि हामीसँग क्षमता र क्षमता छ र यदि हाम्रा रणनीतिक साझेदारहरूले हाम्रो सुरक्षा चिन्ताको ख्याल गर्दैनन् भने, हामी आफैंले उनीहरूको हेरचाह गर्नुपर्छ। तर यो भारतको नीति होइन।’

अमेरिकाजस्ता देशले शंकाका आधारमा मात्रै देशमा बम खसालेर ध्वस्त पार्छन् भन्ने पनि उनीहरुको भनाइ छ । ‘र त्यसपछि तपाई आशा गर्नुहुन्छ कि अरूले केहि गर्दैनन्।’

के भारतले विकास यादवलाई अमेरिकालाई सुम्पला ?

यो पूरै घटनाका कारण भारतले विकास यादवलाई अमेरिकालाई सुम्पने कि नपर्ने भन्ने ठूलो प्रश्न उठेको छ ।

भारत र अमेरिकाबीच सन् १९९७ मा सुपुर्दगी सन्धि भएको थियो । यो सन्धिअन्तर्गत अमेरिकाले भारतबाट विकास यादवलाई सुपुर्दगी गर्न चाहेको हुनसक्छ ।

प्रोफेसर हर्ष वी पन्त अब्जर्भर रिसर्च फाउन्डेशन, नयाँ दिल्लीको अध्ययन र विदेश नीति विभागका उपाध्यक्ष हुन्।

हामीले उनलाई सोधेका थियौं, भारत र अमेरिकाबीच भएको सुपुर्दगी सन्धिअनुसार भारतले विकास यादवलाई अमेरिकालाई सुम्पन सक्छ ?

उनले भने, ‘दुबै देशले अदालतभन्दा बाहिर केही सम्झौतामा पुग्नुपर्छ किनभने यसले समाधानको सट्टा थप समस्याहरू सिर्जना गर्नेछ।’

उनले भने, ‘पक्कै पनि कुनै पनि सरकारले पूर्व गुप्तचर अधिकारीको सुपुर्दगीलाई अनुमति दिन चाहँदैन। मलाई लाग्छ कि भारत र संयुक्त राज्य अमेरिकाले यो मुद्दा कसरी समाधान गर्ने भनेर खोज्नको लागि अर्को तरिका खोज्नुपर्छ।’

प्राध्यापक पन्तका अनुसार ‘अन्ततः यी सबै राजनीतिक निर्णय हुन् ।

उनी भन्छन्, ‘एक पटक स्पटलाइट निभ्यो भने धेरै कुरा गर्न सकिन्छ तर जबसम्म स्पटलाइट छ, त्यो पनि गाह्रो छ।’

उनी भन्छन्, ‘यस मुद्दामा अमेरिकी प्रणालीको कानुनी सूक्ष्मताहरू पनि समावेश छन् र यी सीमाहरूमा केमा सहमति हुन सक्छ भन्ने कुरा मूलतः राजनीतिक प्रश्न हुनेछ।’

अनिल त्रिगुनायत भन्छन्, – यो सबै कुरा अमेरिकीहरूले यस मामिलामा के गर्न चाहन्छ त्यसमा निर्भर गर्दछ। यदि भारत सरकारले उनको बारेमा जानकारी साझा गरेको छ र उनी अब सरकारसँग छैन भने, यो हुन बाँकी छ। अमेरिकीहरूले यसलाई कुन हदसम्म अगाडि लैजान चाहन्छन् र भारतलाई कुन हदसम्म झुकाउन चाहन्छन्, हेर्ने हो।

दुई देशबीच सुपुर्दगी सन्धि भए पनि अमेरिकाले विगतमा २६/११ मुम्बई हमलाका दोषी डेभिड कोलम्यान हेडलीलाई भारत सुपुर्दगी गर्न अस्वीकार गरेको थियो।

विकास यादवको हकमा भारतले के गर्न सक्छ ?

प्रोफेसर हर्ष पन्त भन्छन्, – अधिकांश केसहरूमा खुफिया अधिकारीहरू संलग्न प्रणालीभित्र उपलब्ध संयन्त्रहरू छन् र मलाई लाग्छ, संरचनाले तपाइँलाई त्यसो गर्न अनुमति दिन्छ।

‘तपाईले जटिलताहरू सिर्जना गर्न सक्नुहुन्छ, तपाइँ ढिलाइ र विचलित गर्न सक्नुहुन्छ, तपाइँ सन्दर्भ परिवर्तन गर्न सक्नुहुन्छ, र तपाइँ कानूनी व्याख्यालाई एक तरीकाले धक्का दिन सक्नुहुन्छ जसले उसलाई संयुक्त राज्यमा सुपुर्दगी गर्नबाट रोक्छ,’ उनले भने।

तर, प्राध्यापक पन्त पनि यस विषयमा भारतले चाँडै नै अनुसन्धानमा सहयोग र सहयोग गरिरहेको भन्दै यस विषयमा दुई देशबीच कुनै खटपट नरहेको बताउँछन् ।

‘अमेरिकीहरूले यसलाई स्वीकार गरेका छन् र उनीहरू सन्तुष्ट छन् भने। क्यानाडाको मामलामा जस्तो नभई यहाँको अवस्था एकदम फरक छ,’ प्राध्यापक पन्त भन्छन्।

यस विषयमा भारत सरकारको के भनाइ छ ?

भारतले यस विषयमा अनुसन्धानमा अमेरिकासँग सहकार्य गरिरहेको बताउँदै अहिलेसम्म प्राप्त सहयोगप्रति अमेरिका सन्तुष्ट रहेको बताएको छ ।

बिहीबार भारतको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता रणधीर जैसवालले विकास यादवको नाम नलिई अमेरिकी न्याय विभागको अभियोगमा नाम दिइएको व्यक्ति अब भारत सरकारको कर्मचारी नभएको बताएका थिए ।

एक प्रश्नको जवाफमा जैसवालले भने, ‘मैले भर्खरै पुष्टि गरेको छु, यो विशेष सज्जन, उनी भारत सरकारको संरचनाको हिस्सा होइनन्, उनी कर्मचारी होइनन्। यस बाहेक मेरो भन्नु केहि छैन। ‘त्यहाँ छैन।’

यस प्रकरणसँग सम्बन्धित उच्चस्तरीय छानबिन समितिका सदस्यहरु अमेरिका गएको पनि जयस्वालले बताए ।

उनले भने – यो छानबिन समिति नोभेम्बर २०२३ मा अमेरिकाले भारतसँग साझा गरेको ‘इनपुट’ जाँच गर्न गठन गरिएको थियो।

जैसवालले भने, ‘हामीले यी कुराहरूलाई गम्भीरताका साथ लिएका छौं र यस विषयमा अमेरिकी पक्षसँग छलफल गरिरहेका छौं। उच्चस्तरीय समितिका दुईजना सदस्यहरू त्यहाँ पुगेका छन् र उनीहरूले अमेरिकी पक्षसँग भेट गरेका छन्।’

यस वर्ष सेप्टेम्बरमा गुरपतवन्त सिंह पन्नुले भारत सरकार, राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार अजित डोभाल र र प्रमुख सामन्त गोयल र अन्य विरुद्ध अमेरिकी अदालतमा मुद्दा दायर गरेका थिए।

यस मामिलामा पन्नुले भारत सरकारलाई हत्याको प्रयास गरेको आरोप लगाउँदै क्षतिपूर्तिको माग गरेकी थिइन् । अमेरिकी अदालतले उक्त मुद्दामा परेका व्यक्तिहरूलाई बोलाएको थियो।

भारतका विदेश सचिव विक्रम मिश्रीले यसलाई ‘पूर्ण रूपमा अनुपयुक्त मामला’ भने । उनले थप स्पष्ट पार्दै भने – उनी अवैध संगठनसँग सम्बन्धित थिए।
बिबिसी