लिङ्ग परिवर्तन मानसिक रोग हो ? यो कसरी गरिन्छ ?

काठमाडौं । हालै मात्र भारतीय पूर्व क्रिकेटर तथा टिम इन्डियाका ब्याटिङ कोच सञ्जय बांगरका छोराले लिंग परिवर्तन गरे । आर्यनबाट उनी अनाया बनिन् । आर्यन आफैँ क्रिकेटर हुन् । १० महिनाअघिसम्म उनी केटा थिए । तर, अहिले केटी भएकी छिन् ।

उनले लिंग परिवर्तनको शल्यक्रिया गराइन् । यही निर्णयका कारण उनले क्रिकेट पनि सदाका लागि छोड्नुपरेको छ । ‘केटाबाट केटीमा परिणत हुन सजिलो छैन । कतिपयले यसलाई मानसिक रोग भन्छन् तर, यस्तो होइन । चिकित्सा भाषामा यसलाई ‘जेंडर डिस्फोरिया’ भनिन्छ र यो मानसिक रोग होइन ।’ आफ्नो सामाजिक सञ्जालमा हालै उनले बताएकी थिइन् ।

समाजले लिंग डिस्फोरियालाई स्वीकार गर्दैन

हामी हाम्रो शरीरसँग खुसी छौं । यसलाई सिर्गार्छौ, सजाउँछौं । तर, यस संसारमा केही मानिस छन्, जसको शरीर र आत्मा फरक छ । उनी केटा भएर जन्मेका थिए तर, उनको सोच केटीको जस्तै हुन्छ । उनीहरू केटीहरू जस्तै जिउन रूचाउँछन् ।

हाम्रो समाजमा यस्ता व्यक्तिलाई कुनै न कुनै मानसिक विकारको शिकार मानिन्छ । उनीहरूलाई दुर्व्यवहार र उत्पीडन गरिन्छ । तर, मनोचिकित्सक मुस्कान यादव लिङ्ग डिस्फोरिया मानसिक रोग नभएको बताउँछन् ।

ट्रान्सम्यान वा ट्रान्सवुमन बन्न चाहने मानिसलाई केही प्रश्न सोधिन्छन् । यो एक स्कोरिङ प्रणाली हो, जसमा व्यक्ति मानसिक रूपमा बिरामी छ कि छैन भनेर जाँच गरिन्छ ।

डिस्फोरिया धेरै जाँचपछि पहिचान गरिन्छ । यसका लागि ६ महिना वा १ वर्ष पनि लाग्न सक्छ । यदि कुनै व्यक्तिलाई लिङ्ग डिस्फोरिया छ भने मात्र उनको लिङ्ग परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।

मनोचिकित्सकबाट अनुमति प्राप्त भएपछि एन्डोक्रिनोलोजिस्टले यौन रीअसाइनमेन्ट सर्जरी गर्नु अघि प्रक्रिया सुरु गर्दछ । शल्यक्रिया गर्नुअघि यस्ता व्यक्तिको पारिवारिक इतिहास सोधिन्छ ।

उनीहरूको कलेजो र मृगौलाको काम गर्ने परीक्षण गरिन्छ । रक्तचापसँगै सुगर, थाइराइड परीक्षण, क्रोमोजोम पनि अध्ययन गरिन्छ ।

बाल्यकालमा नै पहिचान गर्न सकिन्छ

जुन लिंग डिस्फोरियाबाट पीडित व्यक्तिहरू २/३ वर्षको उमेरमा पहिचान गर्न सकिन्छ तर, आमाबाबुले यी लक्षणलाई बेवास्ता गर्छन् । यस्ता बालबालिका बाल्यकालदेखि नै आफ्नो यौन पहिचानप्रति सन्तुष्ट हुँदैनन् ।

यदि केटा यस्तो छ भने उसले बाल्यकालमा आमाको लिपस्टिक, नेल पालिस र सारी लगाउन थाल्छ भने केटीहरूलाई फ्रक लगाउन असहज हुन्छ । उनले आफ्नो बुबा जस्तै आफ्नो अनुहार कपाल बनाउनी चाहन्छिन् । यस्ता बालबालिका किशोरावस्थामा प्रवेश गरेपछि हर्मोनल परिवर्तनले समस्यामा पर्न थाल्छन् ।

दाह्री र जुँगा देखेपछि केटाहरूलाई रिस उठ्छ र केटीहरू महिनावारीका कारण रिसाउँछन् । यस्तो अवस्थामा अभिभावकले गाली गर्दा उनीहरू एक्लोपन वा डिप्रेशनको शिकार हुन थाल्छन् । यस्ता बालबालिका पनि विद्यालय जान डराउँछन् ।

केटाबाट केटी बन्न चाहनेहरूलाई हरेक महिना एस्ट्रोजनको सुई दिइन्छ । केटीबाट केटा बन्न चाहनेहरूलाई टेस्टोस्टेरोन इन्जेक्सन दिइन्छ । यो प्रक्रिया ढिलो र छिटो दुबै विकल्पमा उपलब्ध हुन्छ ।

यदि कसैलाई द्रूत परिवर्तनहरू चाहिन्छ भने उनीहरूलाई हप्ता वा १० दिनमा एउटा सुई दिइन्छ र जो क्रमिक परिवर्तनहरू चाहन्छन् उनीहरूलाई महिनामा एक पटक सुई दिइन्छ । फलोअप इंजेक्शन पछि गरिन्छ । कतिपयमा ३ महिनाभित्र र अरूमा १ वर्षभित्र परिवर्तन देखिन थाल्छ ।

दिल्लीको सर गंगाराम अस्पतालका प्लास्टिक तथा कस्मेटिक सर्जन डा. ललित चौधरी बताउँछन्, जो व्यक्ति ट्रान्सम्यान वा ट्रान्सवुमन बन्छन्, उनीहरूको शरीरको बाहिरी अंग आफ्नो इच्छाअनुसार परिवर्तन हुन्छ ।

उदाहरणका लागि, यदि केटी ट्रान्सम्यान बनिरहेको छ भने उनको स्तन र पाठेघर हटाइनेछ । त्यसैगरी ट्रान्समेनहरूले स्तनको शल्यक्रिया र अनुहारको शल्यक्रिया गर्छन् । यी सबै धेरै शल्यक्रियाहरू हुन् र अन्ततः जननांग अंगलाई प्रतिस्थापन गरिनेछ तर, यो धेरै गाह्रो शल्यक्रिया हो र धेरैजसो ट्रान्समेन र ट्रान्सवुमेनले यो गर्न सक्दैनन् । यी सबै शल्यक्रियामा १ देखि २ वर्ष लाग्न सक्छ ।

जीवनभर लिनुपर्छ हर्मोन इन्जेक्सन

यौन रीअसाइनमेन्ट सर्जरीपछि केटा वा केटीको जस्तै शरीर प्राप्त गर्न सकिन्छ तर, प्राकृतिक होइन । त्यसैले शरीरमा हर्मोनलाई कृत्रिम रूपमा राख्नुपर्छ । यो शल्यक्रिया गर्ने व्यक्तिहरूले प्रत्येक ३ महिनामा हर्मोनल इन्जेक्सन लिनुपर्छ । यो जीवनभर गर्नुपर्छ ताकि तिनीहरूको शरीर तिनीहरूको इच्छा अनुसार देखियोस् । यस्ता मानिसहरू कहिले पनि बच्चालाई जन्म दिन सक्दैनन् ।

यस बाहेक यस्ता व्यक्तिहरूको काउन्सिलिङ पनि जारी रहन्छ किनकी यस्ता व्यक्तिहरू ट्रान्सवुमन वा ट्रान्सम्यान बने पनि अक्सर समाजले साथ दिँदैन ।

भारतीय पूर्व अलराउन्डरका छोराले परिवर्तन गरे आफ्नो लिङ्ग, भिडिओ भाइरल