रुस र युक्रेनबीच कस्तो सम्झौता होला ?

काठमाडौं । साउदी अरेबियामा अमेरिकासँग एकदिन लामो वार्तापछि युक्रेन युद्धविराम सम्झौतामा पुग्यो । यो घोषणा हुँदा सबैको नजर यसमा रुसले कस्तो प्रतिक्रिया दिन्छ भन्नेमा केन्द्रित थियो ।

अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले पनि अब निर्णय रुसको कोर्टमा रहेको बताएका थिए । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले अन्ततः यस विषयमा आफ्नो मौनता तोडेका छन् ।

उनी युक्रेनमा युद्ध अस्थायी रूपमा रोक्ने विचारमा सहमत भए, तर केही प्रश्न उठाएका छन् । जुन उनी अमेरिकासँग छलफल गर्न चाहन्छन् ।

उनले जोड दिए, “कुनै पनि युद्धविरामले दीर्घकालीन शान्ति सुनिश्चित गर्नुपर्छ । हामीले द्वन्द्वको ‘मूल कारणहरू’ लाई पनि सम्बोधन गर्न आवश्यक छ ।” यद्यपि, अहिले युद्धविराम सम्झौता सम्भव देखिन्छ, तर शान्ति प्राप्त गर्न अझै धेरै बाधा छन् ।

युद्धविरामबाट युक्रेनलाई कस्तो फाइदा ?

युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्की र अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प बीचको असफल बैठकको दुई हप्तापछि यस्तो देखिन्छ कि युक्रेन अमेरिकासँग सकारात्मक वार्ता पुनर्स्थापित गर्न सफल भएको छ ।

युक्रेनले ३० दिनको लागि लडाइँ रोक्न सहमति जनाएको छ । यसपछि अमेरिकाले फेरि युक्रेनमा हतियार पठाउन र गुप्तचर जानकारी साझा गर्न थालेको छ ।

युक्रेन पनि खुशी भयो किनभने ऊ लडाइँ अन्त्य गर्न चाहँदैनथ्यो भन्ने कथा परिवर्तन गर्न सक्षम भयो । यो कुरा रुसी सरकारले बारम्बार भनिसकेको छ र हालसालै अमेरिकी सरकारले पनि भनेको थियो ।

अर्कोतर्फ, सबैतिर युद्धविराममा सहमति जनाएर युक्रेन युद्धको पहिलो दुई वर्षमा पालना गरेका सिद्धान्तबाट पछि हट्यो ।

युक्रेनले आधिकारिक युक्रेनी क्षेत्रबाट रूसले आफ्ना सेना नफर्काएसम्म युद्धविराममा सहमत हुन अस्वीकार गरेको छ । युक्रेनले लडाइँ रोक्दा रुसलाई नयाँ आक्रमणको तयारी गर्न समय मिल्ने तर्क गरेको थियो ।

यसैकारण युक्रेनी प्रतिनिधिमण्डल जेद्दाह आइपुगेको थियो, जमिनमा होइन, केवल हावा र समुद्रमा लड्न बन्द गर्ने प्रस्ताव लिएर । यद्यपि, नयाँ आक्रमणको तयारीका लागि युद्धविराम प्रयोग गर्न रुसलाई कसरी रोक्ने भन्ने समस्या समाधान भएन ।

यसको बावजुद युक्रेनले छुट दिनुपर्‍यो किनभने अमेरिकी नेतृत्वले युद्धविरामपछि मात्र कुनै पनि ग्यारेन्टीको बारेमा वार्ता सुरु गर्न सकिने कुरामा जोड दिएको थियो ।

रूसलाई के फाइदा ?

यसअघि पनि पुटिनले अस्थायी युद्धविरामको सम्भावनाको बारेमा सोचेका थिए, तर युक्रेनले यी प्रस्तावलाई गम्भीरतापूर्वक लिएन ।

तर, पुटिनले लडाइँ रोक्नुले लामो समयसम्म कुनै फाइदा पुर्‍याउँछ कि गर्दैन भन्नेमा पनि शङ्का व्यक्त गरे ।

रुसी सरकार निकट स्रोतअनुसार पुटिन बिना शर्त युद्धविरामले युक्रेनलाई बढी फाइदा पुग्ने विश्वास गर्छन् । उनले यस्तो महसुस गरे किनभने भारी क्षतिको बावजुद रूसी सेना डोनबास र रूसको कुर्स्क क्षेत्र दुवैमा अगाडि बढिरहेका छन् ।

रुसी कूटनीतिज्ञ युरी उशाकोभले भने, “यदि युक्रेनले सम्झौता बिना युद्ध रोक्छ भने पुटिनले आफ्नो लक्ष्य हासिल गर्न फेरि लडाइँ सुरु गर्नुपर्ने हुन सक्छ । यसले विश्वलाई “रूसलाई विश्वास गर्न सकिँदैन” भन्ने सन्देश दिनेछ ।”

उशाकोभको भनाइपछि युद्धविराम सम्झौतालाई पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्नु उपयुक्त छ कि छैन भन्ने कुरा स्पष्ट छैन । तर, यसलाई अस्वीकार गर्नाले ट्रम्पको नेतृत्वमा सुधार हुन थालेको रूस र अमेरिकाबीचको वार्ता अझ कठिन हुन सक्छ ।

वास्तवमा जुन २०२४ मा पुटिनले युद्धविरामको लागि आफ्ना मुख्य सर्तहरू उल्लेख गरेका थिए ।

यस्तो अवस्थामा उनले युक्रेनलाई लुहान्स्क, डोनेट्स्क, खेरसन र जापोरिज्झिया क्षेत्रहरूबाट आफ्नो सेना फिर्ता बोलाउन माग गरे । यीमध्ये केही भाग मात्र अहिले रूसको कब्जामा छ ।

यसबाहेक उनले युक्रेनलाई नाटोमा सामेल हुनबाट प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने र रुसमाथि लगाइएको प्रतिबन्ध हटाउनुपर्ने माग गरेका थिए । तर, यी कुनै पनि सर्त साउदीमा भएको युद्धविराम सम्झौताको हिस्सा थिएनन् ।

यसको विपरीत युक्रेनसँग अमेरिकी हतियार आपूर्ति र गुप्तचर जानकारी साझेदारीको पुन: सुरुवातले पुटिनलाई निराश बनाएको छ । पुटिनले बारम्बार तर्क गर्दै आएका छन् कि युक्रेनलाई दिइने सैन्य सहायता शत्रुता जारी राख्नुको एउटा कारण हो ।

ठूलो सम्झौताको योजना छ ?

रुस र युक्रेनले लडाइँमा अस्थायी विराम मात्र नभई द्वन्द्वको स्थायी समाधानमा चासो राख्ने बताएका छन् । त्यसो भए दुई पक्षलाई महान शान्ति सम्झौतामा काम सुरु गर्न केले रोक्छ ?

रुसी सरकार निकट स्रोतले रुस र युक्रेनबीच प्रत्यक्ष वार्ता नभएकोले दुवै पक्षको परिस्थितिलाई ध्यानमा राखेर हाल कसैसँग पनि स्पष्ट योजना नभएको बताएको छ ।

“हामीले कागजातहरूको मस्यौदा तयार गर्नुपर्छ र त्यसका लागि समय लाग्नेछ । हामीले युक्रेनीहरूसँग भेट्नुपर्छ र उनीहरूको सुरक्षा ग्यारेन्टीहरूको बारेमा कुरा गर्नुपर्छ र पुटिनले के स्वीकार गर्दैनन् भनेर पनि पत्ता लगाउनुपर्छ,” स्रोतले भन्यो ।

शान्ति सम्झौतामा पुग्न न त रुस न त युक्रेनले शान्ति वार्ताका लागि विशेष प्रतिनिधि नियुक्त गरेका छन् । यस्तो अवस्थामा अवस्था झनै कठिन हुन्छ ।

युरोप सक्रिय रूपमा योजना बनाउन प्रयास गरिरहेको छ । गत महिनामा युक्रेनका सहयोगीहरूले पनि यस विषयमा धेरै आपत्‌कालीन सम्मेलन गरे । यद्यपि, त्यहाँ पनि युक्रेनको लागि सुरक्षा ग्यारेन्टीजस्ता मुद्दामा सहमति हुन सकेन ।

“यी मुद्दाहरू धेरै जटिल र राजनीतिक रूपमा संवेदनशील छन्,” अमेरिकी गैर-नाफामुखी विश्वव्यापी नीति थिङ्क ट्याङ्क RAND कर्पोरेशनका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता शमूएल चरप भन्छन्, “यसका लागि दुई देशहरू आवश्यक पर्नेछ, तर यो धेरै गाह्रो हुनेछ किनभने दुवै देशहरू चरम हिंसाका साथ क्रूर युद्धहरू लडिरहेका छन् र उनीहरूले कडा सम्झौता गर्नुपर्नेछ ।”

शान्तिको लागि पूर्ण योजना बनाउन रुस र युक्रेनले प्रत्यक्ष वार्ता गर्नुपर्छ भन्ने उनको विश्वास छ ।

सेन्टर फर न्यु युरेशियन स्ट्राटेजीज (नेस्ट) का वरिष्ठ फेलो तथा रूसका लागि पूर्व नेटो प्रतिनिधि जोन लोफ अगाडि कठिन चुनौतीहरू छन् भन्ने कुरामा सहमत छन् । “क्षतिपूर्ति र जफत गरिएको सम्पत्तिको समस्या छ । यो समाधान हुन महिनौं वा वर्षौं लाग्न सक्छ,” उनले भने ।

रुस र युक्रेनबीच कति असहमति छ भन्ने कुराको स्पष्ट उदाहरण युक्रेनमा शान्ति सेना पठाउने विषयमा उनीहरूको बहस हो ।

फ्रान्स र बेलायत यस विचारका सबैभन्दा बलियो समर्थक हुन् । यसबाहेक डेनमार्क र अष्ट्रेलियाजस्ता अन्य देशहरू पनि यसमा सामेल हुन तयार छन् ।

तर, युक्रेनसम्बन्धी २०२५ को लन्डन शिखर सम्मेलनसँग परिचित एक युरोपेली कूटनीतिज्ञ भन्छन्, “धेरै देशहरू शान्ति सेनामा सामेल हुन उत्साहित छैनन् ।” यद्यपि, यसलाई भविष्यको सुरक्षासँग जोडेर हेरिएको छ ।

स्रोतअनुसार लन्डनले शान्ति सेना पठाउने आफ्नो विचारलाई अन्य देशहरूले अपनाउने आशा गरेको थियो, तर धेरै युरोपेली देशहरूले हाल कठिन घरेलु राजनीतिक परिस्थितिको सामना गरिरहेकाले त्यस्तो भएन ।

यो पनि स्पष्ट छैन कि अमेरिकी अधिकारीहरू युरोपेली शान्ति सेनालाई कुनै सहयोग वा ग्यारेन्टी प्रदान गर्न इच्छुक छन् कि छैनन् । बेलायती प्रधानमन्त्री केयर स्टारमरले अमेरिकी सहयोग बिना शान्ति अभियान असम्भव हुने बताए ।

रूसी अधिकारीले युरोपेली शान्ति सेनाको विचारको कडा विरोध गर्छन् र रूसले बारम्बार भनेको छ कि यो आफ्नो सीमानाको नजिक नाटो सेना हेर्न चाहँदैन ।

शमूएल चारापअनुसार वास्तविक सुरक्षा ग्यारेन्टीहरू सन् १९७५ मा इजिप्टसँगको शान्ति वार्ताको क्रममा अमेरिका र इजरायलबीच भएको व्यवस्थाको सम्झना दिलाउने सम्झौता हुनसक्छ ।

त्यतिबेला अमेरिकाले लडाइँ रोक्न मद्दत गर्‍यो र इजरायललाई वाचा गर्‍यो कि यदि इजिप्टले शान्ति सम्झौता तोड्यो भने उसले कारबाही गर्नेछ ।

रुसी स्रोतले सहमति जनाएअनुसार पुटिनले युक्रेनमा युरोपेली सेनालाई हतियार प्रदान गर्नुभन्दा यो योजनालाई प्राथमिकता दिनेछन् ।

युरोपेली नेताहरूले अमेरिकाको पर्वाह नगरी युक्रेनलाई सैन्य सहयोग जारी राख्ने वाचा गरे । युक्रेनमा रूस कस्तो सम्झौता गर्न इच्छुक छ भन्ने कुरा अझै स्पष्ट छैन । गत हप्ता पुटिनले रूसी सैनिकका परिवारहरूलाई वाचा गरे, “हामी हाम्रो अधिकार त्याग्ने छैनौं”

ट्रम्पले रुसले सहमति जनाएन भने थप प्रतिबन्ध लगाउने धम्की दिएका छन् । तर, युद्धविरामबाहेक अमेरिकाले रुसबाट कस्तो विशेष सम्झौता चाहन्छ भन्ने कुरा स्पष्ट छैन ।

यसको एउटा कारण यो हो कि नयाँ अमेरिकी प्रशासनले रुससँगको सम्बन्धबाट समग्रमा के अपेक्षा गर्छ भन्ने कुरा स्पष्ट छैन ।

“उनीहरूले रूससँगको सम्बन्धलाई सामान्यीकरण गर्ने लक्ष्य राख्छन् र त्यो लक्ष्य हासिल गर्न युद्धविराम चाहन्छन्,” स्यामुएल चाराप भन्छन्, “वा उनीहरूले युद्धविरामलाई आफ्नो लक्ष्य राख्छन् र त्यो लक्ष्य हासिल गर्ने तरिकाको रूपमा रूससँगको सम्बन्धलाई राम्रोसँग सामान्यीकरण गर्न चाहन्छन्, हामीलाई थाहा छैन ।”

-बीबीसीबाट