भारतीय मूलका दुई महिलाको अन्तरिक्षयात्रा : सुनीता फर्किइन्, तर कल्पना सकिनन्

मिति – १ फेब्रुअरी २००३
स्थान – टेक्सास, अमेरिका

नासाको अन्तरिक्ष यान कोलम्बिया सटल एसटीएस- १०७ द्रुत गतिमा पृथ्वीमा फर्किरहेको थियो । भारतीय मूलकी पहिलो महिला अन्तरिक्ष यात्री कल्पना चावला आफ्नो दोस्रो अन्तरिक्ष अभियान पूरा गरेर यस अन्तरिक्षयानबाट फर्कँदै थिइन् ।

पृथ्वीबाट करिब २ लाख फिट टाढा रहेको यो यानको गति प्रतिघण्टा २० हजार किलोमिटर थियो । पृथ्वीमा अवतरण गर्न १६ मिनेट लाग्ने भनिएको थियो, तर अचानक यो अन्तरिक्ष यानसँग नासाको सम्पर्क टुट्यो । यानमा ठूलो विस्फोट भयो र यो आगोको ज्वालामा परिणत भयो ।

कोलम्बिया सटल अन्तरिक्ष यान दुर्घटनामा कल्पनासहित सबै ७ अन्तरिक्ष यात्रीको मृत्यु भयो ।

२२ वर्ष पहिले त्यो दिन के भएको थियो..?

१६ दिने अभियान सफलताको १६ मिनेट अगाडि असफल भयो । आज सुनीता विलियम्सको सुरक्षित फिर्तीको कारणले गर्दा विश्वभर उत्सवको वातावरण बनेको छ, तर सन् २००३ मा यस्तै अभियानको असफलताले निराशा ल्याएको थियो ।

कल्पना चावला पहिलो पटक १९ नोभेम्बर १९९७ मा अन्तरिक्षमा उडेकी थिइन् । आफ्नो पहिलो अन्तरिक्ष यात्रामा उनी ३७२ घण्टा अन्तरिक्षमा रहेकी थिइन् । यसपछि उनलाई १६ जनवरी २००३ मा दोस्रो पटक अन्तरिक्ष जाने मौका मिल्यो ।

कल्पना चावला १ फेब्रुअरी २००३ मा सुरक्षित रूपमा पृथ्वीमा फर्कने कार्यक्रम थियो, तर उनको अभियान असफल भयो । उडान भर्ने क्रममा अन्तरिक्षयानको इन्धन ट्याङ्कीबाट इन्सुलेटिङ फोमका टुक्राहरू सटलको बायाँ पखेटामा ठोक्किएको थियो ।

विज्ञहरू विश्वास गर्छन्, “यसले पृथ्वीको वायुमण्डलमा प्रवेश गर्दा तीव्र गर्मीबाट अन्तरिक्ष यानलाई जोगाउने टायलहरूलाई क्षति पुर्‍यायो ।”

जसका कारणले कल्पनाको अन्तरिक्ष यान पृथ्वीको वायुमण्डलमा पुग्ने बित्तिकै हावाको तीव्र घर्षणको तापका कारण ठूलो विस्फोट भयो र सबै अन्तरिक्ष यात्रीको मृत्यु भयो ।

कल्पनाको जन्म १ जुलाई १९६२ मा हरियाणाको करनालमा भएको थियो । उनी आफ्ना चार भाइबहिनीमध्ये कान्छी थिइन् । कल्पनालाई बाल्यकालदेखि नै हवाईजहाज र उडानको संसारमा रुचि थियो । उनले आफ्नो प्रारम्भिक शिक्षा करनालबाट प्राप्त गरिन् । यसपछि उनले पञ्जाब इन्जिनियरिङ कलेजबाट एरोनोटिकल इन्जिनियरिङमा बीटेक गरेकी थिइन् ।

कल्पना सन् १९८२ मा अमेरिका गइन्, र एयरोस्पेस इन्जिनियरिङमा डिग्री हासिल गरेकी थिइन् । उनले सन् १९८४ मा टेक्सास विश्वविद्यालयबाट एयरोस्पेस इन्जिनियरिङमा स्नातकोत्तर डिग्री हासिल गरिन् । सन् १९८६ मा उनले दोस्रो स्नातकोत्तर डिग्री पूरा गरिन् र त्यसपछि सोही विषयमा विद्यावारिधि गरिन् । कल्पनाले सन् १९८३ मा फ्रान्सकी जिन पियरेसँग विवाह गरिन् । 

उनी पेशाले उडान प्रशिक्षक थिइन् । सन् १९९७ मा उनी भारतीय मूलकी पहिलो महिला अन्तरिक्ष यात्री बनिन् ।

कल्पनाले सन् १९९१ मा अमेरिकी नागरिकता प्राप्त गरिन् र त्यही वर्ष नासामा सामेल भइन् । सन् १९९७ मा उनी अन्तरिक्षमा जान नासाको विशेष सटल कार्यक्रमको लागि छनोट भएकी थिइन् ।

कल्पनाको पहिलो अन्तरिक्ष अभियान १९ नोभेम्बर १९९७ मा कोलम्बिया स्पेस सटल (STS-87) मार्फत सुरु भएको थियो । त्यतिबेला कल्पना ३५ वर्षकी थिइन् । आफ्नो पहिलो अन्तरिक्ष अभियानमा उनले ६५ लाख माइलभन्दा बढीको दूरी उडाइन् र ३७६ घण्टा (१५ दिन र १६ घण्टा) भन्दा बढी समय अन्तरिक्षमा बिताइन् । १६ जनवरी २००३ मा कल्पना जीवनको दोस्रो र अन्तिम अन्तरिक्ष अभियानको हिस्सा बनिन् ।

उनी सधैँ टमब्वाई रहन्थिन् । उनलाई बाल्यकालदेखि नै छोटो कपाल राख्न मनपर्थ्यो । उनलाई मेकअप र फेसनसँग कुनै सरोकार थिएन । जब जेठी दिदीको विवाह हुँदै थियो, उनले ३ दिनसम्म उही लुगा लगाएकी थिइन् । लुगा किन नफेरेको भनेर सोध्दा उनले भनेकी थिइन्, “यो सबै आवश्यक थिएन । यिनले केवल समय बर्बाद गर्छन् ।”

०००

नौ महिना अन्तरिक्षमा बिताएर पृथ्वीमा फर्किएकी सुनीता विलियम्स पनि हरेक विषयमा पोख्त छिन् । अप्रिल २०१२ मा दिल्लीको राष्ट्रिय विज्ञान केन्द्रमा विद्यार्थीलाई सम्बोधन गर्दै उनले भनेकी थिइन्, “रेकर्डहरू तोड्नका लागि बनाइन्छ ।”

सुनीता आफ्नो तेस्रो अन्तरिक्ष यात्रासँगै सबैभन्दा लामो समयसम्म अन्तरिक्षमा पैदल यात्रा गर्ने महिला बनेकी छिन् । यसअघि यो रेकर्ड पिग्गी ह्विटसनको नाममा थियो ।

सुनीताले तीन अन्तरिक्ष यात्राको क्रममा नौ पटक कुल ६२ घण्टा ६ मिनेट अन्तरिक्षमा पैदलयात्रा गरेकी छन् । जबकि पिग्गी भिट्सनले ६० घण्टा २१ मिनेट यो यात्रा गरिन् ।

यसबाहेक उनी अन्तरिक्षमा म्याराथन दौडने विश्वकै पहिलो अन्तरिक्ष यात्री पनि हुन् । उनले अप्रिल २००७ मा अन्तरिक्षबाट बोस्टन म्याराथनमा भाग लिएकी थिइन् ।

सुनीताको जन्म सन् १९६५ मा अमेरिकाको ओहायोमा भएको थियो र उनी त्यहीँ हुर्केकी थिइन् ।

उनका बुवा दीपक पाण्डेय भारतीय हुन् । अहमदाबादबाट आफ्नो मेडिकल अध्ययन पूरा गरेपछि दीपक अमेरिका गएका थिए । त्यहाँ उनले स्लोभेनियाली मूलकी उर्सुलिन बोनीसँग विवाह गरे र उनीहरूका तीन सन्तान भए ।