इजरायलको आक्रमणपछि इरानका सहयोगी किन खुलेनन् ?

एजेन्सी । इजरायलसँग युद्ध भएमा हिजबुल्लाहलाई लामो समयदेखि इरानको पहिलो रक्षा रेखा मानिँदै आइएको थियो । तर, यो साता इजरायलले इरानमाथि ठूलो हवाई आक्रमण सुरु गरेपछि लेबनानी समूह हिजबुल्लाहले कुनै कारबाही गरेको छैन ।

इराकमा रहेका शक्तिशाली इरान-समर्थित मिलिसियाहरूको सञ्जाल पनि धेरैजसो चुपचाप छ — यद्यपि इजरायलले आक्रमण गर्न इराकी हवाई क्षेत्रको प्रयोग गरेको आरोप छ ।

घरेलु राजनीतिक चिन्ताहरू र झण्डै दुई वर्षदेखिका क्षेत्रीय द्वन्द्व र अशान्तिका कारण भएको ठूलो क्षतिले यी इरानका सहयोगीहरूलाई पछिल्लो क्षेत्रीय संकटमा पछाडि हट्न बाध्य बनाएको देखिन्छ ।

‘एक्सिस अफ रेसिस्टेन्स’

हिजबुल्लाह १९८० को दशकको सुरुमा इरानको सहयोगमा गठन भएको थियो, जुन त्यतिबेला इजरायलले दक्षिणी लेबनान कब्जा गरेको विरुद्धमा गुरिल्ला लडाकु समूहको रूपमा स्थापित भएको थियो ।

यो  समूहले इजरायललाई लेबनानबाट बाहिर धकेल्न सहयोग गर्‍यो र त्यसपछिका दशकहरूमा आफ्नो हतियार भण्डार विस्तार गर्‍यो, जसले यसलाई शक्तिशाली क्षेत्रीय शक्तिको रूपमा स्थापित गरायो । यो समूह इरान-समर्थित गुटहरू र सरकारहरूको समूह ‘एक्सिस अफ रेसिस्टेन्स’ को केन्द्रबिन्दु बन्यो ।

यो गठबन्धनमा इराकी शिया मिलिसियाहरू, यमनका हुथी विद्रोहीहरू र प्यालेस्टाइनी  समूह हमास पनि सामेल छन् । एक समय हिजबुल्लाहसँग करिब १,५०,००० रकेट र मिसाइल भएको अनुमान गरिएको थियो, र यसका पूर्वनेता हसन नसरल्लाहले १,००,००० लडाकु भएको दावी गरेका थिए ।

प्यालेस्टाइनी समूह हमासले ७ अक्टोबर २०२३ मा दक्षिणी इजरायलमाथि आक्रमण गरेपछि र इजरायलले गाजामा आक्रामक कारबाही सुरु गरेपछि, आफ्नो सहयोगी हमासलाई सहायता गर्न हिजबुल्लाहले सीमापार रकेट प्रहार गर्न थाल्यो ।

त्यसले इजरायली हवाई आक्रमण र गोलाबारी निम्त्यायो, र यी आदानप्रदानहरू गत सेप्टेम्बरमा पूर्ण युद्धमा परिणत भए । इजरायलले हिजबुल्लाहलाई ठूलो क्षति पुर्‍यायो, नसरल्लाह र अन्य वरिष्ठ नेताहरूको हत्या गर्‍यो र यसको हतियार भण्डार धेरैजसो नष्ट गर्‍यो । गत नोभेम्बरमा अमेरिकाले मध्यस्थता गरेको युद्धविरामले त्यो द्वन्द्व रोक्यो । इजरायलले दक्षिणी लेबनानका केही भाग कब्जा गरिरहेको छ र लगभग दैनिक हवाई आक्रमण गरिरहन्छ ।

इराकी मिलिसियाहरूले कहिलेकाहीं इराक र सिरियामा रहेका अमेरिकी सैनिक अड्डाहरूमाथि आक्रमण गरे, भने यमनका हुथीहरूले विश्व व्यापारको महत्त्वपूर्ण मार्ग लाल सागरमा जहाजहरूमाथि आक्रमण गरे । र, इजरायललाई निशाना बनाउन थाले ।

इरानप्रति समवेदना, इजरायलको निन्दा

हिजबुल्लाह र यसका नेता नाइम कासेमले इजरायलको आक्रमणको निन्दा गरेका छन् र मृत्यु भएका वरिष्ठ इरानी अधिकारीहरूप्रति समवेदना व्यक्त गरेका छन् । तर, कासेमले हिजबुल्लाहले इजरायलविरुद्ध कुनै प्रतिशोधमा भाग लिने संकेत गरेनन् ।

इराकको कताइब हिजबुल्लाह मिलिसिया — लेबनानको हिजबुल्लाहबाट अलग समूह — ले एक वक्तव्य जारी गर्दै इजरायलले इराकी हवाई क्षेत्रबाट इरानमाथि आक्रमण गरेको कुरा ‘गहिरो खेदजनक’ भएको बतायो, जसबारे बग्दादले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्मा उजुरी गरेको छ ।

इराकी मिलिसियाले बग्दाद सरकारलाई ‘तत्काल शत्रुतापूर्ण शक्तिहरूलाई देशबाट निष्कासित गर्न’ आह्वान गर्‍यो, जुन इस्लामिक स्टेट समूहविरुद्ध लडाइँमा इराकमा रहेका अमेरिकी सेनालाई संकेत गर्छ, तर बल प्रयोगको कुनै धम्की दिएन ।

हिजबुल्लाह गत वर्षको लडाइँ र सिरियाली राष्ट्रपति बशर असद, एक प्रमुख सहयोगी, डिसेम्बरमा विद्रोहीको आश्चर्यजनक आक्रमणमा सत्ताच्युत भएपछि इरानी हतियारको प्रमुख आपूर्ति मार्ग गुमाएर कमजोर भएको छ ।

‘हिजबुल्लाह रणनीतिक स्तरमा कमजोर भएको छ र सिरियामा आपूर्ति शृंखलाबाट कटिएको छ,’ लन्डनको किंग्स कलेजका सैन्य विश्लेषक र सहप्राध्यापक एन्ड्रियास क्रिगले भने ।

इरानप्रति बदलिँदो दृष्टिकोण

हमासको इजरायलमाथिको आक्रमणले इजरायल-हमास युद्ध सुरु गरेपछि धेरै हिजबुल्लाह सदस्यहरू ‘उनीहरूलाई इरानको ठूलो क्षेत्रीय स्वार्थका लागि बलिदान दिइएको’ विश्वास गर्छन् र उनीहरू अब इरानको रक्षा गर्नुभन्दा ‘लेबनान-केन्द्रित’ स्वार्थमा ध्यान दिन चाहन्छन्’, क्रिगले भने ।

तैपनि, हिजबुल्लाहसँग नजिक रहेका लेबनानी विश्लेषक कासेम कासिरले इजरायल-इरान द्वन्द्वमा यो समूहको भूमिकालाई पूर्ण रूपमा अस्वीकार गर्न नहुने बताए । ‘यो राजनीतिक र क्षेत्रीय विकासमा निर्भर गर्छ,’ उनले भने, ‘सबै कुरा सम्भव छ ।’

‘हुथी र इराकी मिलिसियाहरूसँग ‘हिजबुल्लाहसँग पहिले भएको इजरायलविरुद्ध रणनीतिक गहिरो प्रहार क्षमता’ को अभाव छ’, क्रिगले भने ।

लन्डनको च्याथम हाउस थिंक ट्यांकका वरिष्ठ अनुसन्धान फेलो रेनाद मन्सूरले इराकका इरान-समर्थित मिलिसियाहरूले आफ्नो देशलाई ठूलो द्वन्द्वमा तान्नबाट जोगिन खोजेको बताए । हिजबुल्लाहको सैन्य शाखा लेबनानमा गैर-राज्य अभिनेताको रूपमा सञ्चालित छ — यद्यपि यसको राजनीतिक शाखा सरकारको हिस्सा हो — तर इराकका मुख्य मिलिसियाहरू आधिकारिक रूपमा राज्य रक्षा बलको गठबन्धनका सदस्य हुन् ।

‘इराकमा अहिले उनीहरूका लागि अवस्था राम्रो छ, उनीहरू राज्यसँग जोडिएका छन् — उनीहरूले राजनीतिक र आर्थिक रूपमा फाइदा लिइरहेका छन्,’ मन्सूरले भने, ‘र उनीहरूले इरान र हिजबुल्लाहलाई के भएको देखेका छन् र उनीहरूलाई डर छ कि इजरायलले उनीहरूलाई पनि निशाना बनाउनेछ ।’

‘यसले हुथीहरूलाई ‘एक्सिस अफ रेसिस्टेन्स’ को नयाँ केन्द्रको रूपमा जोड्छ’, क्रिगले भने । तर, उनले यो समूह पर्याप्त शक्तिशाली नभएको र भौगोलिक रूपमा धेरै टाढा भएकोले विद्रोहीहरूको छिटपुट मिसाइल आक्रमणबाहेक इजरायललाई रणनीतिक रूपमा हानि पुर्‍याउन नसक्ने बताए ।

क्रिगले ‘एक्सिस’ का सदस्यहरू इरानद्वारा पूर्ण रूपमा नियन्त्रित प्रोक्सी भएको धारणा सधैं गलत रहेको भन्दै अब यो सम्बन्ध झनै खुकुलो भएको बताए । ‘यो अब वास्तवमा एक्सिस नभएर एक लुज सञ्जाल हो, जहाँ सबैजना मुख्य रूपमा आफ्नो अस्तित्वमा व्यस्त छन्,’ उनले भने । एपीको सहयोगमा