युवावस्थामा हृदयघातको जोखिम बढ्दो, कसरी बच्ने ?

काठमाडौं । एक व्यक्तिका लागि स्वस्थ मुटु अत्यावश्यक छ । यसले रगत पम्प गर्छ, शरीरको हरेक भागमा अक्सिजन र आवश्यक पोषक तत्वहरू पुर्‍याउँछ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार विश्वमा सबैभन्दा धेरै मृत्यु मुटु रोगका कारण हुने गर्छ । प्रत्येक वर्ष लगभग १ करोड ८० लाख मानिसहरूले यसकै कारणले ज्यान गुमाउँछन् । जसमा प्रत्येक पाँच मृत्युमध्ये चार हृदयघात र स्ट्रोकका कारणले हुन्छ ।

मुटु रोग विशेषज्ञहरू भन्छन्, “यदि तपाईं चाहनुहुन्छ भने हरेक दिन आफ्नो मुटुको अलिकति हेरचाह गर्न सक्नुहुन्छ ।”

विज्ञहरूका अनुसार एक स्वस्थ वयस्कको आराम गर्ने मुटुको दर प्रति मिनेट ६० देखि १०० धड्कन हुन्छ ।

अमेरिकी मुटुरोग विशेषज्ञ डा. इभान लेभिनका अनुसार “यदि सुरुदेखि नै सन्तुलित आहार लिइयो, नियमित व्यायाम गरियो र सुर्तीजन्य पदार्थबाट बच्न सकियो भने मुटुलाई क्षतिबाट बचाउन सकिन्छ ।”

तर, के स्वस्थ मुटुले मात्र हृदयघात रोक्न वा जोखिम कम गर्न सक्छ ?

हृदयघात वास्तवमा के हो ?

यदि तपाईंलाई हृदयघात हुन लागेको जस्तो लाग्छ भने पहिले डाक्टरसँग परामर्श लिनुहोस् । हृदयघात तब हुन्छ, जब तपाईंको मुटुमा अक्सिजन बोक्ने रगतको आपूर्ति बन्द हुन्छ ।

यस्तो अवस्थामा मुटुको मांसपेशीहरू क्षतिग्रस्त हुन सक्छन् वा तिनीहरूले काम गर्न छोड्छन् । यदि व्यक्तिले समयमै उपचार पाएन भने यसले स्थायी क्षति निम्त्याउन सक्छ ।

यदि मुटुको ठूलो भाग यसरी प्रभावित भयो भने धड्कन बन्द हुन्छ, जसलाई कार्डियक अरेस्ट वा ‘हार्ट अट्याक’ भनिन्छ र यसले व्यक्तिको मृत्यु पनि हुन सक्छ ।

हृदयघातबाट हुने लगभग आधा मृत्यु लक्षणहरू देखा परेको तीन देखि चार घण्टाभित्र हुन्छ । त्यसैले हृदयघातको लक्षणहरू महसुस हुने बित्तिकै तुरुन्तै डाक्टरलाई भेट्नु धेरै महत्त्वपूर्ण छ ।

हृदयघातको सबैभन्दा ठूलो कारण कोरोनरी मुटु रोग हो । यस अवस्थामा धमनीहरूमा तरल बोसोयुक्त पदार्थ जम्मा हुन्छ, जसले गर्दा धमनीहरू साँघुरिँदै जान्छ र रगतको प्रवाहमा अवरोध आउन थाल्छ ।

प्रत्येक वर्ष अमेरिकामा लगभग ८ लाख ५ हजार मानिसहरूलाई हृदयघात हुन्छ । यी मध्ये ६ लाख ५ हजार मानिसहरू पहिलो पटक यो अवस्थाको सामना गरिरहेका छन् भने २ लाख मानिसहरू पहिले नै हृदयघातबाट पीडित भइसकेका छन् ।

अमेरिकी रोग नियन्त्रण तथा रोकथाम केन्द्रका अनुसार यो तथ्याङ्कले प्रत्येक ४० सेकेन्डमा एक व्यक्तिलाई हृदयघात हुने देखाउँछ ।

हृदयघात भए/नभएको कसरी थाहा पाउने ?

आक्रमण भएको खण्डमा छातीदेखि पाखुरासम्म दुखाइ महसुस हुन सक्छ ।

हृदयघात हुँदा धेरै प्रकारका लक्षणहरू देखा पर्न सक्छन्, तर सबैभन्दा सामान्य लक्षण भनेको छाती दुख्नु हो । यो दुखाइ प्रायः तिखो हुँदैन, तर भारी दबाब र कसिलोपन जस्तो महसुस हुन्छ ।

केही महिलाहरूले छातीका साथै घाँटी र दुवै हातमा यो दुखाइ महसुस गर्न सक्छन् ।

क्यालिफोर्नियाकी मुटुरोग विशेषज्ञ डा. एलाइन बार्सेघियन भन्छिन्, “हृदयघातको सुरुवात प्रायः एसिडिटी जस्तो महसुस हुन सक्छ । यद्यपि, एसिडिटीको तुलनामा, हृदयघातले शरीरका अन्य भागहरू जस्तै बायाँ हात, बङ्गारा, ढाड र पेटमा पनि दुखाइ निम्त्याउन सक्छ ।”

यसबाहेक व्यक्तिले चक्कर लाग्ने, चक्कर लाग्ने, अत्यधिक पसिना आउने, सास फेर्न गाह्रो हुने आदि जस्ता लक्षणहरू पनि अनुभव गर्न सक्छ ।

केही हृदयघात अचानक हुने भए तापनि कहिलेकाहीँ यसका लक्षणहरू केही घण्टा वा धेरै दिन अघि देखिन थाल्छन् । यदि कुनै व्यक्तिलाई छाती दुखिरहेको छ र आराम गरेपछि पनि यो हट्दैन भने यो चेतावनी हुन सक्छ ।

डा. बार्सेघियन भन्छिन्, “यदि तीन घण्टाभित्र रगत प्रवाह पुनर्स्थापित भएन भने प्रभावित मुटुको मांसपेशी मर्न थाल्छ । एम्बुलेन्स नआउन्जेल म एस्पिरिन लिन सिफारिस गर्छु ।”

यदि तपाईंलाई हृदयघात भएको महसुस भयो भने तुरुन्तै डाक्टरलाई सम्पर्क गर्न विज्ञहरूले जोड दिन्छन् ।

अमेरिकी मुटुरोग विशेषज्ञ डा. इभान लेभिन भन्छन्, “व्यक्तिले आफ्नो जोखिमसँग परिचित हुनुपर्छ । एक व्यक्तिले आफ्नो उमेर, तौल, धूम्रपान, मदिरा सेवनको बानीका साथै आफ्नो पारिवारिक इतिहास पनि जान्नुपर्छ ।”

यी सबै कुरा थाहा पाएर पनि यदि तपाईंलाई छाती दुखेको महसुस भइरहेको छ भने उपचारको लागि तुरुन्तै डाक्टरलाई सम्पर्क गर्नुपर्छ।

हृदयघात कसरी रोक्ने ?

स्वस्थ जीवनशैली अपनाएर हृदयघातबाट बच्न सकिन्छ ।

हृदयघातको जोखिम कम गर्ने धेरै तरिका छन् । सन्तुलित आहार र व्यायाम मार्फत व्यक्तिले रक्तचाप र कोलेस्ट्रोलको स्तर कम गर्न सक्छ ।

कोलेस्ट्रोल मानिसको रगतमा पाइने एक पदार्थ हो जसले स्वस्थ कोषहरू सिर्जना गर्दछ, तर केही कोलेस्ट्रोलहरू छन्, जसको वृद्धिले मुटु रोगको जोखिम बढाउँछ ।

मुटुलाई सुरक्षित राख्न स्वस्थ र सन्तुलित जीवनशैली अपनाउनु धेरै महत्त्वपूर्ण भएकोमा मुटुरोग विशेषज्ञहरू जोड दिन्छन् ।

डाक्टरहरूको विश्वास छ कि व्यक्तिले कम बोसो र बढी फाइबर भएको खाना खानुपर्छ । साथै, नुनको सेवन प्रति दिन ६ ग्रामभन्दा बढी हुनुहुँदैन, किनकि बढी नुन खाँदा रक्तचाप बढ्न सक्छ ।

अल्ट्रा-प्रशोधित खाना र संतृप्त बोसो भएको खानाबाट बच्नुपर्छ किनभने यसले व्यक्तिको रगतमा कोलेस्ट्रोलको मात्रा बढाउन सक्छ । त्यस्ता खानाहरूमा मासु पाई, केक, बिस्कुट, ससेज, बटर र पाम तेलबाट बनेका वस्तुहरू समावेश छन् ।

सन्तुलित आहारमा असंतृप्त बोसो समावेश गर्नुपर्छ किनभने यसले शरीरमा राम्रो कोलेस्ट्रोल बढाउँछ र यसले मुटुको धमनीहरूलाई स्वस्थ राख्छ र तिनीहरूमा रक्तसञ्चार राम्रो हुन्छ ।

विज्ञहरू विश्वास गर्छन्, “यस्ता खानामा तैलीय माछा, एभोकाडो, बदाम र वनस्पति तेल समावेश हुन्छ । यिनीहरूको सेवन गरेर व्यक्तिले आफूलाई स्वस्थ राख्न सक्छ ।”

डा. बार्सेघियन भन्छिन्, “भूमध्यसागरीय आहारलाई सबैभन्दा राम्रो मानिन्छ किनभने यसले मुटु रोग कम गर्न मद्दत गर्ने वैज्ञानिक रूपमा प्रमाणित भएको छ ।”

सन्तुलित आहार खाने र हरेक दिन व्यायाम गर्ने हो भने व्यक्तिले आफ्नो मुटुलाई स्वस्थ राख्न सक्छ । यसका साथै यदि व्यक्तिको तौल ठीक छ भने उसले उच्च रक्तचाप जस्ता समस्याहरूको सामना कम गर्नुपर्छ ।

मुटुरोग विशेषज्ञ डा. इभान एक व्यक्तिले हप्तामा कम्तिमा पाँच दिन र हरेक दिन ३० मिनेट व्यायाम गर्नुपर्छ भनेर सिफारिस गर्छन् । भन्छन् – “यदि तपाईं स्वस्थ रहन चाहनुहुन्छ भने धूम्रपान नगर्नुहोस् ।”

अमेरिकन हार्ट एसोसिएसनले २४,९२७ जनामा ​​एक अध्ययन गरेको छ । उनीहरूको अध्ययनले ई-चुरोट र नियमित चुरोट दुवै प्रयोग गर्नेहरूको मुटुमा नियमित चुरोट मात्र पिउनेहरूको जत्तिकै जोखिम हुने पत्ता लगाएको छ ।

यद्यपि, ई-चुरोट मात्र प्रयोग गर्नेहरूमा मुटु रोगको घटना ३० देखि ६० प्रतिशत कम देखिएको छ । पहिले नै हृदयघात भइसकेका व्यक्तिहरूमध्ये पाँचमध्ये एक जनालाई अर्को पाँच वर्षभित्र फेरि अस्पताल भर्ना गरिएको छ ।

इम्पेरियल कलेज लन्डन र स्वीडेनको लुन्ड विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार हृदयघात पछि स्टेटिन र इजेटिमिब नामक कोलेस्ट्रोल कम गर्ने औषधिहरू सेवन गर्नाले अर्को हृदयघात हुने जोखिम कम हुन सक्छ ।

“हामीसँग दशकौंदेखिको तथ्याङ्क छ कि तपाईंको LDL कोलेस्ट्रोल जति कम हुन्छ, मुटुसम्बन्धी समस्याहरूको जोखिम त्यति नै कम हुन्छ,” डा. बार्सेघियन भन्छिन् ।

युवामा किन बढ्दै छ हृदयघात ?

मुटुरोग विशेषज्ञहरू युवाहरूको जीवनशैलीले हृदयघातको बढ्दो घटनामा ठूलो भूमिका खेलिरहेकोमा चिन्तित छन् ।

हृदयघातको जोखिम सामान्यतया उमेरसँगै बढ्छ, तर अमेरिकी राष्ट्रिय स्वास्थ्य तथ्याङ्क केन्द्रको तथ्याङ्कले युवा वयस्कहरूमा पनि हृदयघातका घटनाहरू बढेको देखाउँछ ।

सन् २०१९ मा १८ देखि ४४ वर्ष उमेर समूहका लगभग ०.३ प्रतिशत मानिसहरूलाई हृदयघात भएको थियो, तर २०२३ सम्ममा यो संख्या बढेर ०.५ प्रतिशत हुनेछ ।

डा. लेभिन यो वृद्धिको मुख्य कारण युवाहरूको जीवनशैलीमा आएको परिवर्तन हो भन्ने विश्वास गर्छन्, जस्तै धेरै प्रशोधित खाना खानु र स्वास्थ्यको ख्याल नगर्नु ।

उनी भन्छन्, “हामी सबैले धेरै व्यायाम गर्नुपर्छ । जिम जानु आवश्यक छैन, तर हरेक दिन थोरै व्यायाम वा हिँड्नु महत्त्वपूर्ण छ ।”

लेभिनलाई कोभिड पछि घरबाट काम गर्नेहरूको जीवनशैली बिग्रिएकोमा पनि चिन्ता छ ।

धूम्रपानले धमनीहरूमा बोसो जम्मा गर्ने भए तापनि, डा. लेभिनजस्ता हृदयरोग विशेषज्ञहरू युवाहरूमा ई-चुरोटको प्रभाव अझै पूर्ण रूपमा बुझिएको छैन भन्ने कुरामा चिन्तित छन् ।

डा. बार्सेघियन भन्छिन्, “पारिवारिक हाइपरलिपिडेमिया जस्ता आनुवंशिक कारकहरूले पनि युवाहरूमा प्रारम्भिक हृदयघात निम्त्याउँछन् । यसका साथै तनाव र कम निद्रालाई पनि प्रमुख कारणको रूपमा मान्यता दिइँदैछ ।”

–बीबीसीबाट