यसरी समाप्त भयो हमासको शीर्ष नेतृत्व

काठमाडौं । ७ अक्टोबर २०२३ । हमासले इजरायलमा प्रवेश गरी आक्रमण गर्‍यो र आक्रमणमा १२०० जनाको मृत्यु भयो । यो हमलापछि इजरायलले युद्धको घोषणा गर्‍यो र यो अझै जारी छ ।

एक वर्षपछि गाजाका धेरै क्षेत्रहरू ध्वस्त भएका छन् । ४० हजारभन्दा बढी प्यालेस्टाइनी मारिएका छन् भने लाखौँ व्यक्ति विस्थापित भएका छन् ।

यो एक वर्षभित्र हमासका केही प्रमुख नेताहरू पनि मारिएका छन् । यस सूचीमा इजरायली आक्रमणमा मारिएका याह्या सिनवार र इस्माइल हानिया जस्ता शीर्ष हमास नेताहरू समावेश छन् । तर, यसअघि हमासका प्रमुख नेताहरू को थिए र उनीहरूको मृत्यु कसरी भयो ?

याह्या सिनवर

गत अक्टोबर ७ मा भएको आक्रमणको मुख्य अनुहार याह्या सिनवार थिए । आक्रमणपछि सिनवार इजरायलको निशानामा थिए । सिनवार गाजामा हमासका नेता थिए तर, गत जुलाईमा इस्माइल हानियाको मृत्युपछि उनी हमासको प्रमुख बनेका थिए ।

सन् १९६२ मा गाजामा जन्मेका सिनवार सानै उमेरमा गाजा युद्धमा सामेल भएका थिए ।

सिनवार आन्तरिक सुरक्षा मामिलाहरू व्यवस्थापन गर्ने हमासको सुरक्षा सेवा माजदका संस्थापक थिए । यो सेवाले संदिग्ध इजरायली एजेन्टहरूको पनि अनुसन्धान गर्छ र इजरायली गुप्तचर अधिकारीहरूलाई पनि ट्र्याक गर्छ ।

इजरायलले सिनवारलाई तीन पटक पक्राउ गरेको थियो । सन् १९८८ मा उनको तेस्रो गिरफ्तारी पछि उनलाई आजीवन कारावासको सजाय सुनाइयो ।

यद्यपि, इजरायलले पाँच वर्षभन्दा बढी समयदेखि हमासद्वारा बन्दी बनाएका एक इजरायली सैनिकको सट्टामा १,०२७ प्यालेस्टिनी र इजरायली अरब कैदीहरूलाई रिहा गरेको थियो । यी कैदीहरूमध्ये एक सिनवार थिए ।

सिनवार त्यसपछि हमासमा एक प्रमुख नेताको रूपमा आफ्नो स्थानमा फर्किए र सन् २०१७ मा गाजामा हमासको राजनीतिक शाखाको प्रमुख नियुक्त भए । सन् २०१५ मा अमेरिकाले सिनवारलाई ‘अन्तर्राष्ट्रिय आतंकवादी’ सूचीमा राखेको थियो ।

अक्टोबर १६, २०२४ मा इजरायली सेनाले रफाहमा याह्या सिनवारको हत्या गर्‍यो ।

इस्माइल हानिया

इस्माइल हानिया ३१ जुलाई २०२४ मा इरानमा उनको मृत्युको पुष्टि नभएसम्म हमासका सबैभन्दा वरिष्ठ नेता थिए । उनको जन्म प्यालेस्टिनी शरणार्थी शिविरमा भएको थियो ।

सन् १९८९ मा इजरायलले उनलाई तीन वर्ष जेलमा राखेको थियो । यसपछि उनलाई हमासका धेरै नेताहरूसँग मार्ज अल-जुहुरमा निर्वासन गरिएको थियो । यो इजरायल र लेबनान बीचको नो-म्यान भूमि हो । हानिया एक वर्ष त्यहाँ बसे ।

आफ्नो निर्वासन पूरा गरेपछि उनी गाजा फर्किए । सन् १९९७ उनी हमास आन्दोलनका आध्यात्मिक नेता शेख अहमद यासिनको कार्यालयको प्रमुख नियुक्त भए । यसले उनको हैसियत बढायो ।

हमासले उनलाई १६ फेब्रूअरी २००६ मा प्यालेस्टिनी प्राधिकरणको प्रधानमन्त्री नियुक्त गरेको थियो । उनी सोही वर्ष फेब्रूअरी २० मा पनि नियुक्त भएका थिए । तर, त्यसको एक वर्षपछि प्यालेस्टिनी राष्ट्रिय प्राधिकरणका प्रमुख महमूद अब्बासले उनलाई पदबाट बर्खास्त गरेका थिए ।

हानियाले आफ्नो बर्खास्तीलाई असंवैधानिक भन्दै अस्वीकार गरे । उनले आफ्नो सरकारले आफ्नो कर्तव्यलाई निरन्तरता दिने र प्यालेस्टिनी जनताप्रतिको आफ्नो जिम्मेवारीलाई नछोड्ने बताए ।

उनी सन् २०१७ मा हमासको राजनीतिक शाखाको प्रमुखमा निर्वाचित भएका थिए । सन् १०२८ मा अमेरिकी विदेश मन्त्रालयले हानियालाई आतंकवादी घोषणा गरेको थियो । इस्माइल हनिया विगत केही वर्षदेखि कतारमा बस्दै आएका थिए ।

मोहम्मद देइफ

मोहम्मद देइफ हमासको सैन्य संगठन इज्जी अल-दिन अल-कासिम ब्रिगेडका प्रमुख थिए । उनको जन्म गाजामा सन् १९६५ मा भएको थियो ।

प्यालेस्टिनीहरूले उनलाई मास्टरमाइन्डका रूपमा चिन्छन् । जबकि इजरायलीहरूले उनलाई ‘द म्यान अफ डेथ’ वा ‘द फाइटर विथ नाइन लाइभ्स’ भन्ने गर्छन् ।

मोहम्मद देइफले सुरूङ निर्माण गर्ने योजना बनाएका थिए, जसबाट हमास लडाकुहरू गाजाबाट इजरायलमा प्रवेश गरेका थिए । उनको वास्तविक नाम मोहम्मद दीब अल-मसरी हो, तर उनलाई अबु खालिद र अल देइफ नामले पनि चिनिन्थ्यो ।

देइफले गाजाको इस्लामिक विश्वविद्यालयबाट जीवविज्ञानमा स्नातक डिग्री लिएका छन् । युनिभर्सिटीमा उनी अभिनय र थिएटरको लागि उनको प्रेमका लागि परिचित थिए । उनले कलाकारहरूको समूह बनाएका थिए ।

जब हमासको स्थापनाको घोषणा भयो, उनी बिना कुनै हिचकिचाहटमा सामेल भए । इजरायली अधिकारीहरूले उनलाई सन् १९८९ मा गिरफ्तार गर्‍यो र १६ महिना हिरासतमा बिताए ।

जेलमा हुँदा देइफले जकारिया अल-शोरबागी र सलाह शेहादेहसँग इजरायली सैनिकहरूलाई कब्जा गर्ने उद्देश्यले हमासबाट अलग आन्दोलन स्थापना गर्न सहमत भए । यो पछि अल-कासिम ब्रिगेड भयो ।

जेलबाट रिहा भएपछि देइफ इज्जी अल-दिन अल-कसाम ब्रिगेडहरूको प्रमुख नेताको रूपमा देखा परे । उनी यसको संस्थापकमध्ये एक थिए ।

गाजाबाट हमास लडाकुहरू इजरायलमा प्रवेश गरेका सुरूङहरू निर्माण गर्नुमा देइफ इन्जिनियर थिए । यससँगै उनी ठूलो संख्यामा रकेट छोड्ने रणनीतिलाई प्रवर्द्धन गर्नेहरूमध्ये पर्छन् ।

बस बम विष्फोटको योजना र अनुगमन गरेको आरोपमा देइफ इजरायलका मोस्ट वान्टेड व्यक्तिहरूमध्ये एक थिए । सन् १९९६ मा भएको यो विस्फोटमा धेरै इजरायली मारिएका थिए । सन् १९९० को दशकमा उनीमाथि तीन इजरायली सैनिकलाई पक्रन र हत्या गरेको आरोप लागेको थियो ।

इजरायलले उनलाई २००० मा कब्जा गर्यो तर, दोस्रो प्यालेस्टिनी विद्रोह, वा इन्टिफादाको सुरूवातमा उनी भागे । देइफ २००२ मा एक हत्या प्रयासमा बाँचे तर, एक आँखा गुमाए । त्यसपछि इजरायलले आफूले एउटा खुट्टा र हात गुमाएको र बोल्न गाह्रो भएको बताए ।

गाजामा २०१४ आक्रमणको क्रममा इजरायली सुरक्षा बलहरूले फेरि देइफलाई मार्न असफल भए तर, उनको श्रीमती र दुई बच्चाहरूलाई मारे । इजरायलले यसै वर्षको जुलाईमा खान युनिसमा भएको हवाई आक्रमणमा देइफलाई मारेको दाबी गरेको छ ।

मारवान इसा

मारवान इसा अल-कसाम ब्रिगेडका डेपुटी कमाण्डर थिए र अक्टोबर ७ मा भएको आक्रमणको प्रमुख व्यक्तित्वमध्ये एक मानिन्छ । उनी धेरै वर्षदेखि इजरायलको मोस्ट वान्टेड सूचीमा थिए र सन् २००६ मा हत्या प्रयासमा घाइते भएका थिए ।

इजरायली सुरक्षा बलहरूले उनलाई हमाससँगको गतिविधिको कारण पहिलो इन्टिफादाको समयमा पाँच वर्षसम्म हिरासतमा राखेका थिए । प्यालेस्टिनी प्राधिकरणले उनलाई सन् १९९७ मा गिरफ्तार गर्‍यो । तर, सन् २००० मा दोस्रो इन्फादाको सुरुमा रिहा गरियो ।

इस्साको घर सन् २०१४ र २०२१ मा गाजा आक्रमणको क्रममा इजरायली हवाई आक्रमणबाट दुई पटक ध्वस्त भएको थियो, जसको परिणामस्वरूप उसको भाइको मृत्यु भयो ।

सन् २०११ सम्म उनको अनुहार कसैले देखेका थिएनन् । वास्तवमा त्यो वर्ष एउटा सामूहिक फोटो थियो । यो तस्वीर इजरायली सिपाही ग्लाड शालितको रिहाइको बदलामा रिहा भएका प्यालेस्टिनी बन्दीहरूको स्वागत समारोहको थियो ।

इजरायलले सन् २०२४ मार्चमा गाजाको शरणार्थी शिविर मुनि रहेको सुरूङमा भएको हवाई आक्रमणमा इस्सा मारेको बताएको छ ।

खालिद मशाल

सन् १९६५ मा वेस्ट बैंकमा जन्मेका खालिद मशाल हमासका संस्थापकमध्ये एक मानिन्छन् । सन् १९९७ मा इजरायली प्रधानमन्त्रीको निर्देशनमा इजरायलको गुप्तचर एजेन्सी मोसादले जोर्डनमा बस्दै गर्दा मशालको हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो ।

मोसादका एजेन्टहरू नक्कली क्यानेडियन राहदानी लिएर जोर्डन प्रवेश गरे र सडकमा हिँड्दा माशाललाई विषाक्त पदार्थको सुई लगाइयो । जोर्डनका अधिकारीहरूले हत्याको प्रयास पत्ता लगाए र दुई मोसाद सदस्यहरूलाई पक्राउ गरे ।

जोर्डनका दिवंगत राजा हुसेनले इजरायली प्रधानमन्त्रीसँग मशाललाई दिइएको औषधिको नाम मागेका थिए । तत्कालीन अमेरिकी राष्ट्रपति बिल क्लिन्टनको दबाबको सामना गर्दै नेतान्याहुले सुरुमा अनुरोध अस्वीकार गरे पनि पछि औषधि उपलब्ध गराए ।

कतारमा बस्ने मशाल सन् २०१२ मा पहिलो पटक गाजा गएका थिए । यस भ्रमणको क्रममा प्यालेस्टिनी अधिकारीहरूले उनलाई स्वागत गरे र उनलाई स्वागत गर्न प्यालेस्टिनीहरूको भीड जम्मा भयो ।

हमासले सन् २०१७ मा मशाललाई आफ्नो राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुखको रूपमा बदल्न इस्माइल हानियालाई छनोट गर्‍यो र मशाल विदेशमा समूहको राजनीतिक ब्यूरोको प्रमुख बने ।

महमूद जहर

हमास आन्दोलनको स्थापना भएको ६ महिनापछि महमूद जाहरलाई इजरायलले हिरासतमा लिएको थियो ।

जाहरको जन्म गाजामा सन् १९४५ मा भएको थियो । उनका बुबा प्यालेस्टिनी र आमा इजिप्टियन हुन् । उनको बाल्यकाल इजिप्टको इस्माइलिया सहरमा बित्यो । उनको प्राथमिक, मध्य र माध्यमिक शिक्षा गाजामा भयो ।

उनले सन् १९७१ मा कायरोको ऐन शम्स विश्वविद्यालयबाट जनरल मेडिसिनमा स्नातक गरे । त्यसपछि सन् १९७६ मा जनरल सर्जरीमा पीजी गरे ।

उनले गाजा र खानको अस्पतालमा डाक्टरको रूपमा काम गरे । उनले त्यहाँ काम गरे, जबसम्म इजरायलले उनलाई उनको राजनीतिक गतिविधिको कारण बर्खास्त गर्‍यो ।

जाहर हमासका प्रमुख नेता मानिन्छन् । उनलाई हमास आन्दोलनको राजनीतिक नेतृत्वको सदस्य मानिन्छ ।

सन् १९८८ मा हमासको स्थापना भएको ६ महिनापछि महमूद जहरलाई ६ महिना इजरायली जेलमा राखिएको थियो । इजरायलले उनलाई सन् १९९२ मा अन्य नेताहरूसँग मार्ज अल-जुहुरमा निर्वासन गरेको थियो । उनी एक वर्ष त्यहाँ बसे ।

सन् २००५ मा भएको निर्वाचनमा हमासले बहुमत प्राप्त गरेको थियो । जाहरले तत्कालीन प्रधानमन्त्री इस्माइल हनियाको सरकारमा विदेशमन्त्रीको रूपमा काम गरे । त्यसपछि राष्ट्रपति महमूद अब्बासले सरकार बर्खास्त गरेका थिए । यसले प्यालेस्टिनीहरूबीच विभाजन निम्त्यायो ।

इजरायलले सन् २००३ मा जाहरको हत्या गर्ने प्रयास गरेको थियो । गाजा शहर नजिकैको रिमालमा रहेको जाहरको घरमा एफ–१६ विमानले बम खसालेको थियो । यो बम पाँच क्विन्टलको रहेको बताइएको थियो । यस आक्रमणमा उनी सामान्य घाइते भए । तर, उनका जेठा छोरा खालिदको मृत्यु भयो ।

उनका दोस्रो छोरा होसम १५ जनवरी २००८ मा गाजाको पूर्वी क्षेत्रमा इजरायली सेनाको कारबाहीमा मारिएका थिए । यस हमलामा होसमसहित १८ जनाको मृत्यु भएको थियो । होसम कासिम ब्रिगेडका सदस्य पनि थिए ।

जहरले बौद्धिक, राजनीतिक र साहित्यिक कार्यहरू लेखेका छन् । यसमा ‘द प्रॉब्लेम अफ आवर कन्टेम्परेरी सोसाइटी… ए कुरानिक स्टडी’, ‘नो प्लेस अंडर द सन’ समावेश छ । यी बिन्यामिन नेतान्याहुको पुस्तकको जवाफमा लेखिएका पुस्तकहरू हुन् । यसबाहेक उनले ‘अन द पेभमेन्ट’ नामक उपन्यास पनि लेखेका छन् ।

–बीबीसीबाट