सन् २०२९ पछि बन्द हुनसक्छ च्याम्पियन्स ट्रफी !

काठमाडौं । च्याम्पियन्स ट्रफी फेब्रुअरी १९ देखि पाकिस्तान र यूएईमा हुँदैछ ।

हरेक ४ वर्षमा आयोजना हुने यो आईसीसी प्रतियोगिताले ८ वर्षपछि पुनरागमन गर्न लागेको हो । सन् २०२९ मा यो प्रतियोगिता भारतमा नै खेलाइनेछ । यद्यपि, यो ५० ओभरको प्रतियोगिता त्यसपछि हुन्छ कि हुँदैन भन्ने कुरा स्पष्ट छैन ।

सन् २०२९ पछि प्रतियोगिता हुन गाह्रो देखिनुका ४ कारण, ८ वर्ष प्रतियोगिता नहुनुको कारण के हो ? च्याम्पियन्स ट्रफी कहिले र किन सुरु भयो ? यसबारे हामी यहाँ जानकारी दिनेछौँ ।

सन् २०२९ पछि प्रतियोगिता आयोजना गर्न गाह्रो देखिनुका कारण

एकदिवसीय खेलको घट्दो लोकप्रियता 

पछिल्ला १० वर्षमा टी-२० टोली र तिनीहरूको लोकप्रियताले एकदिवसीय खेलको दर्शक सङ्ख्या र लोकप्रियता घटाएको छ ।

यी १० वर्षमा ४२० टेस्ट र १२५० एकदिवसीय खेल खेलिए पनि २६६८ टी-२० खेल खेलिएका छन् ।

सन् २००५ देखि २०१४ सम्मको १० वर्षमा ४१२ वटा टी-२० खेल मात्र खेलिएका थिए भने यस दशकमा ११९ वटा एकदिवसीय खेल बढी खेलिएका थिए । परीक्षणको सङ्ख्यामा धेरै परिवर्तन भएन ।

टी-२० को आगमनसँगै धेरै साना टोलीहरूले पनि क्रिकेट खेल्न थाले । सन् २०१४ सम्म केवल २० टोलीहरूले यो ढाँचा खेल्थे, तर पछिल्लो १० वर्षमा १०५ टोलीहरू यसको हिस्सा बनेका छन् ।

अर्कोतर्फ विगत २० वर्षदेखि एकदिवसीय खेल खेल्ने टोलीको सङ्ख्या २३ रहेको छ । यसको अर्थ यो ढाँचाको विकास रोकिएको छ । च्याम्पियन्स ट्रफी ५० ओभरको ढाँचामा मात्र खेलाइन्छ, त्यसैले यो बन्द हुने सम्भावना धेरै छ ।

च्याम्पियन्स ट्रफी बन्द गर्न लागेको थियो आईसीसीले

सन् २०१७ मा च्याम्पियन्स ट्रफी पछि आईसीसीले एकदिवसीय प्रतियोगिताको सट्टा टी-२० च्याम्पियन्स कप सुरु गर्ने योजना बनाएको थियो ।

शीर्ष ८ टोलीहरू बीच टी-२० विश्वकप जस्तो प्रतियोगिता हुनेछ । सन् २०२१ मा नयाँ ढाँचामा सहमति हुन सकेन, त्यसैले यो व्यवस्थित भएन ।

यद्यपि त्यसपछि आईसीसीले सन् २०२५ र २०२९ को लागि ५० ओभरको ढाँचामा च्याम्पियन्स ट्रफीको तालिका बनाएको थियो ।

टी-२० विश्वकपमा अब १२ बाट बढेर २० टोली पुगेको छ, जसमा धेरै साना टोलीहरूले यस ढाँचामा राम्रो प्रदर्शन गरिरहेका छन् । साथै, सन् २०२८ देखि ओलम्पिकमा टी-२० क्रिकेट पनि समावेश गरिनेछ । जसमा ८ टिमले मात्र खेल्नेछन् ।

यस्तो अवस्थामा आईसीसीले शीर्ष ८ टोलीहरूका लागि छुट्टै टी-२० च्याम्पियन्स कप लिएर आएको छैन र यो हुने आशा पनि कम छ ।

टी-२० बाधक

इन्डियन प्रिमियर लिग (आईपीएल) सन् २००८ देखि सुरु भएको थियो, जुन विश्वको पहिलो आईसीसी-अनुमोदित फ्रान्चाइज प्रतियोगिता थियो ।

सन् २०११ मा अष्ट्रेलियाले आफ्नै फ्रान्चाइजी प्रतियोगिता, बिग ब्यास लिग (बीबीएल) सुरु गर्‍यो । सन् २०१२ मा बङ्गलादेश २०१३ मा वेस्ट इन्डिज र २०१६ मा पाकिस्तानले पनि आफ्नै फ्रेन्चाइज प्रतियोगिता सुरु गरेका थिए ।

सन् २०१६ सम्म केवल ४-५ देशहरूले फ्रेन्चाइज प्रतियोगिताहरू आयोजना गर्थे, तर सन् २०२५ सम्ममा लगभग सबै प्रमुख क्रिकेट बोर्डहरूले यसलाई सुरु गरिसकेका छन् ।

पछिल्ला ५ वर्षमा उनीहरूले आफ्ना फ्रेन्चाइजी प्रतियोगिताहरू नेपाल, दक्षिण अफ्रिका, यूएई, इङ्गल्याण्ड, श्रीलङ्का, क्यानडा र अमेरिकामा ल्याएका छन् । जसमा धेरै ठूला अन्तर्राष्ट्रिय स्टार खेल्छन् ।

१० देखि १२ देशमा फ्रेन्चाइज क्रिकेटको बाढीले क्रिकेट तालिकालाई व्यस्त बनाएको छ । यसले गर्दा आइसीसी प्रतियोगिताको लागि समय पाउन गाह्रो हुँदै गइरहेको छ ।

व्यस्त तालिकाका कारण सन् २०२१ मा च्याम्पियन्स ट्रफी हुन सकेन । अब बढ्दो टी-२० क्रिकेट च्याम्पियन्स ट्रफीको अन्त्यको प्रमुख कारण बन्न सक्छ ।

प्रसारकबाट दबाब

खेलकुद प्रतियोगिता आयोजना गर्ने बोर्डहरूका लागि अब रङ्गशालामा आउने दर्शकहरू भन्दा टीभी र अनलाइन दर्शकहरू बढी महत्त्वपूर्ण भएका छन्, किनभने उनीहरूकै कारणले राजस्व बढ्छ । प्रसारक र प्रायोजकहरू ठूलो रकम तिर्न तयार हुन्छन् ।

प्रसारकहरूले यो पनि पत्ता लगाएका छन् कि एउटा टी-२० खेलले ओडीआई र टेस्टको सम्पूर्ण शृङ्खलाभन्दा बढी दर्शकहरूलाई आकर्षित गर्छ । यसै कारणले गर्दा टी-२० क्रिकेटले पनि बढी विज्ञापन पाउँछ ।

त्यसैले प्रसारकहरूले आईसीसी र अन्य क्रिकेट बोर्डहरूलाई धेरैभन्दा धेरै टी-२० खेलहरू आयोजना गर्न दबाब दिइरहेका छन् ।

यसै कारणले गर्दा च्याम्पियन्स ट्रफी पनि टी-२० ढाँचामा आयोजना गर्ने योजना थियो, तर बीसीसीआईले ढाँचा परिवर्तन गर्न अस्वीकार गर्‍यो । प्रसारकहरूको कारणले गर्दा सन् २०२४ को टी-२० विश्वकपमा भारतका खेलहरू दिनको समयमा आयोजना भएका थिए ।

अब प्रसारकहरूले भनेका छन्, “यदि प्रतियोगिता सन् २०२९ पछि आयोजना हुन्छ भने यो २०-२० ओभरको हुनुपर्छ । यदि आईसीसीले माग स्वीकार गर्दैन भने प्रतियोगिता गर्न गाह्रो हुनेछ ।”

८ वर्ष प्रतियोगिता नहुनुका कारण

• सन् २०१९ मा आईसीसीले च्याम्पियन्स ट्रफीलाई विश्व टेस्ट च्याम्पियनशिपले प्रतिस्थापन गर्ने निर्णय गर्नु,
• टी-२० र एकदिवसीय विश्वकपको महत्त्व बढाउन यो प्रतियोगिता बन्द गर्नु,
• फ्रेन्चाइज क्रिकेटले क्यालेन्डरलाई व्यस्त बनायो । यस कारणले गर्दा एक महिनाको समयसीमा फेला पार्न नसक्नु,
• आईसीसीले विश्वकपभन्दा च्याम्पियन्स ट्रफीबाट कम प्रायोजन र दर्शक सङ्ख्या पाउनु,
• प्रसारकहरूले टी २० ढाँचाको लागि जोड दिनु ।

सन् २०२१ र २०२३ मा च्याम्पियन्स ट्रफीको सट्टामा सुरु गरिएको डब्ल्यूटीसीका दुई फाइनल खेलाइयो । तर, आईसीसीले च्याम्पियन्स ट्रफीबाट पहिले जस्तो कमाई गर्न सकेन ।

आईसीसीले खेल्ने हरेक प्रतियोगिताबाट कमाउँछ । विशेष गरी त्यस्तो प्रतियोगितामा जहाँ भारतले पाकिस्तानविरुद्ध एक खेल खेल्छ । त्यसपछि कमाइ र दर्शक सङ्ख्याका सबै रेकर्डहरू तोडिन्छन् ।

भारत र पाकिस्तानले सन् २०१३ देखि आपसमा द्विपक्षीय शृङ्खला खेलेका छैनन् । दुवै बहुराष्ट्रिय प्रतियोगिताहरूमा मात्र भिड्छन् ।

दर्शकहरू भारत-पाकिस्तान खेल हेर्न चाहन्छन्, आईसीसीले दर्शकहरूको यही भोकको फाइदा उठाइरहेको छ ।

दुई टोलीबीचको खेलबाट बोर्डले प्रत्येक वर्ष कमाउने रकम अन्य टोलीहरूको सबै खेलबाट कमाउने रकमभन्दा बढी छ । यस आम्दानीबाट सहयोगी देशहरूलाई पनि कोष दिइन्छ ।

च्याम्पियन्स ट्रफी कहिले र किन सुरु भयो ?

सन् १९९८ मा पूर्व आईसीसी र बीसीसीआई अध्यक्ष जगमोहन डालमियाले नकआउट ट्रफीको रूपमा चिनिने प्रतियोगिता सुरु गरेका थिए ।

बङ्गलादेश, केन्या जस्ता साना देशहरूलाई सुरुमा आयोजना अधिकार दिइएको थियो ताकि त्यहाँ क्रिकेटको लागि राजस्व उत्पन्न गर्न सकियोस् । यो प्रतियोगिताको लोकप्रियता बढ्दै गयो र वेस्ट इन्डिज, इङ्गल्याण्ड, भारत र दक्षिण अफ्रिका जस्ता देशहरूमा पनि आयोजना गरियो ।

सन् १९९८ देखि २००६ सम्म यो प्रतियोगिता प्रत्येक २ वर्षमा खेलिन्थ्यो । सन् २००९ देखि यो प्रतियोगिता प्रत्येक ४ वर्षमा आयोजना हुँदै आएको छ । यो गरिएको थियो किनभने आईसीसी टी-२० विश्वकप पनि २००७ मा सुरु भएको थियो, जुन प्रत्येक २ वर्षमा एक पटक हुन्छ ।

टी-२० विश्वकपबाटै यो निर्णय गरिएको थियो कि हरेक वर्ष कुनै न कुनै आईसीसी पुरुष प्रतियोगिता हुनेछ ।

टी-२० विश्वकप प्रत्येक २ वर्षमा एक पटक आयोजना हुन थाल्यो । जबकि च्याम्पियन्स ट्रफी र एकदिवसीय विश्वकप ४ वर्षमा एक पटक आयोजना हुन्छ ।

सन् २००९ पछि च्याम्पियन्स ट्रफी २०१३ र २०१७ मा खेलाइएको थियो । अब सन् २०२५ पछि यो प्रतियोगिता २०२९ मा आयोजना हुनेछ ।

सन् २०२१ मा च्याम्पियन्स ट्रफी सदाका लागि रद्द गर्ने सोचिएको थियो, तर आईसीसीले आफ्नो भविष्यको तालिकामा यो प्रतियोगितालाई पुन: समावेश गर्‍यो ।

पाकिस्तानले सन् २०२५ मा र भारतले सन् २०२९ मा प्रतियोगिता आयोजना गर्ने अधिकार पाएको छ । त्यसैले अर्को प्रतियोगिता हुने निश्चित छ ।

च्याम्पियन्स ट्रफी : भारत र अष्ट्रेलियाको दबदबा, यस्तो छ विगतको रेकर्ड

च्याम्पियन्स ट्रफी : यसरी हेर्न सकिन्छ लाइभ