भारतको आकाशमा उड्न प्रतिबन्ध हुँदा पाकिस्तान एअरलाइन्सलाई पर्ने समस्या

काठमाडौं । पाकिस्तानको राष्ट्रिय वायुसेवा कम्पनी पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सको आर्थिक अवस्था खासै राम्रो छैन । त्यसमाथि दक्षिण एसियामा बढ्दो तनाव, निजीकरणको असफल प्रयास र वित्तीय कठिनाइहरूले समस्या अझ बढाएको छ ।

जम्मु-कश्मीरको पहलगाममा भएको आतङ्कवादी हमलापछि भारतले पाकिस्तानविरुद्ध केही कडा कदम चालेको छ ।

बदलामा पाकिस्तानले पनि भारतविरुद्ध केही निर्णय गरेको छ । तीमध्ये एक हो, भारतीय विमान कम्पनीका लागि पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बन्द । यसको अर्थ अब भारतीय विमान अन्य देश जाँदा पाकिस्तानमाथि भएर उड्न पाउने छैनन् । यसपछि भारतले पनि हालै पाकिस्तानबाट आउने विमानलाई आफ्नो हवाई क्षेत्रमा प्रतिबन्ध लगाएको छ ।

भारतीय हवाई क्षेत्र बन्द हुँदा पाकिस्तानलाई पर्ने कठिनाइ

यो दुई देशबीचको कूटनीतिक युद्ध हुन सक्छ, तर यसले पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्समा गहिरो आर्थिक प्रभाव पार्नेछ ।

पाकिस्तानी उड्डयन अर्थशास्त्री तथा टेलविन्ड एभिएसन प्राइभेट लिमिटेडका प्रमुख मोहम्मद अफसर मलिक भन्छन्, “भारतले लगाएको यो प्रतिबन्धपछि पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सले चीनबाट आफ्नो उडानहरू डाइभर्ट गर्नुपर्नेछ । यसले विमानको यात्रा समय बढाउनेछ र इस्लामाबाद र बैंककजस्ता रुट मोड्नु घाटाको सम्झौता हुनेछ ।”

अन्तर्राष्ट्रिय हवाई यातायात संघ वा आईएटीएको तालिका तथ्याङ्कअनुसार, मलेसिया र दक्षिण कोरियाको उडानमा यसको प्रभाव तुलनात्मक रूपमा कम हुन सक्छ, तर राजस्व र रसदमा यसको प्रभाव उल्लेखनीय हुनेछ ।

हप्तामा केवल ६ देखि ८ वटा यस्ता उडान हुनेछन् । पाकिस्तानबाट उडानको रुट परिवर्तन गर्दा यात्रा समय थपिने मात्र होइन, एअरलाइन्सको सञ्चालन लागत पनि बढ्ने छ ।

त्यसो त पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सलाई हवाई क्षेत्र प्रतिबन्धले आर्थिक कठिनाइ निम्त्याएको यो पहिलोपटक होइन । सन् २०१९ मा भारतले पाकिस्तानको बालाकोटमा आक्रमण गर्दा पनि उसले भारतीय विमानलाई आफ्नो हवाई क्षेत्र बन्द गरेको थियो ।

सेन्टर फर एअर पावर स्टडिजका ग्रुप क्याप्टेन (सेवानिवृत्त) र सिनियर फेलो प्रोफेसर डा. दिनेश कुमार पाण्डे भन्छन्, “पछिल्लोपटक पाकिस्तानले भारतीय एअरलाइन्सका लागि आफ्नो हवाई क्षेत्र बन्द गर्दा ४५ देखि ५० मिलियन डलरको नोक्सान भएको थियो । यस्तो किन भयो भने नियमअनुसार, जब कुनै अन्तर्राष्ट्रिय उडान आफ्नो गन्तव्यमा पुग्न अर्को देशबाट जान्छ, त्यसबापत त्यो देशलाई शुल्क तिर्नुपर्छ । यसलाई ओभरफ्लाइट शुल्क भनिन्छ ।”

“पाकिस्तानी हवाई क्षेत्र बन्द भएका कारण भारतबाट आउने उडानहरूबाट पाउने शुल्क बन्द भयो । यसपटक पनि पाकिस्तानले उही कदम चालेको छ,” उनले थपे । तर, यो हवाई क्षेत्र विवाद पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सले सामना गरिरहेको संकटको एउटा पक्ष मात्र हो ।

व्यापार मोडेलमा प्रश्न

पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्स लामो समयदेखि सरकारी सहयोगमा निर्भर छ । ऋण बढ्दै गइरहेको छ भने यसका विमान पनि पुरानो हुँदै गइरहेका छन् । त्यसैले उड्डयन बजारमा यसको प्रतिस्पर्धा गर्ने क्षमता घटेको छ ।

मोहम्मद अफसर मलिकले भने, “सरकारी एअरलाइन्सहरूले खुला बजारमा सायदै राम्रो प्रदर्शन गर्छन् । सामान्यतया तिनको कार्यसम्पादनले अक्षमता झल्काउँछ । तिनीहरूसँग आवश्यकताभन्दा बढी कर्मचारी छन् र निजी एअरलाइन्सहरूले काम गर्ने जिम्मेवारी हराउँदै गएको छ ।”

सन् २०२३ मा पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सको बोइङ ७७७ मलेसियामा जफत भएपछि यसको विश्वसनीयतामा धक्का लाग्यो ।

वास्तवमा त्यस्तो बक्यौता नतिरेका कारण गरिएको थियो । उक्त घटनाका बेला पाकिस्तानको सरकारी स्वामित्वमा रहेको कम्पनी पाकिस्तान स्टेट आयल (पीएसओ)ले एअरलाइनलाई इन्धन आपूर्ति बन्द गरेको थियो । जसका कारण धेरै उडान बन्द भएका थिए ।

डिसेम्बर २०२४ मा ३४ वटा पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सका विमान ग्राउन्डेड भएको खबर सार्वजनिक भएको थियो । कारण उडानका लागि आवश्यक उपकरण थिएनन् ।

अब के ?

पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्सले सामना गरिरहेको समस्या यस देशको आर्थिक सङ्कटको प्रतीक हो । हाल पाकिस्तानको सरकारी एअरलाइन्सका समस्यामा धेरै कारण देखिन्छन् ।

राजनीति र निर्णय प्रक्रियामा भ्रमका कारण यसको गति सुस्त भएको छ । हालको तनावपूर्ण राजनीतिक वातावरणमा पाकिस्तान इन्टरनेसनल एअरलाइन्स आकाशमा आफ्नो गति जारी राख्न खरिकर्ताको प्रतीक्षामा छ । –बीबीसी हिन्दीबाट