म्याग्नेटार फ्लेयरले सेकेन्डमै सुन, प्लाटिनम र युरेनियम बनाउँछ

काठमाडौं । म्याग्नेटारहरू, अत्यधिक चुम्बकीय न्यूट्रन ताराहरू, यस्ता चम्किला तारकीय प्रदर्शनहरूका लागि परिचित छन् जुन तिनीहरूको बाहिरी सतहमा हुने विस्फोटनहरूबाट उत्पन्न हुन्छन् । यी  ‘ताराकम्प’ हरूले ताराको क्रस्टमा फ्र्याक्चरहरू निम्त्याउँछन्, जसले म्याग्नेटार फ्लेयरहरू भनिने तीव्र ऊर्जा विस्फोटहरू ट्रिगर गर्छ । यस्ता फ्लेयरहरूको समयमा, सुन, प्लाटिनम र युरेनियमजस्ता भारी तत्वहरू र्‍यापिड न्यूट्रन क्याप्चर (r-process) भनिने प्रक्रियामार्फत केही सेकेन्डमै निर्माण हुन्छन् । यो प्रक्रिया न्यूट्रनहरूले हल्का तत्वहरूसँग ठोक्किएर भारी, न्यूट्रन-समृद्ध परमाणुहरू बनाउँदा हुन्छ ।

यो खोजले सुझाव दिन्छ कि म्याग्नेटार फ्लेयरहरूले हाम्रो आकाशगंगाको भारी तत्वहरूको लगभग १० प्रतिशत उत्पादन गर्न सक्छ, जुन परम्परागत रूपमा न्यूट्रन ताराहरूको टक्करबाट बनेको मानिन्थ्यो । यो नयाँ खोज द एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्स मा प्रकाशित भएको छ र यसले म्याग्नेटारहरूलाई यी मूल्यवान र दुर्लभ तत्वहरूको उत्पत्तिको लागि महत्वपूर्ण स्रोतको रूपमा स्थापित गर्छ ।

सन् २००४ को म्याग्नेटार फ्लेयरको विश्लेषण

यो अनुसन्धानले SGR 1806-20 नामक म्याग्नेटारबाट सन् २००४ मा भएको ठूलो फ्लेयरको पुरानो डेटाको विश्लेषणमा आधारित छ । यो फ्लेयर यति शक्तिशाली थियो कि यसले पृथ्वीको माथिल्लो वायुमण्डललाई प्रभावित गर्‍यो, जुन हाम्रो ग्रहबाट ५०,००० प्रकाशवर्ष टाढा थियो । डार्टमाउथ कलेजका अनुसन्धानकर्ता माइकल जुरेकले यी डेटाहरू प्रयोग गरेर यो फ्लेयरको समयमा भारी तत्वहरूको निर्माणको प्रमाण फेला पारे, जसले पृथ्वीको लगभग एक तिहाइ जति द्रव्यमानमा भारी तत्वहरू उत्पादन गरेको अनुमान गरिएको छ ।

यो प्रक्रिया म्याग्नेटारको क्रस्ट फुट्दा र न्यूक्लियसहरूले न्यूट्रनहरू कब्जा गर्दा सम्भव हुन्छ । यी न्यूक्लियसहरूले तीव्र ताप र घनत्वमा न्यूट्रनहरू अवशोषित गर्छन्, जसले तिनीहरूलाई आवर्त तालिकामा माथि उक्लन र युरेनियमजस्ता भारी तत्वहरू बनाउन प्रेरित गर्छ ।

ब्रह्माण्डीय रसायनशास्त्रमा म्याग्नेटारको भूमिका

परम्परागत रूपमा, भारी तत्वहरू न्यूट्रन ताराहरूको टक्करबाट बनेको मानिन्थ्यो, जुन ब्रह्माण्डको इतिहासमा पछिल्लो समयमा मात्र सम्भव भएको थियो । तर, म्याग्नेटार फ्लेयरहरूले यस्ता तत्वहरू ब्रह्माण्डको प्रारम्भिक चरणमै उत्पादन गर्न सक्थे, जसले  आकाशगंगाहरूमा भारी तत्वहरूको उपस्थितिलाई व्याख्या गर्छ । यो खोजले म्याग्नेटारहरूलाई सुन र अन्य मूल्यवान धातुहरूका लागि ब्रह्माण्डीय कारखानाको रूपमा प्रस्तुत गर्छ ।

वैज्ञानिकहरूको सावधानी र भविष्यका अनुसन्धानहरू

जबकि यो खोज रोमाञ्चक छ, केही वैज्ञानिकहरू सतर्क छन् । जोन्स हप्किन्स विश्वविद्यालयकी खगोलशास्त्री एलियोनोरा ट्रोजाले म्याग्नेटारहरूलाई ‘फोहोर’ वातावरणको रूपमा वर्णन गर्छिन्, जहाँ न्यूट्रन-समृद्ध अवस्थाले सुन वा युरेनियमको सट्टा जिरकोनियम वा चाँदीजस्ता हल्का धातुहरू उत्पादन गर्न सक्छ । यद्यपि, यो अध्ययनले म्याग्नेटारहरूले भारी तत्वहरूको महत्वपूर्ण हिस्सा बनाउन सक्ने सम्भावनालाई बलियो बनाउँछ ।

भविष्यका मिसनहरू, जस्तै नासाको कम्प्टन स्पेक्ट्रोमिटर र इमेजर (COSI), जुन सन् २०२७ मा प्रक्षेपण हुने अपेक्षा गरिएको छ, ले म्याग्नेटार फ्लेयरहरूको रासायनिक प्रभावहरूबारे थप जानकारी प्रदान गर्नेछ । यी अवलोकनहरूले यी तारकीय विस्फोटहरूले हाम्रो ब्रह्माण्डमा कसरी मूल्यवान तत्वहरूको आपूर्ति गर्छन् भन्ने कुरालाई अझ स्पष्ट पार्नेछ ।

निष्कर्ष

यो अनुसन्धानले म्याग्नेटार फ्लेयरहरूलाई भारी तत्वहरूको उत्पत्तिका लागि महत्वपूर्ण स्रोतको रूपमा उजागर गर्छ, जसले हाम्रो आकाशगंगाको रासायनिक सम्पदालाई आकार दिन्छ । यी तारकीय विस्फोटहरूले सेकेन्डमै सुन, प्लाटिनम र युरेनियमजस्ता तत्वहरू बनाउन सक्छन्, जसले म्याग्नेटारहरूलाई ब्रह्माण्डीय रसायनशास्त्रमा महत्वपूर्ण खेलाडी बनाउँछ । विभिन्न एजेन्सीको सहयोगमा