इरानको फोर्डो आणविक बंकर, जसलाई ध्वस्त बनाउन सक्छ अमेरिकी बमले

काठमाडौं । अमेरिकासँग एउटा यस्तो बम छ, जसमा इरानको भूमिगत आणविक सुविधा नष्ट गर्ने क्षमता छ । यो बम GBU-57A/B म्यासिभ अर्डनेन्स पेनिट्रेटर हो । यसलाई विश्वको सबैभन्दा ठूलो गैर-आणविक ‘बंकर बस्टर’ बम भनिन्छ ।

लगभग १३,६०० किलोग्राम तौल भएको र उच्च शुद्धता भएको यो हतियारले इरानको भूमिगत आणविक सुविधा, फोर्डोमा पुग्न सक्छ ।

सुन्दर उपत्यका, हरिया पहाड र चट्टानभित्र बंकरमा अवस्थित इरानको फोर्डो आणविक प्लान्ट यसको सबैभन्दा गोप्य आणविक स्थल हो ।

चट्टानको ३०० फिट बाक्लो तहभित्र अवस्थित यो आणविक स्थल हो, जहाँ इजरायली बमले पनि कुनै प्रभाव पार्दैन । इजरायलले अपरेशन राइजिङ लायनअन्तर्गत इरानको नातान्ज आणविक स्थलमा ठूलो क्षति पुर्‍याएको छ ।

इजरायली आक्रमणमा त्यहाँका १५००० सेन्ट्रीफ्यूजहरू नष्ट भएका छन् । इजरायलले फोर्डो प्लान्टमा पनि आक्रमण गरेको थियो । तर IAEA का अनुसार यसले सीमित क्षति भोगेको छ ।

इजरायलसँग यसलाई पूर्ण रूपमा नष्ट गर्ने क्षमता छैन । यो प्लान्टलाई नष्ट नगरी इजरायलले इरानलाई आणविक हतियारमुक्त बनाउने आफ्नो लक्ष्य हासिल गर्न सक्ने छैन । यो उद्देश्य प्राप्त गर्न इजरायलले अमेरिकाबाट GBU-57A/B बंकर बस्टर बम र B-2 बमवर्षकहरू माग गरिरहेको छ । तर, यसो गर्नुको उद्देश्य इरान-इजरायल युद्धमा अमेरिकाको प्रत्यक्ष प्रवेश हुनेछ । के अमेरिका यो गर्न तयार हुनेछ ?

इरानको अभेद्य आणविक स्थल फोर्डो कहाँ छ ?

सीएनएनले भनेको छ, “पहाडको दायरामा बनेका पाँच सुरुङहरू, ठूलो समर्थन संरचना र विशाल सुरक्षा बारहरू मात्र तपाईंले हालैका उपग्रह तस्वीरहरूबाट इरानको रहस्यमय फोर्डो इन्धन समृद्धि प्लान्ट देख्न सकिनेछ ।”

वास्तवमा यसपछिका सबै चीजहरू पहाडको गर्भमा लुकेका सुरुङहरूमा छन् ।

धार्मिक शहर कोम नजिकै अवस्थित यो गोप्य, कडा सुरक्षा प्रदान गरिएको परिसर पहिलो पटक सन् २००९ मा पश्चिमी गुप्तचर एजेन्सीहरूले पर्दाफास गरेपछि सार्वजनिक रूपमा थाहा भयो । यो कोमबाट लगभग ३० किलोमिटर उत्तरपूर्वमा अवस्थित छ । यो प्लान्ट पहाड भित्र लगभग ८०-९० मिटर (लगभग ३०० फिट)को गहिराइमा बनाइएको छ ।

यसको भौगोलिक स्थानले यसलाई प्राकृतिक र कृत्रिम सुरक्षा प्रदान गर्दछ, किनकि यो हवाई आक्रमण र परम्परागत बम विस्फोटबाट लगभग अभेद्य छ । यसको भौगोलिक अवस्थितिले यसलाई इजरायलसँग भएका कुनै पनि हवाई बमबाट सुरक्षित बनाउँछ । जसले गर्दा हावाबाट आक्रमण गरेर यसलाई नष्ट गर्न लगभग असम्भव छ ।

केही विश्लेषकहरू भन्छन्, “यो फोर्डो हो जहाँ इरानले आफ्नो समृद्ध युरेनियम भण्डारलाई तुरुन्तै आणविक बममा रूपान्तरण गर्न सक्छ ।”

पश्चिमी गुप्तचर एजेन्सीहरू विश्वास गर्छन्, “यदि इरानले अन्ततः आणविक हतियार बनाउने निर्णय गर्छ भने फोर्डो यसको प्राथमिक केन्द्र हुनेछ । यसको गोपनीयता र सुरक्षाले यसलाई इजरायल र अमेरिकाको लागि ठूलो खतरा बनाएको छ । फोर्डोसँग उन्नत सेन्ट्रीफ्यूज मेसिनहरू छन् जसले ६० प्रतिशतसम्म शुद्धताका साथ युरेनियम समृद्ध गर्न सक्छन् । आणविक हतियारको लागि, युरेनियमलाई ९० प्रतिशतसम्म शुद्धीकरण गर्न आवश्यक छ, फोर्डोले ६० प्रतिशत क्षमता हासिल गरेको छ । यदि फोर्डो प्लान्टले आफ्नो क्षमता अझ बढायो भने, यसले आणविक बम बनाउन सक्षम हुनेछ ।”

त्यसैले पश्चिमी देशहरू र इजरायल-अमेरिकाले यसलाई खतराको रूपमा हेर्छन् ।

तर, अहिलेसम्म अमेरिकाले इजरायललाई म्यासिभ अर्डनेन्स पेनिट्रेटर (MOP) हस्तान्तरण गरेको छैन । तर, यो हतियार के हो ? के यो प्रयोग गर्न सकिन्छ? यसको प्रयोगमा के चुनौतीहरू छन् ?

अमेरिकी सरकारका अनुसार GBU-75A/B एक “घातक प्रवेश हतियार” हो, जसले गहिरो रूपमा गाडिएका र सुदृढ बंकरहरू साथै सुरुङहरूमा प्रहार गर्न सक्षम छ ।

छ मिटर लामो यो हतियार विस्फोट हुनुभन्दा पहिले सतहबाट लगभग ६१ मिटर तलसम्म प्रवेश गर्न सक्षम रहेको विश्वास गरिन्छ । यसले द्रुत गतिमा धेरै बम खसाल्न सक्छ, जसले गर्दा प्रत्येक विस्फोटसँगै बम गहिरोसम्म खस्न सक्छ ।

यो बोइङ कम्पनीले बनाएको हो र MOP कहिल्यै युद्धमा प्रयोग गरिएको छैन । यो हतियार अमेरिकाको न्यू मेक्सिको राज्यको ह्वाइट स्यान्ड्स मिसाइल रेन्जमा परीक्षण गरिएको छ ।

यो म्यासिभ अर्डनेन्स एयर ब्लास्ट (MOAB) भन्दा धेरै शक्तिशाली हतियार हो । MOAB ९ हजार ८०० किलोग्राम तौल भएको हतियार हो, जसलाई “मदर अफ अल बम्स” भनेर चिनिन्छ । यो सन् २०१७ मा अफगानिस्तानको युद्धको समयमा प्रयोग गरिएको थियो ।

“अमेरिकी वायुसेनाले MOAB जस्तै आकारको हतियार विकास गर्न धेरै प्रयास गर्‍यो, जसमा विस्फोटक चार्ज अत्यन्तै कडा धातुको केस भित्र राखिएको थियो । परिणामस्वरूप GBU-57A/B म्यासिभ अर्डनेन्स पेनिट्रेटर बन्यो,” बेलायतको ब्राडफोर्ड विश्वविद्यालयको शान्ति अध्ययन विभागका अवकाशप्राप्त प्राध्यापक पल रोजर्स भन्छन् ।

हाल केवल अमेरिकी बी-२ स्पिरिट (जसलाई स्टेल्थ बम्बर पनि भनिन्छ) MOP बोक्न कन्फिगर गरिएको छ ।

B-2 को नामले चिनिने यो विमान नर्थ्रोप ग्रुमन कम्पनीले निर्माण गरेको हो । यो अमेरिकी वायुसेनाको सबैभन्दा उन्नत लडाकु विमानमध्ये एक हो । निर्माताका अनुसार B-2 विमानले १८ हजार किलोग्रामसम्मको पेलोड बोक्न सक्छ ।

अमेरिकी वायुसेनाले दुई GBU-57A/B बंकर बस्टर बोकेको B-2 विमानको सफलतापूर्वक परीक्षण गरेको बताएको छ । यी दुई बमको कुल तौल लगभग २७,२०० किलोग्राम छ ।

नर्थ्रोप ग्रुमनका अनुसार यो लामो दूरीको भारी बमवर्षक विमानको दायरा इन्धन भर्ना नगरी लगभग ११,००० किलोमिटर छ, जबकि उडानको समयमा एक पटक इन्धन भर्दा यो १८,५०० किलोमिटरसम्म जान सक्छ । यसले यो विमानलाई केही घण्टामा नै संसारको कुनै पनि ठाउँमा पुग्न अनुमति दिन्छ ।

प्रोफेसर रोजर्स भन्छन्, “यदि MOP कहिल्यै इरान जस्ता आधुनिक वायु रक्षा प्रणाली भएको शत्रु विरुद्ध प्रयोग गरियो भने, B-2 बमवर्षकहरूसँगै अन्य विमानहरू पनि तैनाथ गर्न सकिन्छ ।”

उदाहरणका लागि F-22 स्टिल्थ स्ट्राइक विमानहरू शत्रुको प्रतिरक्षालाई नष्ट गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ । त्यसपछि ड्रोनहरू क्षतिको मूल्याङ्कन गर्न र थप आक्रमणहरू आवश्यक छ कि छैन भनेर निर्धारण गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ ।

उनको अनुमान छ कि अमेरिकासँग MOP बमको सीमित भण्डार छ । “उनीहरूसँग सम्भवतः लगभग १० वा २० वटा MOP बमहरू छन्,” उनी भन्छन् ।

के इरानविरुद्ध MOP बम प्रयोग होला ?

फोर्डो नातान्ज पछि इरानको दोस्रो ठूलो आणविक संवर्धन स्थल हो ।

यो तेहरानबाट करिब ९५ किलोमिटर दक्षिणपश्चिममा रहेको कोम शहर नजिकैको पहाडको छेउमा अवस्थित छ । यसको निर्माण कार्य २००६ तिर सुरु भएको मानिन्छ र यसलाई २००९ मा सञ्चालनमा ल्याइएको थियो । यस वर्ष इरानले सार्वजनिक रूपमा यसको अस्तित्व स्वीकार गरेको छ ।

अनुमानित ८० मिटर चट्टान र माटो मुनि अवस्थित हुनुको साथै, फोर्डो इरानी र रुसी सतहबाट हावामा प्रहार गर्ने क्षेप्यास्त्रहरूबाट सुरक्षित रहेको बताइएको छ ।

मार्च २०२३ मा अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सी (IAEA) ले यहाँ ८३.७ प्रतिशत शुद्धता भएका युरेनियम कणहरू फेला पारेको थियो । युरेनियमको यो शुद्धता हतियार उत्पादनको स्तरको धेरै नजिक मानिन्छ ।

इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहूले इरानमाथि आक्रमण गर्ने लक्ष्य उसको क्षेप्यास्त्र र आणविक कार्यक्रमलाई नष्ट गर्नु रहेको बताएका छन्, जसलाई उनले “इजरायलको लागि अस्तित्वगत खतरा” भनेर वर्णन गरेका छन् ।

“यो सम्पूर्ण अपरेशन फोर्डोको विनाशसँगै पूरा हुनुपर्छ,” संयुक्त राज्य अमेरिकाका लागि इजरायलका राजदूत येचिएल लेटरले शुक्रबार फक्स न्यूजलाई भनेका थिए ।

तर, प्रोफेसर रोजर्स भन्छन्, “इजरायलसँग आफैंले MOP तैनाथ गर्ने क्षमता छैन, र प्रत्यक्ष अमेरिकी संलग्नता बिना यसलाई प्रयोग गर्न अनुमति दिइने छैन । तिनीहरूले पक्कै पनि इजरायललाई आफैंले यो गर्न दिने थिएनन्, र इजरायलसँग त्यति ठूलो संख्यामा घुसपैठ गर्नेहरू छैनन् ।”

अमेरिकाले यो बम प्रयोग गर्छ कि गर्दैन भन्ने कुरा यो युद्धमा संलग्न हुन चाहन्छ कि चाहँदैन भन्ने कुरामा धेरै हदसम्म निर्भर गर्दछ ।

प्रोफेसर रोजर्स भन्छन्, “यो वास्तवमै ट्रम्प इजरायलीहरूलाई मद्दत गर्न पूर्ण रूपमा तयार छन् कि छैनन् भन्ने कुरामा निर्भर गर्दछ ।”

क्यानडामा भएको G-7 बैठकको क्रममा ट्रम्पलाई वासिङ्टनले सैन्य रूपमा संलग्न हुन के गर्नुपर्छ भनेर सोधिएको थियो, उनले जवाफ दिए, “म त्यसबारे कुरा गर्न चाहन्नँ ।”

एबीसी न्यूजसँगको हालैको अन्तर्वार्तामा राजदूत लेटरलाई फोर्डोमा भएको आक्रमणमा अमेरिकी संलग्नताको सम्भावनाको बारेमा सोधिएको थियो । उनले भने, “इजरायलले अमेरिकासँग रक्षात्मक सहयोग मात्र मागेको थियो । हामीसँग धेरै सम्भावनाहरू छन्, जसले हामीलाई फोर्डोलाई सम्बोधन गर्न सक्षम बनाउनेछ ।”

इरानले आफ्नो आणविक कार्यक्रम पूर्णतया शान्तिपूर्ण रहेको र कहिल्यै पनि आणविक हतियार विकास गर्ने प्रयास नगरेको बताएको छ ।

तर, गत हप्ता अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सी (IAEA) को ३५ राष्ट्रको बोर्ड अफ गभर्नर्सले औपचारिक रूपमा घोषणा गर्‍यो कि इरानले २० वर्षमा पहिलो पटक आणविक हतियारको विकास रोक्नको लागि आफ्नो दायित्वहरू उल्लङ्घन गरेको छ ।

गेम चेन्जर

इरानको आणविक कार्यक्रमसँग सम्बन्धित साइटहरूमा हालै इजरायली हवाई आक्रमणहरूको बावजुद प्रोफेसर रोजर्स विश्वास गर्छन्, “इरान भित्र गहिरो आणविक सुविधाहरूलाई कुनै पनि तरिकाले क्षति पुर्‍याउन इजरायलको लागि लगभग असम्भव छ । उनीहरूलाई अनिवार्य रूपमा MOP जस्तो केही चाहिन्छ, जुन उनीहरू एक्लै गर्न सक्दैनन् . अर्थात् अमेरिकी सहयोग बिना ।”

“जबसम्म फोर्डो सञ्चालनमा रहन्छ, इरानले निकट भविष्यमा आणविक हतियारको जोखिम निम्त्याउन जारी राख्छ,” अमेरिकास्थित हतियार नियन्त्रण संघकी अप्रसार नीति निर्देशक केल्सी डेभेनपोर्टले भनिन् । तेहरानसँग साइटमा आणविक हतियार स्तरमा संवर्धन बढाउने वा अघोषित स्थानमा युरेनियम पठाउने विकल्प छ ।

प्रोफेसर रोजर्स पनि विश्वास गर्छन् कि यदि MOP प्रयोग गरिए पनि इरानी साइटहरूको अज्ञात गहिराई र तिनीहरूको सुरक्षाको कारण सफलताको कुनै ग्यारेन्टी छैन ।

“यो विशेष हतियारले अहिले अवस्थित अन्य कुनै पनि हतियारको तुलनामा भूमिगत इरानी आणविक क्षमताहरूलाई क्षति पुर्‍याउने सबैभन्दा राम्रो सम्भावना छ,” उनी भन्छन्, “तर, के यसले वास्तवमा यो गर्न सक्छ – कसलाई थाहा छ ?”

-बीबीसीसहित अन्य एजेन्सीको सहयोगमा