कासिम र सुलेमान : इमरान खाानका छोराहरूको तुलना बेनजीर भुट्टो र मरियम नवाजसँग किन भइरहेको छ ?

एजेन्सी । पाकिस्तानमा इमरान खानको पार्टी पाकिस्तान तहरीक-ए-इन्साफ (पीटीआई) ले फेरि ठूलो आन्दोलन गर्ने घोषणा गरेको छ । इमरान खानले यसलाई स्वीकृति दिइसकेका छन् ।

तर योपटकको आन्दोलनमा नयाँ कुरा हुन सक्छ । इमरान खानका दुवै छोरा, कासिम र सुलेमान खान, यसमा सहभागी हुन सक्छन् ।

देशको राजनीति र पीटीआईमा यसको प्रभावबारे पाकिस्तानको राजनीतिक वृत्त र सामाजिक सञ्जालमा पनि तीव्र चर्चा भइरहेको छ ।

सामाजिक सञ्जालमा केही प्रयोगकर्ताहरूले पारिवारिक राजनीतिबारे कुरा गरेका छन् भने केहीले कासिम र सुलेमानको तुलना बेनजिर भुट्टो र मरियम नवाजसँग गर्दै लेखेका छन्- दुवैले आफ्ना पिताको कैदपछि राजनीतिक मैदानमा कदम राखेका थिए ।

पाकिस्तानका पूर्वप्रधानमन्त्री जुल्फिकार अली भुट्टोको कैदको समयमा बेनजिर भुट्टो राजनीतिक रूपमा सक्रिय भएकी थिइन् र पछि उनले पाकिस्तान पिपल्स पार्टीको नेतृत्व सम्हालेकी थिइन् । आज उनका छोरा बिलावल भुट्टो पार्टीका अध्यक्ष छन् । उता, पूर्वप्रधानमन्त्री नवाज शरीफकी छोरी मरियम नवाज अहिले पञ्जाबकी मुख्यमन्त्री छिन् ।

पाकिस्तानसहित विश्वभर यस्ता धेरै उदाहरणहरू पाइन्छन् । तर अहिलेसम्म यो स्पष्ट भएको छैन कि कासिम र सुलेमान कुन रूपमा र कति हदसम्म राजनीतिक रूपमा सक्रिय हुनेछन् ।

दुवै जना आफ्नी आमा जेमाइमा खानसँग बेलायतमा बस्छन् र इमरान खान प्रधानमन्त्री हुँदा पनि उनीहरूको कुनै राजनीतिक भूमिका देखिएको थिएन ।

यद्यपि, पछिल्ला केही दिनमा उनीहरूले सामाजिक सञ्जालमा इमरान खानको कैदबारे कुरा गरेका छन् र केही अन्तर्वार्ताहरू पनि दिएका छन् ।

यस अवस्थामा प्रश्न उठ्छ कि के इमरान खानका छोराहरूले आफ्ना पिता र पूर्वप्रधानमन्त्री इमरान खानको पार्टीलाई ठूलो आन्दोलन चलाउन सहयोग गर्न सक्छन् ?

यो प्रश्न पनि महत्त्वपूर्ण छ कि यदि उनीहरू पाकिस्तान आए भने पीटीआईमा कस्तो प्रभाव पर्छ ? कासिम र सुलेमानबारे पहिलो बयान इमरान खानकी बहिनी अलीमा खानले अदियाला जेलबाहिर मिडियासँग कुरा गर्दा दिएकी थिइन् ।

कासिम र सुलेमान खान पहिला अमेरिका जाने र त्यहाँ गएर पाकिस्तानमा मानवअधिकारको अवस्था कस्तो छ भनेर बताउने उनले जनाएकी थिइन् ।

अलीमा खानका अनुसार, अमेरिका पछि उनीहरू पाकिस्तान आउनेछन् । उनीहरू यो आन्दोलनमा सहभागी हुन चाहन्छन् ।

त्यसपछि प्रधानमन्त्रीका राजनीतिक मामिलासम्बन्धी सल्लाहकार राना सनाउल्लाह खानले स्थानीय टेलिभिजन च्यानलहरूलाई अन्तर्वार्ता दिँदै  यदि इमरान खानका छोराहरूले पाकिस्तानमा कुनै पनि आन्दोलनमा भाग लिए भने उनीहरूलाई पक्राउ गरिने संकेत गरे ।

यो बयानमा पीटीआईको प्रतिक्रिया पनि आएको छ, जसमा अलीमा खानले बताएकी छिन् कि कासिम र सुलेमान पाकिस्तान आउने मनसाय राख्छन् किनभने धेरै महिनादेखि आफ्ना पितासँग सम्पर्क गर्न दिइएको छैन ।

यो बयानमा यो पनि भनिएको छ कि यो बयानलाई गम्भीरतापूर्वक लिनुपर्छ र कुनै पनि लोकतान्त्रिक समाजमा राजनीतिज्ञका परिवारका सदस्यहरूलाई निशाना बनाउनु हुँदैन ।

पीटीआईको सामाजिक सञ्जाल ह्यान्डलमा जारी बयानमा भनिएको छ कि कासिम र सुलेमानको सुरक्षालाई राजनीतिक मुद्दा बनाउनु हुँदैन र न त उनीहरूको सुरक्षालाई खतरामा पार्नु हुँदैन । अलीमा खानको बयानपछि पीटीआईका धेरै नेताहरूले आशा व्यक्त गरेका छन् कि इमरान खानका छोराहरू पाकिस्तान आउनेछन् र आन्दोलनको हिस्सा पनि बन्नेछन् ।

इमरान खान र उनको परिवारका नजिक मानिने जुल्फी बुखारीले बीबीसीसँग कुरा गर्दै उनीहरू आन्दोलनमा सहभागी हुने पुष्टि गरेका छन् । साथै, उनीहरूको पाकिस्तान फिर्तीको सम्भावना पनि व्यक्त गरेका छन् । जुल्फी बुखारीको विचारमा, ‘यसले धेरै फरक पार्नेछ र कार्यकर्ताहरूलाई नयाँ उत्साह प्राप्त हुनेछ ।’

तर विश्लेषक जैगम खानलाई यो समयमा इमरान खानका छोराहरूको पाकिस्तान आउनु कठिन देखिन्छ ।

राजनीतिक विश्लेषक जैगम खानलाई लाग्छ कि इमरान खानका छोराहरूसँग पाकिस्तानी राहदानी पनि नहुन सक्छ ।

उनका अनुसार यस्तो अवस्थामा एफआईए (फेडरल इन्भेस्टिगेसन एजेन्सी) ले विमानस्थलबाटै उनीहरूको भिसा रद्द गर्न सक्छ ।

पक्राउबारे प्रश्नमा उनको भनाइ थियो कि यो केवल डराउन र धम्काउनका लागि गरिएको हो । वरिष्ठ पत्रकार मजहर अब्बासले सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्म एक्स मा लेखेका छन् कि इमरान खानका छोराहरू पहिलोपटक ५ अगस्टदेखि इमरान खानको रिहाइका लागि सुरु हुने आन्दोलनको हिस्सा बन्नेछन् ।

उनले लेखेका छन्, ‘पूर्वप्रधानमन्त्रीकी बहिनी पहिलेदेखि नै पहिलो पङ्क्तिमा उभिएकी छिन् र अब उनका छोराहरूको भूमिका र भविष्यको राजनीतिमा तीव्र चर्चा भइरहेको छ ।’

जैगम खानको विचारमा पूर्वप्रधानमन्त्रीका दुवै छोरा ‘समुद्रपार बसेर पाकिस्तानीहरूलाई सक्रिय बनाउन सक्छन् । उनीहरू बेलायती अभिजात वर्गको हिस्सा छन् । उनीहरूले त्यहाँ नीति निर्माताहरूलाई पनि प्रभावित गर्न सक्छन् ।’

अङ्ग्रेजी अखबार द नेसनसँग सम्बद्ध र पाकिस्तान तहरीक-ए-इन्साफ (पीटीआई) को राजनीतिमा गहिरो नजर राख्ने पत्रकार इमरान मुख्तारको विचारमा, ‘यदि सबै नयाँ अवरोधहरूका बाबजुद उनीहरू पाकिस्तान आइहाले भने यहाँको कठोर मौसम र कठिन परिस्थितिमा उनीहरूका लागि राजनीतिक आन्दोलन चलाउन त्यति सजिलो हुने छैन ।’

इमरान मुख्तारका अनुसार, ‘यस समयमा पीटीआईका नेताहरूमाथि धेरै मुद्दाहरू चलिरहेका छन् र सत्ताले झन् कडा रवैया अपनाएको छ, त्यसैले यस्तो पार्टीको नेतृत्व गर्नु चुनौतीभन्दा कम हुनेछैन ।’

जैगम खानका अनुसार आन्दोलन जनताको मनस्थितिसँग पनि सम्बन्धित छ ।

उनी भन्छन्, ‘यदि हरेक दिन अचानक तर निरन्तर ठूलो सङ्ख्यामा मानिसहरू बाहिर निस्किरहन्छन् भने यो आन्दोलनले रङ ल्याउन सक्छ, नत्र यस्तो आन्दोलन सफल हुन सक्दैन जहाँ मानिसहरू केवल २६ तारिखमा निस्किन्छन् र २७ तारिखमा उनीहरूको कुनै अत्तोपत्तो हुँदैन ।’

राजनीतिमा पारिवारिकता सायद तेस्रो विश्वका देशहरू, विशेष गरी दक्षिण एसियाली देशहरूमा सामान्य कुरा हो ।

पाकिस्तानको राजनीतिमा पनि पारिवारिकताबारे बहस पुरानो छ । पाकिस्तानका संस्थापक मोहम्मद अली जिन्नाहपछि उनकी बहिनी फातिमा जिन्नाह राजनीतिक परिदृश्यमा देखा परिन् र सैन्य तानाशाह अय्यूब खानविरुद्ध राष्ट्रपति चुनावमा भाग लिइन् ।

पाकिस्तानका पहिलो निर्वाचित प्रधानमन्त्री जुल्फिकार अली भुट्टोलाई जनरल जियाउल हकको मार्शल लमा जेल पठाइयो, तब उनकी पत्नी नुसरत भुट्टो र छोरी बेनजिर भुट्टोले विरोध प्रदर्शनको नेतृत्व गरिन् ।

मुस्लिम लिग (नवाज) मा नवाज शरीफसँगै शहबाज शरीफ र अब मरियम नवाजजस्ता उदाहरणहरू छन् ।

यता, एएनपी (अवामी नेशनल पार्टी) मा खान अब्दुल गफ्फार खान, जो बाचा खानको नामले प्रसिद्ध भए, उनका परिवारले नै पार्टीको नेतृत्व गरेको छ ।

भारतमा पहिलो प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूपछि उनकी छोरी इन्दिरा गान्धी प्रधानमन्त्री बनिन्, जसको हत्यापछि उनका छोरा राजीव गान्धी देशका प्रधानमन्त्री बने । आज कांग्रेस पार्टीमा उनका छोरा राहुल गान्धीले महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन् ।

बङ्गलादेशमा पनि देशका पहिलो प्रधानमन्त्री शेख मुजिबुर रहमानको हत्यापछि उनकी छोरी शेख हसिना राजनीतिक रूपमा सक्रिय भइन् र हालै लामो समयसम्म सत्तामा रहेपछि ठूलो आन्दोलनले उनकी सरकारलाई अपदस्थ गरियो ।

पत्रकार सिरिल अल्मेडाले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन्, ‘पारिवारिकता विरोधी इमरान खानले सिक्दै छन् कि पारिवारिक राजनीति किन यति धेरै जोडिएको छ, किनकि यी नै ती व्यक्तिहरू हुन् जसमा निर्णायक क्षणमा लडाइँका लागि भरोसा गर्न सकिन्छ, अर्थात् यस्तो समयमा जब तपाईं कठिनाइमा परेको बेला हुन्छ ।’

पारिवारिक राजनीतिको आलोचनामा जैगम खानले भने कि यो सही हो कि अब इमरान खानको राजनीति पनि पारिवारिकतातर्फ अघि बढेको छ ।

उनको विचारमा, ‘इमरान खानकी बहिनी अलीमा खान पहिलेदेखि नै महत्त्वपूर्ण पदमा छिन् र अब उनका छोराहरू पनि जब यो आन्दोलनमा सामेल हुन्छन्, तब उनीहरूले पनि अरूलाई मुख्य भूमिका लिन दिने छैनन् ।’ बीबीसीको सहयोगमा