ट्रम्पको पुटिनप्रतिको झुकाव, रुस र चीनबीच दरार ल्याउने रणनीति

काठमाडौं । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प दशकौंदेखिको अमेरिकी विदेश नीतिको विपरीत रुससँग नजिकिँदैछन् ।

युक्रेनमा युद्ध रोक्ने मुद्दामा ट्रम्प पनि पुटिनको साथमा उभिएको देखिन्छ । उनीहरूले युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्कीलाई रुसको कडा सर्त स्वीकार गर्न दबाब दिइरहेका छन् ।

सत्य यो हो कि आक्रमणकारी देश रूस हो । ट्रम्पले आफ्ना युरोपेली सहयोगीलाई अमेरिकाले उनीहरूको रक्षामा सहयोग गरिरहनेछ भन्ने आशा नगर्न पनि भनेका छन् ।

के अमेरिकाले ठूलो नयाँ रणनीतिमा काम गरिरहेको छ ? के यो रुसलाई चीनबाट टाढा राख्ने ठूलो योजनाको अंश हो ? अथवा ट्रम्पको व्यवहार उनको व्यक्तिगत प्राथमिकता र पुटिनसँगको निकटताको परिणाम मात्र हो ? लगायतका विषय जानौँ –

रुसको सन्दर्भमा सबैभन्दा ठूलो परिवर्तन फेब्रुअरी १२ मा देखियो, जब ट्रम्पले पुटिनसँग ९० मिनेट फोनमा कुरा गरे ।

त्यसपछि उनले युक्रेनी राष्ट्रपति भोलोडिमिर जेलेन्स्कीलाई शान्ति सम्झौतामा सहमत हुन दबाब दिए र अमेरिकालाई कुनै सुरक्षा ग्यारेन्टीबिना युक्रेनी भूभाग रूसलाई हस्तान्तरण गर्न आह्वान गरे ।

पुटिनसँगको फोन वार्ताबारे ट्रम्पले भनेका थिए, “हामी एकअर्काको देशको भ्रमणसहित धेरै नजिकबाट सँगै काम गर्न सहमत भयौँ ।”

ट्रम्पले युद्धपछि युक्रेन नाटोको सदस्य बन्न नसक्ने पनि बताए । यसअघिका अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडनले यो वाचा गरेका थिए, तर रुसले यसको कडा विरोध गरेको थियो ।

त्यसबेलादेखि ट्रम्पले जेलेन्स्कीलाई “बेकार” र “तानाशाह” भनेका छन् । ह्वाइट हाउसमा दुई जनाबीच भएको झगडा सारा संसारले देखेको छ । बैठकमा ट्रम्पले युक्रेनले “कहिल्यै युद्ध सुरु गर्नु हुँदैनथ्यो” भनेका थिए ।

पुटिनले पनि एक पटक यस्तै टिप्पणी गरिसकेका छन् ।

ट्रम्पले यो पनि भनेका छन् कि यदि युद्ध समाप्त भएपछि युक्रेनमा शान्ति सेना तैनाथ गरियो भने अमेरिकाले त्यसमा युरोपलाई सहयोग गर्ने छैन ।

यता, युक्रेनमा पश्चिमी सेना तैनाथ गर्ने विचारलाई रुसले ठाडै अस्वीकार गरेको छ ।

युक्रेन युद्ध सुरु भएको तेस्रो वार्षिकोत्सवमा संयुक्त राष्ट्रसङ्घमा भएको मतदानमा अमेरिकाले पनि रुसको पक्ष लिएको छ । यस समयमा अमेरिकाले रुसको निन्दा गर्न अस्वीकार गर्‍यो ।

रुसलाई चीनबाट टाढा राख्ने अमेरिकी रणनीति !

युरोपेली सहयोगीबाट टाढा र रूसतर्फ यी कदम अमेरिकाको ८० वर्ष पुरानो विदेश नीतिबाट प्रस्थान हुन्, यद्यपि यो नयाँ विदेश नीति रणनीति हो कि होइन भन्ने कुरा अझै स्पष्ट छैन ।

फेब्रुअरी २५ मा अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले रूढिवादी समाचार वेबसाइट ब्रेटबार्टसँग भने, “राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्प प्रशासनले रूस र चीन बीचको सम्बन्धलाई कमजोर बनाउन खोजिरहेको छ ।”

उनले थपे, “मलाई लाग्छ रुसी जनता सधैंभरि चीनको कनिष्ठ साझेदार बन्न चाहँदैनन् । यस्तो अवस्थामा उनीहरूले चीनले जे भन्छ त्यही गर्नुपर्नेछ । मलाई लाग्दैन कि यो रुसको लागि राम्रो छ । यो अमेरिका, युरोप वा विश्वको लागि पनि राम्रो कुरा होइन ।”

“यो संयुक्त राज्य अमेरिकाको लागि खतरनाक हुनेछ किनभने तपाईं अमेरिकाविरुद्ध एकताबद्ध दुई आणविक महाशक्तिहरूको बारेमा कुरा गर्दै हुनुहुन्छ ।” रुबियो बताउँछन् ।

रुबियोले अमेरिकाले चीनको विश्वव्यापी व्यापार सञ्जाल, जसलाई बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ भनिन्छ, त्यसलाई चुनौती दिने पनि बताएका छन् ।

रुबियोको टिप्पणीप्रति चीनले कडा प्रतिक्रिया जनाएको छ ।

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता लिन जियानले भने, “चीन र रुसबीच फाटो ल्याउने अमेरिकाको प्रयास असफल हुने निश्चित छ । चीन र रुसको विकासको लागि दीर्घकालीन रणनीति छ ।”

रुबियोले जुन रणनीतिको बारेमा कुरा गरिरहेका छन्, त्यो रणनीति सोभियत कालमा पूर्व अमेरिकी राष्ट्रपति रिचर्ड निक्सनले पनि अपनाएका थिए । उनको प्रयास चीन र सोभियत सङ्घलाई अलग गर्ने पनि थियो ।

निक्सनले रुसलाई अलग्याउन चीनसँग सम्बन्ध स्थापित गरेका थिए । ट्रम्प पनि रुससँग घनिष्ठ सम्बन्ध बनाएर चीनलाई अलग्याउन चाहन्छन् ।

टिप्पणीकारहरूले यसलाई ‘रिभर्स निक्सन’ वा ‘रिभर्स किसिङ्गर’ योजनाको रूपमा वर्णन गरेका छन् ।

आफ्ना राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार हेनरी किसिन्जरको सल्लाहमा निक्सनले सन् १९७२ मा चीनसँग एक सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए । यो सम्झौताले अमेरिकाविरुद्ध दुई कम्युनिस्ट देशहरूको संयुक्त आक्रमणको अन्त्य गर्‍यो ।

अमेरिकी थिङ्क ट्याङ्क, काउन्सिल अन फरेन रिलेसन्सले भनेको छ, “रुबियोको योजनाले ह्वाइट हाउस र यसका कट्टर विरोधीहरूले चीनलाई अलग्याउन र यसको बढ्दो विश्वव्यापी प्रभाव कम गर्न रूससँग मिलेर काम गर्न सक्छन् भन्ने विश्वास देखाउँछ ।”

“अमेरिका रुसलाई चीनको कच्चा पदार्थको उपनिवेश बनाउन चाहँदैन,” लन्डन स्कूल अफ इकोनोमिक्सका अतिथि प्राध्यापक क्लाउस विली भन्छन्, “यसको अर्थ उनीहरूले आफ्ना स्रोतहरू सस्तो मूल्यमा चीनलाई बेच्नेछन्, जसले गर्दा चीनलाई अमेरिकामाथि अग्रता मिल्नेछ ।”

यद्यपि, बेलायतस्थित इन्टरनेशनल इन्स्टिच्युट फर स्ट्राटेजिक स्टडीजकी डा. डाना एलिन भन्छिन्, “ट्रम्पले यो रणनीतिलाई पूर्ण शक्तिका साथ समर्थन गर्ने सम्भावना कम छ । यो ट्रम्पको असामान्य विचार होइन र उनलाई यो सम्भव लाग्न सक्छ, तर यो विचार मार्को रुबियो र विदेश नीतिमा रहेका अन्य परम्परागत रिपब्लिकन व्यक्तित्वहरूबाट आएको हो र तिनीहरू नीति बनाउने ह्वाइट हाउस टोलीमा छैनन् ।”

‘रिभर्स किसिन्जर’ रणनीतिले काम गर्ला ?

रुस र चीनलाई छुट्याउन अमेरिकाले कडा परिश्रम गर्नुपर्ने हुनसक्छ ।

सन् २०२२ मा युक्रेनमा आक्रमण हुनुभन्दा ठीक अघि दुई देशले ‘अनन्त’ मित्रताको घोषणा गरेका थिए र त्यसबेलादेखि दुई देशबीचको व्यापारिक सम्बन्ध बढेको छ ।

चीन रूसी कच्चा तेलको सबैभन्दा ठूलो खरिदकर्ता हो । यसले सन् २०२४ मा ६२ अर्ब डलरको रूसी कच्चा तेल खरिद गरेको थियो । सन् २०२१ मा चीनले रुसबाट आफ्नो तेलको एक तिहाइ मात्र किनेको थियो ।

युक्रेनमाथिको आक्रमणपछि पश्चिमी देशहरूले रुसी तेलमा प्रतिबन्ध लगाए, जसले गर्दा चीनले रुसबाट थप तेल किन्न पायो ।

अर्कोतर्फ, कम्प्युटर चिप्स जस्ता उच्च-प्रविधि उपकरणहरूको रूसको आवश्यकता पूरा गर्न चीन एक बहुमूल्य साझेदार बनेको छ ।

अमेरिकन इन्टरप्राइज इन्स्टिच्युट र कार्नेगी एन्डोमेन्ट फर इन्टरनेशनल पिसजस्ता अमेरिकी थिङ्क ट्याङ्कहरूको प्रतिवेदनले रुसले आयात गर्ने कम्प्युटर चिप्सको ठूलो हिस्सा चीनबाट आउने गरेको बताउँछ ।

यद्यपि, साङ्घाई एकेडेमी अफ ग्लोबल गभर्नेन्स एण्ड एरिया स्टडीजका प्रोफेसर याङ चेङ भन्छन्, “रूस र अमेरिका बीचको “जटिल ऐतिहासिक अविश्वास र वैचारिक भिन्नता” को कारणले गर्दा पूर्ण सम्बन्धको सम्भावना कम छ ।”

“रूसले अमेरिकी विदेश नीतिको एकपक्षीय साधन बन्नुको सट्टा रणनीतिक स्वायत्तता कायम राख्नेछ,” उनले भने ।

स्वीडिश इन्स्टिच्युट अफ इन्टरनेशनल अफेयर्सका डा. हेनरिक वाचमेस्टर भन्छन्, “मलाई लाग्छ पुटिन केही समयको लागि अमेरिकी दृष्टिकोणमा सहमत हुन सक्छन्, तर अमेरिकाले जे प्रस्ताव गरे पनि उनी चीनसँगको आफ्नो सम्बन्धमा सम्झौता गर्नेछैनन् ।”

उनले भने, “स्रोत साधनको हिसाबले रूस र चीन प्राकृतिक सहयोगी हुन् । जबकि रूस र अमेरिकाको हकमा यस्तो छैन । तेल र ग्यास व्यापारको हिसाबले तिनीहरू एकअर्काको प्रतिद्वन्द्वी हुन् ।”

के ट्रम्प व्यक्तिगत कारणले रुसको पक्षमा उभिए ?

डा. एलिन भन्छिन्, “ट्रम्पले रुस र पुटिनलाई समर्थन गर्नुको कारण कूटनीतिक रणनीति होइन, तर यो ‘धेरै व्यक्तिगत’ हो र उनको पहिलो कार्यकालदेखि नै त्यहाँ रहेको छ ।”

रुसमाथि चुनावी अभियानमा हस्तक्षेप गरेको आरोप लागेको थियो । ट्रम्प र उनको टोलीमाथि उनीहरूसँग साँठगाँठ गरेको आरोप लगाइएको थियो ।

ह्वाइट हाउसमा जेलेन्स्कीसँगको हालैको भेटमा ट्रम्पले पुटिनको बारेमा भनेका थिए, “म उनलाई लामो समयदेखि चिन्छु । हामीले रुसको बारेमा धेरै पटक यस्तै प्रचारप्रसार भोगेका छौं ।”

डा. एलिनकाअनुसार ट्रम्पले आफूलाई पुटिन जस्तै अवस्थामा देख्छन्, प्रतिशोधले ग्रस्त ।

लन्डन स्कूल अफ इकोनोमिक्सका प्रोफेसर विली भन्छन्, “हामीलाई थाहा छ कि ट्रम्प र पुटिनबीच राम्रो सम्बन्ध छ । यो किनभने उनले त्यहाँ मिस वर्ल्ड प्रतियोगिता आयोजना गरेका थिए र रूसले उनको घर जग्गा परियोजनाहरूमा धेरै पैसा लगानी गरेको थियो, जसका कारण उनको व्यापार फस्टायो । उनको रूससँग सधैं राम्रो अनुभव रहेको छ ।”

–बीबीसीबाट