सिद्धपोखरीमा ‘दिगु पूजा’ (तस्वीरहरू)

भक्तपुर । नेवार समाजमा धर्म अत्यन्तै महत्वपूर्ण मानिन्छ । एउटै परिवारभित्र मात्र सीमित भएर मनाइने चाडपर्वबाहेक पनि त्यस्ता चाडहरू छन्, जसमा एउटै वंशका विभिन्न पुस्ताका परिवारहरूको सहभागिता आवश्यक हुने गर्दछ ।

यस्ता पर्वहरूले एउटै ठूलो संयुक्त परिवारमा नबस्ने विभिन्न कारणले अलग भएका सदस्यहरूबीच एकता कायम गर्न पनि सहयोग पुर्‍याउँछ । ‘दिगु पूजा’ त्यस्तै एक अवसर हो, जुन एउटै वंशका विभिन्न पुस्ताका सबै परिवारका सदस्यहरूले संयुक्त रूपमा मनाउँछन् । यसलाई दुगू पूजा वा देवाली पूजा पनि भनिन्छ ।

वंशका देवताको पूजा गर्ने परम्परा नेवारबाहेक अन्य समुदायहरूमा पनि पाइन्छ, जसलाई ‘देवाली पूजा’ भनेर चिनिन्छ । तर, यो पूजा मनाउने तरिका नेवारहरूको भन्दा फरक हुन्छ ।

यद्यपि, नेवारबाहेक पूजाको तरिका फरक भएपनि यसको मूल उद्देश्य उस्तै छ – सबै परिवारका सदस्यहरूलाई एउटै स्थानमा भेला गराउनु र एकताको भावना सिर्जना गर्नु ।

नेवारहरूले यो पूजा हरेक वर्ष मनाउँछन् । यस पूजामा आफ्नो कुलका देवताको पूजा गरिन्छ । कुल देवतालाई ‘दिगू द्यः’ भनिन्छ ।

‘दुगू ‘ भन्ने शब्द नेवारी भाषामा बोका ‘पुङ्गो’लाई जनाउँछ, त्यसैले उनीहरू पहिला उक्त बोकाको पूजा गर्छन् र त्यसपछि आफ्ना कुल देवताको नाममा बलि दिने गरिन्छ । यद्यपि, बलि नदिने प्रचलन भएको परिवारमा भने हाँसको अण्डा राखेर पनि पुजा गर्ने चलन रहेको छ । बलि नदिने पूजालाई कलाँलि पूजा पनि भनिन्छ ।

साथै पूजापश्चात सोही स्थानमा प्रसाद खाने चलन पनि छ । बेलविवाह गरेका छोरीहरुलाई पनि देवीको रुपमा पुजिने चलन रहेको छ ।

दिगू पूजाका देवता प्रायः खुल्ला स्थानमा देख्न सकिन्छन् । दुगू पूजाका क्रममा पूजिने ती थानहरू खुला स्थानमा पूजिन्छन् । यद्यपि, बलि चढाउने सम्पूर्ण प्रक्रिया अर्को वंशका मानिसहरूबाट पूर्ण रूपमा लुकेको हुन्छ ।

नेवार समुदायमा रहेका विभिन्न जात प्रणालीसँगै, दुगू पूजाको दिन पनि तिनीहरूको जातअनुसार फरक–फरक हुन्छ । उल्लेख गरिएका मितिहरू चन्द्र पात्रोअनुसार निश्चित गरिएका हुन् । यद्यपि, उनीहरूले दुगू पूजा अक्षय तृतीया देखि सिथि नखः सम्म गर्न थाल्छन् ।

प्रायः दिगु पूजा आइतबार वा बिहीबार मानाइने गरिन्छ । भक्तपुरमा तःपुखु ‘सिद्धपोखरी’, कमलविनायक, रानीपोखरी, चोंगागणेशलगायत ठाउँमा ‘दिगू द्यः’  रहेको स्थानीयको विश्वास छ ।

(भक्तपुरको सिद्धपोखरीमा नेवार समुदायले मनाएको दगु पूजाको केही झलक)

(तस्वीर: एसेन्स श्रेष्ठ)