राष्ट्रका नाममा सम्बोधन गर्दै मोदीले दिएका चार सन्देश

काठमाडौं । “अपरेसन सिन्दुरले भारतको आतङ्कवाद विरुद्धको युद्धमा नयाँ सामान्य स्थापित गरेको छ ।”

सोमबार राष्ट्रका नाममा सम्बोधन गर्दै प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले यो कुरा बताएका हुन् ।

२६ जनाको ज्यान जाने गरी भएको पहलगाम आक्रमणको बदला लिन पाकिस्तानभित्र र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा “आतङ्कवादी पूर्वाधार” मा मिसाइल आक्रमण गरेको पाँच दिनपछि मोदीले यस्तो भाषण दिएका हुन् ।

भारतका यी आक्रमणहरूले दुई आणविक हतियारधारी देशहरू बीच सैन्य तनाव र द्वन्द्व बढायो । दुई देशबीच सैन्य कारबाही रोक्ने समझदारी भएपछि शनिबार यो तनाव समाप्त भयो । यद्यपि, मोदीले जोड दिए कि भारतले आफ्नो आक्रमणहरू केवल स्थगित गरेको छ ।

उनले भने, “आगामी दिनहरूमा हामी पाकिस्तानको हरेक पाइलालाई उसले कस्तो दृष्टिकोण अपनाउँछ भन्ने आधारमा मापन गर्नेछौं ।”

राजनीतिक विश्लेषकहरू भन्छन्, “यसो भन्दै मोदीले घरेलु स्तरमा आफ्ना समर्थकहरूमा देखिएको असन्तुष्टिलाई शान्त पार्ने प्रयास गरेका छन् ।”

पाकिस्तानविरुद्ध सैन्य कारबाही रोक्ने र पाकिस्तानविरुद्धको आक्रमणलाई निरन्तरता नदिएकोमा उनका समर्थकहरू उनीसँग असन्तुष्ट थिए ।

विज्ञहरूका अनुसार मोदीको भाषणमा भारत र पाकिस्तानबीच अमेरिकी मध्यस्थताको कुनै उल्लेख नभएको पनि महत्त्वपूर्ण थियो । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले अमेरिकाले “भारत र पाकिस्तानबीच तत्काल र पूर्ण युद्धविराम गराएको र मध्यस्थता गरेको” दाबी गरेका थिए ।

अमेरिकी हस्तक्षेपको कुनै उल्लेख छैन

ट्रम्पबाहेक अमेरिकी उपराष्ट्रपति जेडी भान्स र विदेशमन्त्री मार्को रुबियोले पनि शनिबार साँझ भारत र पाकिस्तानलाई वार्ताको लागि तयार पार्ने अमेरिका नै भएको दाबी गरे ।

रुबियोले दुई देशले “तटस्थ स्थानमा व्यापक मुद्दाहरूमा वार्ता सुरु गर्न सहमत भएको” दाबी पनि गरेका थिए ।

शनिबार राति आफ्नो भाषणमा पाकिस्तानका प्रधानमन्त्री शाहबाज शरीफले तनाव कम गरेकोमा अमेरिकालाई मात्र नभई बेलायत, टर्की, साउदी अरेबिया, कतार, युएई र संयुक्त राष्ट्रसंघका महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसलाई पनि धन्यवाद दिए ।

तर, यसको विपरीत मोदीले कुनै तेस्रो देशको भूमिका स्वीकार गरेनन् ।

उनले भने, “भारतपछि हट्यो किनभने “भारी क्षति” व्यहोरेको पाकिस्तानले भारतको सैन्य अपरेशन महानिर्देशक (DGMO) लाई सम्पर्क गर्‍यो र भन्यो कि पाकिस्तानले अब कुनै पनि आतङ्कवादी घटनाहरूको सहारा लिने छैन र कुनै पनि सैन्य साहसिक कार्य प्रदर्शन गर्ने छैन ।”

वरिष्ठ अन्तर्राष्ट्रिय मामिला पत्रकार इन्द्राणी बागचीको विश्वास छ कि आफ्नो भाषणमा मोदीले यस विषयमा भारतको दीर्घकालीन नीति दोहोर्‍याएका छन् ।

बागची भन्छिन्, “भारतले सधैं आफ्नो अडान स्पष्ट राखेको छ कि पाकिस्तानको मामिलामा कुनै पनि तेस्रो देशको मध्यस्थता स्वीकार गर्दैन ।”

आफ्नो भाषणमा मोदीले पाकिस्तानसँग केवल दुई मुद्दामा वार्ता हुने पनि बताए – ‘आतङ्कवाद र पीओके’ ।

दिल्लीस्थित थिङ्कट्याक सेन्टर फर पोलिसी रिसर्चका प्राध्यापक तथा रणनीतिक मामिला विज्ञ ब्रह्मा चेल्लानीले भने, “प्रधानमन्त्री मोदीको भनाइमा ट्रम्पलाई स्पष्ट रूपमा आलोचना गरिएको छ, जसले कश्मीर मुद्दा समाधान गर्ने प्रस्ताव गरेका थिए ।”

बागचीले भाषणमार्फत प्रधानमन्त्री मोदीले अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पलाई स्पष्ट सन्देश दिएको पनि विश्वास गर्छिन् ।

उनी भन्छिन्, “सन् २०१९ मा धारा ३७० खारेज गरेपछि भारतले कश्मीरमा कुनै वार्ता नहुने स्पष्ट पारेको थियो । प्रधानमन्त्रीले यो कुरालाई अझ स्पष्ट पारेका छन् ।”

भारतले आणविक ब्ल्याकमेल सहन गर्दैन

‘अपरेसन सिन्दुर’ले ‘नयाँ सामान्य’ स्थापित गरेको भन्दै मोदीले तीन बुँदालाई जोड दिए । यी मध्ये एउटा यो थियो – भारतले ‘आणविक ब्ल्याकमेल’ सहन गर्दैन ।

बागचीको विश्वास छ कि भारतले यस विषयमा नयाँ रेखा कोरेको छ ।

उनी भन्छिन्, “२०१६ मा नियन्त्रण रेखा पार गरेको सर्जिकल स्ट्राइकदेखि यस महिना ‘अपरेसन सिन्दुर’अन्तर्गत गरिएको मिसाइल आक्रमणसम्म भारतले सैन्य कारबाहीको जवाफमा आणविक आक्रमण गर्ने पाकिस्तानको धम्कीलाई कमजोर पार्न सफल भएको छ ।”

“सन् २०१६ भन्दा पहिले यदि भारतले पाकिस्तानभित्र सैन्य कारबाही गर्‍यो भने पनि त्यसको प्रचार गरिँदैनथ्यो । त्यसबेलादेखि अहिलेसम्म चार दिनसम्म लगातार आक्रमण गर्दै भारतले आणविक युद्धको सीमालाई अझ अगाडि बढाएको छ ।”

यद्यपि, राजनीतिक विश्लेषक अदिति फडणीसले मोदीले आफ्नो सम्बोधनमा उल्लेख गरेका नीतिहरूमा केही नयाँ नभएको विश्वास गर्छिन् ।

उनी भन्छिन्, ” नयाँ सामान्य नीतिमा प्रधानमन्त्री मोदीले भनेका थिए कि भारतले आफ्नै सर्तहरूमा ‘आतङ्कवादलाई उचित जवाफ’ दिनेछ र भारतले ‘राज्य-प्रायोजित आतङ्कवाद र आतङ्कवादका मास्टरमाइन्डहरू’ बीच भिन्नता राख्नेछैन । मोदी सरकारले २०१६ मा उरीमा १९ भारतीय सैनिक र पुलवामामा ४० सीआरपीएफ सैनिकको मृत्युपछि यस्तै कुरा भनेको थियो ।”

उनी भन्छिन्, “हरेक पटक भारतले सक्रिय रूपमा प्रतिक्रिया दिन्छ र यस पटक पनि त्यस्तै भएको छ । तर, यसले आतङ्कवादी हमलाहरू रोकेको छैन ।”

राजनीतिक सन्देश

द्वन्द्व रोकिएपछि धेरै भाजपा समर्थकहरू र अरूले मोदी सरकारको आलोचना गर्दै भनिरहेका थिए – भारतले पाकिस्तानलाई थप क्षति पुर्‍याउने अवसर गुमाएको छ ।

प्रोफेसर चेल्लानीले भारतको निर्णयलाई ‘विजयको बङ्गाराबाट हार खोस्ने’ भनेका छन् ।

राजनीतिक पत्रकार नीरजा चौधरी भन्छिन्, “नरेन्द्र मोदीले आफ्नो भाषणमार्फत आफ्ना समर्थकहरूलाई आश्वस्त पार्ने प्रयास गरे । उनले भारतले मिसाइल आक्रमणमा १०० आतङ्ककारी मारेको र भारतले आफ्नो कारबाही स्थगित गरेको र भविष्यमा पनि भारतले आफ्नै सर्तमा पाकिस्तान विरुद्ध कारबाही गर्नेछ भन्दै सन्देश दिने प्रयास गरेका छन् ।”

सिन्दुरको महत्त्वलाई जोड दिएर प्रधानमन्त्रीले भावनात्मक सन्देश पनि दिने प्रयास गरेको चौधरी बताउँछिन् ।

आफ्नो भाषणमा मोदीले भनेका थिए, “हाम्रा दिदीबहिनी र छोरीहरूको सिन्दुर पुछ्दा हुने परिणाम हरेक आतङ्कवादी संगठनले बुझिसकेका छन् ।”

चौधरी भन्छिन्, “यसो भन्दै प्रधानमन्त्री मोदीले आम जनतासँग जोडिने प्रयास गरे । पहलगाम आक्रमण अन्य आतङ्कवादी आक्रमणहरू भन्दा फरक छ । पुरुषहरूलाई उनीहरूको धर्मको बारेमा सोधिएको थियो र त्यसपछि उनीहरूलाई उनीहरूका श्रीमती र छोरीहरूको अगाडि मारिएको थियो । प्रधानमन्त्रीले यसको भावनात्मक महत्त्व बुझ्नुहुन्छ र त्यसैले उनले यसबारे छुट्टै कुरा गरे ।”

यद्यपि, अदिति फडणीसलाई लाग्दैन कि यसले मोदीका समर्थकहरूको असन्तुष्टि शान्त पार्नेछ ।

उनी भन्छिन्, “पाकिस्तानको बारेमा प्रधानमन्त्रीको भनाइ धेरै कठोर छ र यसको अर्थ सरकार कतै आफ्नै कथनमा अड्किएको छ भन्ने हो । मलाई लाग्दैन कि प्रधानमन्त्रीको भाषणले यसको धेरै समाधान दिएको छ ।”

उनले यो पनि भनिन् कि मोदी समर्थकहरूले अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भारत र पाकिस्तानबीच मध्यस्थताको श्रेय लिएको मन पराउँदैनन् । फडणीस भन्छिन्, “विपक्षी दलहरूले पनि यो मुद्दा उठाइरहेका छन् ।”

विश्वव्यापी शक्तिलाई सन्देश

क्षेप्यास्त्र आक्रमणबाट भारतले के हासिल गर्‍यो भन्नेबारेमा मोदीले बहावलपुर र मुरिदकेको नाम लिँदै भने, “यी विश्वव्यापी आतङ्कवादका विश्वविद्यालय हुन् ।”

उनले ९/११ को विश्व व्यापार केन्द्र आक्रमण र सन् २००५ को लन्डन ट्युब बम विस्फोटलगायत भारतमा भएका ठूला आतङ्कवादी हमलाहरूको सम्बन्ध यी स्थलहरूसँग रहेको बताए ।

बागचीको विश्वास छ कि यसो भन्दै प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले आफ्नो कार्यको लागि विश्वव्यापी समर्थन जुटाउने प्रयास गरेका थिए ।

उनले भन्छिन्, “अमेरिकामा ९/११ पछि एउटा पुस्ता हुर्किएको छ, त्यस्तै बेलायतमा २००५ को आक्रमण पछि एउटा पुस्ता जन्मिएको छ । मोदी उनीहरूलाई यो सन्देश दिन चाहन्छन् कि भारतले जे गरेको छ त्यो विश्वको हितमा छ ।”

वरिष्ठ राजनीतिक विश्लेषक अदिति फडणीस पनि यस विषयमा सहमत छिन् ।

उनी भन्छिन्, “भारतमा क्वाड सम्मेलनमा मोदीले ट्रम्पलाई भेट्दा उनले यो मुद्दा पनि उठाउनेछन् । अथवा संयुक्त राष्ट्र संघमा आफ्नो अर्को भाषणमा त्यसो गर्न सक्छन् ।”

फडणीस भन्छिन्, “भारत बुद्धको देश हो, युद्धको होइन; यो कथन पनि परिवर्तन हुँदै गएको देखिन्छ । मोदीले आज बुद्ध पूर्णिमा हो भनेर भने पनि, उनले शान्तिको बाटो शक्तिबाट मात्र आउँछ भनेर पनि भने ।”

–बीबीसी हिन्दीबाट