के वयस्कहरूले आमाको दूध पिउनु फाइदाजनक छ ?

काठमाडौं । आमाको दूध : यसलाई सामान्य भाषामा ‘तरल सुन’ भनिन्छ । केही विज्ञ यसलाई ‘जादूयी शक्ति’को स्रोत पनि भन्छन् ।

नवजात शिशुको विकासको लागि आमाको दूध महत्त्वपूर्ण छ भन्ने कुरामा वैज्ञानिकहरू सहमत छन् किनभने यसले बच्चालाई आवश्यक पोषण र एन्टिबडीहरू प्रदान गर्दछ ।

तर, केही वयस्कले पनि यो सुपरफुडको क्षमतामाथि विश्वास गरिरहेका छन् ।

जेमसन रिटेनर तीन सन्तानका बुवा हुन् र उनले पहिलो पटक उनकी पार्टनर मेलिसाले स्तनपान गराइरहेको बेला दूध सेवन गरेका थिए ।

उनले भने, “मैले पहिलो पटक शेकमा स्तनको दूध मिसाएँ । यद्यपि, मलाई यो अलि अनौठो लाग्यो ।”

युट्युब भिडिओमा आमाको दूध पिउनुका फाइदाहरूको बारेमा सुनेपछि जेमसनलाई आमाको दूधमा रुचि जाग्यो । यस भिडिओमा एक बडीबिल्डरले आमाको दूधको फाइदाहरूबारे व्याख्या गरेका छन् ।

आफ्नो पार्टनरको दूध पिउनु जेमसनको लागि दैनिक बानी बनेको छ । उनी हरेक दिन ४५० ग्राम आमाको दूध पिउँछन् ।

उनले भने, “म मेरो जीवनको सबैभन्दा राम्रो चरणमा छु । यसले मलाई मांसपेशी निर्माण गर्न मद्दत गरिरहेको छ । आठ हप्तामा मेरो तौल घट्दै गइरहेको थियो भने पाँच प्रतिशत मांसपेशी बढ्दै गइरहेको थियो ।”

जेमसन भन्छन् कि उनलाई आफ्नो आहारमा आमाको दूध समावेश गरेपछि बिरामी परेको वा रुघा लागेको याद छैन ।

“म बच्चाजस्तै हुर्कन चाहन्छु, बच्चाजस्तै सुत्न चाहन्छु, त्यसैले मैले बच्चा जस्तै आहार पालना गर्ने निर्णय गरेँ । मलाई राम्रो लाग्छ, म राम्रो देखिन्छु,” उनी भन्छन् ।

अनलाइन किनमेल गर्दा जोखिम

वैज्ञानिकहरू भन्छन्, “आमाको दूधले वयस्कहरूलाई कुनै फाइदा पुर्‍याउँछ भन्ने कुनै वैज्ञानिक प्रमाण छैन ।” तर, विज्ञहरू भन्छन्, “यसको फाइदा हुन सक्छ र यसको प्रमाण पनि छ ।”

“यसमा प्रशस्त प्रोटिन हुन्छ,” क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय, सान डिएगोमा रहेको मानव दूध संस्थानका संस्थापक निर्देशक डा. लार्स बोडे भन्छन्, “यसले बच्चाको मांसपेशी छिटो बढ्न मद्दत गर्छ र बडीबिल्डरहरूले यही चाहन्छन् । शरीर निर्माण गर्नेहरू आफ्नो शरीरको बारेमा धेरै सचेत हुन्छन् । त्यसैले यसमा केही न केही हुन सक्छ । हामीलाई यसको पछाडिको विज्ञान थाहा छैन ।”

तर, डा. बोड अझै पनि सावधानी अपनाउन सल्लाह दिन्छन् किनभने मानव दूध प्रायः शङ्कास्पद अनलाइन स्रोतहरूबाट खरिद गरिन्छ ।

डा. बोडले चेतावनी दिए, “त्यो दूध परीक्षण गरिएको छैन र यसले स्वास्थ्यको लागि गम्भीर जोखिम निम्त्याउँछ । यो एचआईभी वा हेपाटाइटिस जस्ता रोगहरूको वाहक हुनसक्छ ।”

आमाको दूध व्यक्तिको आहार र सामान्य स्वास्थ्यको लागि पनि राम्रो हुन्छ । यो धेरै सङ्क्रमणको वाहक हुनसक्छ । महिलाहरूले प्रायः पूर्ण रूपमा रोगमुक्त वातावरणमा स्तनपान गराउँछन्, त्यसैले दूध पनि दूषित हुने जोखिम हुन्छ ।

सन् २०१५ मा अमेरिकाको नेशनवाइड चिल्ड्रेन्स हस्पिटलले गरेको एक अध्ययनले अनलाइन खरिद गरिएका १०१ वटा स्तन दूधका नमुनामध्ये ७५ प्रतिशतमा हानिकारक कीटाणुहरू रहेको पत्ता लगाएको थियो । यति मात्र होइन, १० प्रतिशत नमूनामा गाईको दूधको सूत्र मिसाइएको थियो ।

जब जेमसन आफ्नी पार्टनर मेलिसासँग अलग भए, उनले अब आमाको दूध पाउन सकेनन् । त्यसपछि उनले यसलाई अनलाइन किन्ने निर्णय गरे । उनले मिसावटको खतराबारे आफूलाई थाहा नभएको बताए ।

“मैले यो इन्टरनेट मार्फत किनेको थिएँ । यद्यपि, मैले फेसबुकमार्फत जाँच गरें र यो मलाई सामान्य लाग्यो । त्यसैले मैले यसलाई अर्डर गर्ने निर्णय गरेँ, ” जेमसनले भने ।

कमजोर बच्चाका लागि

मानव दूधको बारेमा अनुसन्धान गर्ने डा. मेघन आजाद भन्छिन्, “म कहिल्यै पनि वयस्कलाई आमाको दूध पिउन सिफारिस गर्दिनँ ।”

“मलाई लाग्दैन कि यो पिउनुमा कुनै हानि छ । तर, वयस्क आमाको दूध पिउनु बच्चाहरूको लागि जोखिमपूर्ण हुनसक्छ, जसलाई यसको आवश्यकता छ । बच्चाहरूलाई आमाको दूध पाउन गाह्रो हुन सक्छ ।”

डा. बोडको पनि विश्वास छ कि यदि मानव दूध बढी छ भने नाफाको लागि बेच्नुको सट्टा खाँचोमा परेका बालबालिकाहरूलाई उपलब्ध गराउनुपर्छ ।

उनले भनिन्, “हामीसँग कमजोर बच्चाहरूको आवश्यकता पूरा गर्न पर्याप्त दूध पनि छैन । आमाको दूधमा यस्ता गुणहरू हुन्छन्, जसले बच्चाहरूलाई रोगहरूबाट बचाउँछ । यसले जीवन पनि बचाउन सक्छ ।”

डा. आजादले यो तथ्यलाई औंल्याउँछन् कि यदि सङ्घर्षरत आमाहरूले आमाको दूध बेचेर पैसा कमाउन सकिन्छ भन्ने सोच्छन् भने, यसले जोखिमपूर्ण व्यवहारलाई प्रोत्साहन गर्न सक्छ ।

यद्यपि, जेमसनले आफूलाई दोषी ठान्दैनन् ।

उनी भन्छन्, “मानिसहरूले मलाई बच्चाहरूलाई भोकै राखेको आरोप लगाएका छन् । तर, यो त्यस्तो होइन कि म अस्पतालबाहिर उभिएर आमाहरूलाई उनीहरूको सबै दूध दिन आग्रह गरिरहेको छु!”

स्वास्थ्य लाभ के हुनसक्छ ?

मानव दूधको बारेमा अझै धेरै अनुसन्धान भएको छैन ।

डा. आजाद भन्छिन्, “अनुसन्धानलाई आर्थिक सहयोग गर्ने मानिसहरूले लामो समयसम्म आमाको दूधको वास्ता गर्दैनन्, किनभने उनीहरू यसलाई महिलाहरूको लागि अनावश्यक मुद्दाको रूपमा हेर्छन् । यो यसलाई हेर्ने पितृसत्तात्मक तरिका हो ।”

यद्यपि, यो परिवर्तन हुँदैछ ।

वयस्कहरूले आमाको दूध पिउँदा हुने जोखिमहरूका बीचमा केही कारकहरू छन्, जसमा वयस्कहरूले आमाको दूध पिउँदा फाइदा लिन्छन् । गठिया, मुटु रोग, क्यान्सर, इरिटेबल बोवेल सिन्ड्रोमजस्ता रोगहरूमा यसको फाइदाहरूको बारेमा अनुसन्धान भइरहेको छ ।

डा. आजाद मानव दूधबाट प्राप्त हुने ओलिगोस्याकराइड्सको सम्भावित स्वास्थ्य लाभहरूको बारेमा उत्साहित छिन् । यी मानव दूधमा पाइने प्रीबायोटिक फाइबर हुन् ।

वयस्कहरूले यी फाइबरहरू पचाउन सक्दैनन् । तर, यसले शिशुहरूमा लाभदायक आन्द्रा ब्याक्टेरिया विकास गर्न मद्दत गर्न सक्छ ।

“अनुसन्धानकर्ताहरूले आन्द्राको सूजन भएका वयस्कहरूलाई ओलिगोस्याकराइडले फाइदा पुर्‍याउन सक्छ कि सक्दैन भनेर हेरिरहेका छन्,” डा. आजाद भन्छिन् ।

“हामीलाई थाहा छ कि माइक्रोबायोम स्वास्थ्यका धेरै पक्षहरूको लागि महत्त्वपूर्ण छ । हामी पेटको माइक्रोबायोमलाई कसरी अझ राम्रो बनाउन सक्छौं र यसका अन्य फाइदाहरू के हुन सक्छन् भनेर हेर्न सक्छौं । यस सन्दर्भमा आमाको दूधले धेरै आशा देखाउँछ ।”

मुसाहरूमा सन् २०२१ मा गरिएको एक अध्ययनमा डा. बोडले पत्ता लगाए कि एचएमओले एथेरोस्क्लेरोसिसको विकासलाई कम गर्छ, धमनीहरूमा अवरोध जसले हृदयघात र स्ट्रोक निम्त्याउँछ ।

उनी भन्छन्, “कृत्रिम यौगिकहरूबाट बनाइएका र मानव शरीरलाई दिइने धेरैजसो औषधिहरूको तुलनामा मानव दूधबाट प्राप्त यौगिकहरू सुरक्षित र प्रभावकारी हुन्छन् ।”

यद्यपि, यिनीहरूमा उल्लेखनीय सम्भावना छ, क्लिनिकल डेटा अझै पनि दुर्लभ छ ।

डा. बोड भन्छन् कि यदि क्लिनिकल अध्ययनले राम्रो नतिजा दियो भने यी यौगिकहरूले हृदयघात र स्ट्रोकलाई रोक्न मद्दत गर्न सक्छन् । हरेक वर्ष लाखौं मानिसहरू हृदयघात र स्ट्रोकका कारण मर्छन् ।

डा. बोडले भने, “कल्पना गर्नुहोस् त कति ठूलो विकास हुनेछ यदि यसले हृदयघात र स्ट्रोकका कारण हुने मृत्युलाई कम गर्छ भने ।”

-बीबीसीबाट