चीन किन भारत र पाकिस्तानबीच युद्ध चाहँदैन ?

काठमाडौं । भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा गरेको हवाई आक्रमणपछि दुई देशबीचको अवस्था निकै तनावपूर्ण भएको छ । यो घटनाक्रममा विश्वका धेरै देशहरूको प्रतिक्रिया आएको छ, जसमा चीन पनि सामेल छ । चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा भारतको हवाई आक्रमणलाई ‘दुखद्’ भनेको छ । चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले वर्तमान अवस्थाप्रति ‘चिन्तित’ […]

May 8, 2025 - 06:36
 0
चीन किन भारत र पाकिस्तानबीच युद्ध चाहँदैन ?

काठमाडौं । भारतले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा गरेको हवाई आक्रमणपछि दुई देशबीचको अवस्था निकै तनावपूर्ण भएको छ । यो घटनाक्रममा विश्वका धेरै देशहरूको प्रतिक्रिया आएको छ, जसमा चीन पनि सामेल छ ।

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले पाकिस्तान र पाकिस्तान प्रशासित कश्मीरमा भारतको हवाई आक्रमणलाई ‘दुखद्’ भनेको छ । चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले वर्तमान अवस्थाप्रति ‘चिन्तित’ भएको बताएका छन् ।

चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले भनेको छ, ‘भारत र पाकिस्तान एकअर्काका छिमेकी हुन् र सधैं रहनेछन् । ती दुवै देश चीनका छिमेकी पनि हुन् । चीन सबै प्रकारको आतंकवादको विरोध गर्छ ।’

मन्त्रालयका प्रवक्ताले दुवै देशलाई ‘शान्त रहन, संयम अपनाउन र यस्ता कार्यहरूबाट जोगिन आग्रह गरेका छन्, जसले अवस्थालाई थप जटिल बनाउन सक्छ ।’ विज्ञहरूको विचारमा, चीन कहिल्यै चाहँदैन कि पाकिस्तान अस्थिर होस्, जसले उसको अर्बौंको लगानी खेर जाओस् ।

चीनले सन् २००५ देखि २०२४ सम्म पाकिस्तानमा करिब ६८ बिलियन अमेरिकी डलर लगानी गरेको छ ।

यसबाहेक, चीनले पाकिस्तानमा चाइना-पाकिस्तान इकोनोमिक कोरिडोर (सीपेक) र बेल्ट एन्ड रोड परियोजनाअन्तर्गत ठूलो लगानी गरिरहेको छ ।

यस्तोमा चीन चाहँदैन कि मध्य एसियालाई सडकमार्गले जोड्ने उसको सपना अधुरो रहोस् ।

चिनियाँ मामिलाका जानकार र बेनेट विश्वविद्यालयका सहप्राध्यापक डा. तिलक झाले यो कुरासँग पूर्ण रूपमा सहमत देखिन्छन् ।

उनी भन्छन्, ‘यस क्षेत्रमा यदि तनाव बढ्छ भने यसको सिधा असर चीनको लगानी र सपनाहरूमा पर्छ । चीन कहिल्यै चाहँदैन कि यस्तो केही होस् जसले उसका हितहरू प्रभावित होऊन् ।’ चीन र पाकिस्तानबीच कूटनीतिक सम्बन्ध सन् १९५१ मे २१ मा सुरु भएको थियो, तर मित्रता सन् १९६३ मा भएको सीमा विवाद समाधानपछि बलियो भएको हो ।

पाकिस्तान र चीनबीच दशकौंदेखि रक्षा सहयोग र कूटनीतिक सम्बन्ध कायम छ । यस अवधिमा आर्थिक दृष्टिकोणले पनि पाकिस्तानको चीनमाथिको निर्भरता बढेको छ ।

चीनले पाकिस्तानलाई हतियार आपूर्ति गरेको छ, तर भारतविरुद्ध कुनै युद्धमा सिधै साथ दिएको छैन ।

जब पश्चिमी देशहरूसँग भारतको निकटता बढ्यो, तब पाकिस्तानको झुकाव चीनतर्फ भयो ।

ऋणदेखि लिएर एफएटीएफ (फाइनान्सियल एक्सन टास्क फोर्स) को कडा कारबाहीबाट जोगिने अवसरहरूमा चीनले पाकिस्तानलाई सहयोग गरेको छ ।

तर यस अवधिमा भारतसँगको सम्बन्धमा पनि चीनले एक सन्तुलन कायम राखेको छ ।

जवाहरलाल नेहरू विश्वविद्यालयमा चाइना स्टडीजका प्राध्यापक आर. वरा प्रसाद भन्छन्, ‘चीन कहिल्यै चाहँदैन कि भारत र पाकिस्तानबीच युद्ध वा युद्धको अवस्था होस् । युद्ध भयो भने चीनको हित प्रभावित हुन्छ र मध्य एसियामा उसका लागि संकट उत्पन्न हुन्छ ।’

उनी भन्छन् कि यो समयमा चीनको अमेरिकासँग ट्यारिफलाई लिएर छुट्टै स्तरको तनाव चलिरहेको छ । यस्तोमा चीन निश्चित रूपमा चाहन्छ कि यो समयमा भारतसँग उसको सम्बन्ध राम्रो रहोस् ।

प्रसाद भन्छन्, ‘चीन सामान्यतया आफ्ना हितहरूतर्फ बढी झुक्छ र कुनै विवादमा फस्न चाहँदैन । यही कारणले चीनले पाकिस्तानको पक्षबाट कहिल्यै भारतविरुद्ध कुनै युद्धमा सिधै साथ दिएको छैन ।’

डा. तिलक झा भन्छन्, ‘यो समयमा चीन पाकिस्तान र भारतसँग जोडिएको सिन्जियाङ प्रान्तमा विकास चाहन्छ । यो सम्भव छैन जबसम्म पाकिस्तानमा उसको ‘चाइना-पाकिस्तान इकोनोमिक कोरिडोर’ परियोजना र बेल्ट एन्ड रोड परियोजना सफल हुँदैन । भारतले पहिलेदेखि नै यसको विरोध गर्दै आएको छ । यस्तोमा चीन कुनै हालतमा चाहँदैन कि यसको विरोधको स्तर थप बढोस् ।’

चीन हाल पाकिस्तानको सबैभन्दा ठूलो व्यापारिक साझेदार र आयातको सबैभन्दा ठूलो स्रोत हो ।

चीनको भन्सार विभागका अनुसार, सन् २०२४ मा चीन र पाकिस्तानबीचको द्विपक्षीय व्यापार २३.१ बिलियन अमेरिकी डलर पुगेको छ ।

पाकिस्तानमा चीनको निर्यात १७ प्रतिशतले बढेर २०.२ बिलियन अमेरिकी डलर भएको छ भने आयात १८.२ प्रतिशतले घटेर २.८ बिलियन अमेरिकी डलरमा झरेको छ ।

सन् २०२४ मा चीनले पाकिस्तानलाई सबैभन्दा धेरै इलेक्ट्रोनिक मेसिनरी र उपकरण निर्यात गरेको छ । यसको बजार मूल्य करिब ५.६ बिलियन अमेरिकी डलर थियो ।

यसमा ३५ प्रतिशत सेमीकन्डक्टर उपकरण र २७ प्रतिशत स्मार्टफोनसहित टेलिफोन सेटहरू थिए ।

चीनले पाकिस्तानलाई २.४ बिलियन अमेरिकी डलरको परमाणु रिएक्टर, बोइलर, मेसिनरी र मेकानिकल उपकरण निर्यात गरेको छ ।

यसका साथै १.३ बिलियन अमेरिकी डलरको फलाम र स्टिल उत्पादनहरू पनि निर्यात गरेको छ ।

डा. तिलक झा भन्छन्, ‘जब तपाईं कुनै देशसँग यति ठूलो स्तरमा व्यापार गर्नुहुन्छ, तब स्वाभाविक रूपमा तपाईं चाहनुहुन्छ कि त्यहाँको अवस्था राम्रो रहोस् । जसले आर्थिक हितहरू सुरक्षित होऊन् ।’

आर. वरा प्रसाद भन्छन्, ‘पाकिस्तानमा पहिलेदेखि नै चीनको परियोजनाहरूमाथि धेरै संकटहरू मडारिरहेका छन् । यस्तोमा दुई छिमेकी देशहरूबीच तनावको अवस्था चीनका लागि राम्रो हुँदैन ।’

उनी भन्छन्, ‘पाकिस्तानमा पहिलेदेखि नै चिनियाँ नागरिकहरूको सुरक्षाको संकट छ र यदि भारत र पाकिस्तानबीच तनाव बढ्छ भने उसका सबै परियोजनाहरू खतरामा पर्नेछन् ।’

अमेरिकासँग बढ्दो दूरीपछि पाकिस्तान चीनतर्फ झुकेको छ ।

हाल चीन र पाकिस्तानले संयुक्त सैन्य अभ्यास मात्र गर्दैनन्, पाकिस्तानले ठूलो मात्रामा चीनबाट आधुनिक हतियारहरू खरिद गर्छ ।

स्टकहोम अन्तर्राष्ट्रिय शान्ति अनुसन्धान संस्थान (सिप्री) को एक प्रतिवेदनअनुसार, पछिल्लो पाँच वर्षमा पाकिस्तानमा हतियार आयातको ८१ प्रतिशत हिस्सा चीनबाट आएको छ ।

पछिल्लो पाँच वर्षमा पाकिस्तानमा आएका पाँचमध्ये चार हतियार चिनियाँ छन् । चीनले पाकिस्तानलाई पीएल-१५ मिसाइलहरू दिएको छ । पीएल-१५ र एसडी-१० जस्ता मिसाइलहरू चीनको आधुनिक बीभीआर प्रविधिबाट बनेका छन् । यी मिसाइलहरू लामो दूरीबाट हवाई जहाजहरूलाई हावामा नष्ट गर्ने क्षमता राख्छन् ।

पहलगाम आक्रमणपछि बीबीसी उर्दूले पाकिस्तानकी पूर्व कूटनीतिज्ञ तस्नीम असलमसँग चीनको रवैयाबारे प्रश्न सोधेको थियो ।

उनले भनिन्, ‘चीनलाई पाकिस्तानमार्फत खाडी देशहरूमा पहुँच प्राप्त हुन्छ ।’

तस्नीम असलमले बताएकी थिइन्, ‘चीन यो क्षेत्रको ठूलो देश हो, जसको दुवै प्रतिद्वन्द्वी देशहरूसँग व्यापारिक सम्बन्ध छ । यो चीनको हितमा छ कि क्षेत्रमा शान्ति कायम रहोस् । चीनलाई आफ्ना आर्थिक हितहरूको सुरक्षा चाहिएको छ ।’

झा भन्छन्, ‘दुवै देशमा शान्तिले मात्र चीनको विकासमा सहयोग गर्छ, अन्यथा परियोजनाहरू पूरा भएपछि पनि यदि सुरक्षाको संकट र अस्थिरताको अवस्था रह्यो भने त्यस परियोजनाको व्यापारिक लाभ चीनले कसरी लिन सक्छ? हाल ग्वादर बन्दरगाह बनिसकेको छ, तर चीनले यसको लाभ शान्ति भएमा मात्र लिन सक्छ ।’

भारत, पाकिस्तान र चीन सम्बन्धबारे आर. वरा प्रसाद भन्छन्, ‘चीन सधैं दुवै पक्षलाई संयम अपनाउन भन्छ । यो कुनै विवादमा फस्न चाहँदैन ।’

प्रसाद भन्छन्, ‘यहाँ पनि चीनले यही गरिरहेको छ । चीनको बाध्यता यो पनि छ कि यो अमेरिकासँग व्यापारिक युद्धमा फसेको छ, त्यसैले यो भारतसँग नयाँ मोर्चा खोल्न चाहँदैन ।’

भारत चीनको ठूलो व्यापारिक साझेदार भएकोले यो भारतसँग बलियो सम्बन्ध राख्न चाहन्छ ।

प्रसाद भन्छन्, आतंकवादविरुद्धको कारबाहीमा भारतले विश्वबाट इजरायलजस्तो समर्थन चाहन्छ, तर चीनले भारतको कूटनीतिक प्रभावलाई कम गर्छ किनकि कूटनीतिक मोर्चामा पाकिस्तानको साथ दिन्छ ।

तीन देशहरूबीचको सम्बन्धबारे तिलक झा भन्छन्, ‘यी सबै देशहरू प्रतिद्वन्द्वी भए पनि छिमेकी पनि हुन् । यस्तोमा यदि क्षेत्रमा कुनै अस्थिरता भयो भने नोक्सान सबैलाई नै हुन्छ ।’ बीबीसीको सहयोगमा

What's Your Reaction?

like

dislike

love

funny

angry

sad

wow

HamroGlobalMedia तपाईं पनि हाम्रो वेबसाइट मा समाचार वा आफ्नो विचार लेख्न सक्नुहुन्छ। आजै खाता खोल्नुहोस्। https://www.hamroglobalmedia.com/register