प्रत्येक वर्ष विश्वभर ४ करोडको मृत्यु

काठमाडौं ।

हानिकारक खाद्यान्न र खाद्यजन्य रोगको वृद्धिले नेपालमा स्वास्थ्य संकट गम्भीर मोडतर्फ उन्मुख हुन थालेको छ । प्रत्येक वर्ष विश्वभरि ४ करोड २० लाख मानिस हानिकारक खाद्यान्न सेवनका कारण मृत्यु हुने गरेको छ भने ६० करोड मानिस स्वच्छ खानाको अभावमा भोक र पोषणको समस्या भोगिरहेका छन् ।

नेपालजस्तो विकासोन्मुख देशमा स्वच्छ खानाको अभावले हजारौं मानिसको मृत्यु र लाखौंको स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुर्‍याइरहेको छ । स्वच्छ खाद्यको अभावसँगै, नेपालका नागरिकहरूको स्वास्थ्यमा विभिन्न प्रकारका समस्या उत्पन्न भएका छन् । खाद्यजन्य रोगबाट १० जनामध्ये एक जनालाई सङ्क्रमण हुने गरेको तथ्यांकले यो समस्या अझ गम्भीर बनाएको छ ।

काठमाडौं महानगरपालिकाको कृषि तथा पशुपन्छी विभागले बुधबार आयोजना गरेको छलफल कार्यक्रममा खाद्य विशेषज्ञहरूले नेपालमा स्वच्छ खानाको बारेमा धेरै कम छलफल हुने र नागरिकको चेतनामा यस विषयको प्रभाव पर्ने कुरा बताएका छन् । यस कारण स्थानीय स्तरमा खाद्य स्वच्छता र गुणस्तरको बारेमा जागरुकता फैलाउने प्रयासहरू थप महत्वपूर्ण भएको विज्ञहरूले ठहर गरेका छन् ।

नेपालमा स्वच्छ खानाको समस्या केवल ग्रामीण भेगमा मात्र होइन, सहरी क्षेत्रमा पनि गम्भीर छ । स्थानीय निकायहरूले स्वच्छ खानाको विषयमा भने विशेष ध्यान नदिएको र यसको कारण नागरिकलाई स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पर्ने कुरा पनि सरोकारवाला विशेषज्ञहरूले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । खाद्य विज्ञ जीवनप्रभा लामाका अनुसार स्वच्छ खानाका विषयमा स्थानीय निकायहरूले उचित छलफल र अनुगमन नगरेको कारण खाद्य सुरक्षा जोखिमपूर्ण अवस्थामा पुगेको छ ।

खाद्य प्रविधि र गुणस्तर विभागका प्रवक्ता तथा वरिष्ठ खाद्य वैज्ञानिक मोहनकृष्ण महर्जनका अनुसार खाद्य स्वच्छता र गुणस्तरको अभावले बिरामीहरूको संख्या बढ्दै गएको छ । विषादीको अत्यधिक प्रयोग, अशुद्ध पानीको सेवन र अपूरा सफाइका कारण स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर परेको छ । हानिकारक पदार्थको सेवनले विभिन्न प्रकारका रोगहरू, जस्तै हैजा, टाइफाइडजस्ता जोखिम बढाइरहेको छ । यस्ता रोगहरूले नागरिकहरूको जीवनलाई संकटमा पारेको छ ।

नेपालमा खाद्य पदार्थको गुणस्तर जाँच गर्न र यसको स्वच्छता सुनिश्चित गर्न विज्ञहरूहरूको अभाव र कमजोर निगरानी प्रणालीले ठूलो समस्या सिर्जना गरेको छ । काठमाडौं महानगरपालिकाको कृषि तथा पशुपन्छी विभागका प्रमुख नूरनिधि न्यौपालेले यस समस्याको समाधानका लागि विभिन्न कार्यक्रमको आयोजना गर्नुपर्ने आवश्यकता भएको बताउनुभएको छ । उहाँले भन्नुभयो– ‘खाद्यजन्य रोगहरूको नियन्त्रणका लागि प्रत्येक निकायको समन्वय आवश्यक छ । यो समस्या सुल्झाउन संयुक्त प्रयासहरू गर्न आवश्यक छ ।’

सञ्चारमाध्यमको भूमिका र जागरुकता अभियान

यस मुद्दामा सञ्चारमाध्यमहरूको भूमिका महत्वपूर्ण छ । सञ्चारकर्मीको उपस्थितिमा आयोजना गरिएको छलफलमा गलत समाचार र तथ्यको अभावले नागरिकलाई थप भ्रमित गर्ने र उनीहरूलाई जोखिमपूर्ण खाद्यान्नको सेवनमा प्रोत्साहित गर्ने सम्भावना रहेको उल्लेख गरिएको थियो । यसकारण, सञ्चारमाध्यमहरूले तथ्य र प्रमाणमा आधारित सही सूचना प्रदान गर्न र खाद्य स्वच्छताको महत्व बुझाउन आवश्यक छ ।

त्यस्तै, सञ्चारमाध्यमका प्रतिनिधिहरूले स्वच्छ खानाको सेवनका लागि आवश्यक कदमका बारेमा विशेष ध्यान दिनुपर्ने कुरा पनि छलफलमा उठेको थियो । यस सन्दर्भमा, स्थानीय निकायले खाद्य सुरक्षासम्बन्धी अनुगमन र अनुसन्धान गर्ने प्रक्रियालाई नियमित रूपमा अनुगमन गर्नुपर्ने महत्वपूर्ण धारणा पनि प्रस्तुत गरिएको थियो ।

नियमित अनुगमन र सतर्कता जरुरी

नेपालमा खाद्य स्वच्छताको स्थायी समाधान भनेको बारम्बार निगरानी र अनुगमनमा छ । नेपालजस्तो मुलुकमा खाद्य सुरक्षा समस्यामा सरकारले, स्थानीय निकायले र नागरिकले मिलेर काम नगरेसम्म समस्या समाधान नहुने विज्ञहरूको भनाइ छ । खाद्य विज्ञहरूले भनेका छन् कि यदि प्रत्येक नागरिक स्वच्छ खानाको महत्व बुझेर सचेत रहे र सरकार र स्थानीय निकायले स्वच्छता र गुणस्तरको सुनिश्चितताका लागि कदम चाले भनेमात्र नेपालको खाद्य सुरक्षा समस्यामा सुधार ल्याउन सकिने विज्ञहरूले बताएका छन् ।

नेपालमा खाद्य स्वच्छता र गुणस्तरको समस्यालाई गम्भीरतासाथ लिइरहनुपर्छ । नागरिकहरूको स्वास्थ्य र जीवन सुरक्षा सुनिश्चित गर्न यस विषयमा बृहत् छलफल र अभियानहरूको आवश्यकता छ । हानिकारक खाद्यान्नको प्रयोग रोक्न र स्वच्छ खानाको उपभोगलाई प्रवद्र्धन गर्न सरकार र नागरिकलाई मिलेर काम गर्नुपर्ने समय आएको छ ।