तीन दशकपछि आईसीसीको प्रतियोगिता आयोजना गर्दै पाकिस्तान, सुरक्षामा उच्च सतर्कता

काठमाडौं । मार्च १७ सन् १९९६ मा श्रीलङ्काली कप्तान अर्जुना रणतुङ्गा क्रिजमा थिए । उनीविरुद्ध बलिङमा थिए अष्ट्रेलियाका तेज बलर ग्लेन म्याकग्राथ । निकै धैर्य र चतुर्‍याइँपूर्वक रणतुङ्गाले म्याकग्राथको बललाई थर्डम्यानतर्फ निर्देशित गर्दा श्रीलङ्काले एकदिवसीय क्रिकेट विश्वकपको उपाधि उचालेको थियो ।

तीन विकेटको क्षतिमा श्रीलङ्काले २१४ रनको लक्ष्य भेट्टाएसँगै लाहोरस्थित गद्दाफी रङ्गशालामा ३० हजारभन्दा धेरै दर्शकले ताली बजाएका थिए । तीमध्ये अधिकांश पाकिस्तानी थिए ।

पाकिस्तानले क्रिकेटको सबैभन्दा ठूलो खेल खेलाएको त्यो नै अन्तिम थियो । तीन दशकपछि पाकिस्तानमा फेरि क्रिकेटको ठूलो प्रतियोगिता हुन लागेको छ । १९ फेब्रुअरीदेखि पाकिस्तानमा आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी आयोजना हुँदैछ । यस प्रतियोगितामा कुल १५ खेल हुनेछन् ।

प्रतियोगितामा आठ राष्ट्र सहभागी हुँदैछन् । आईसीसीको सूचीअनुसार वरियतामा माथिल्लो आठ स्थानमा रहेका अष्ट्रेलिया, अफगानिस्तान, बङ्गलादेश, इङ्ल्यान्ड, भारत, न्युजिल्यान्ड, पाकिस्तान र दक्षिण अफ्रिकाले खेल्नेछन् ।

भारतले सन् २००८ को मुम्बई हमलापछिको सरकारी नीतिका कारण पाकिस्तानमा खेल नखेल्ने घोषणा गरिसकेको थियो । भारतका खेल दुबईमा हुनेछन् भने १५ मध्ये ११ खेल पाकिस्तानमै हुनेछन् ।

पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डले यसलाई महत्त्वपूर्ण उपलब्धि मानेको छ । ‘यो खेल पाकिस्तानमा गराउनु निकै चुनौतीपूर्ण थियो । त्यसका लागि आईसीसीलगायत अन्य पक्षलाई मनाउन निकै समय लाग्यो,’ पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डका एक सदस्यले भनेका छन् ।

यसलाई निकै महत्वपूर्ण उपलब्धि मान्नेमा लाहोर विश्वविद्यालयका प्राध्यापक अलि खान पनि छन् । ‘आईसीसीका विभिन्न खेल छिमेकी राष्ट्रहरू भारत, श्रीलङ्का र बङ्गलादेशले आयोजना गर्दा पाकिस्तानले निकै समयपछि बल्ल अवसर पायो, यो निकै महत्त्वपूर्ण छ,’ उनले भनेका छन् ।

‘क्रिकेट इन पाकिस्तान : नेसन आइडेन्टिटी एन्ड पोलिटिक्स’का लेखक र हेका खान पाकिस्तानको गर्विलो खेल इतिहास रहेको उल्लेख गर्छन् । ९० को दशकमा पाकिस्तानले स्क्वास, हकी, स्नुकरजस्ता प्रतियोगिता आयोजना गरेको उल्लेख गर्दै उनले नयाँ सहस्राब्दीपछिको स्थितिमा परिवर्तन आएको बताए ।

अमेरिकामा भएको हमला र त्यसपछि अफगानिस्तानमा गरिएको आक्रमणपछि बढ्दो हिंसाले पाकिस्तानको गर्विलो खेल इतिहासलाई प्रभावित बनाएको उनको मत छ ।

सेप्टेम्बर २००१ मा न्युजिल्यान्डको टोली खेलका लागि पाकिस्तान जाँदै थियो । तर, खेलाडी बस्ने इलाकानजिकै बम विष्फोट भएसँगै पाकिस्तानमा आयोजना हुन लागेको टेस्ट श्रृङ्खला स्थगित भयो । अप्रिल २००२ मा टेस्ट श्रृङ्खलाका लागि न्युजिल्यान्ड पाकिस्तान पुगेको थियो । यद्यपि, अष्ट्रेलियाले भने पाकिस्तान आउन अस्वीकार गर्यो । उसका खेल श्रीलङ्का र यूएईमा भए ।

सन् २००३ मा भने दक्षिण अफ्रिका, बङ्गलादेश र भारतका टोली पाकिस्तान पुगे । सन् २००४ मा १५ वर्षको अन्तरपछि भारत पनि पाकिस्तान पुगेको थियो । त्यो पाकिस्तानमा हिंसा बढ्दै गएको समय थियो । यसको प्रभाव खेलमा पनि पर्‍यो । सन् २००८ को आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी पाकिस्तानमा आयोजना गर्ने भनिएको थियो । तर, सुरक्षाको कारण देखाउँदै अन्य राष्ट्रका टोली त्यहाँ जान नमानेसँगै प्रतियोगिता आयोजनाको जिम्मा दक्षिण अफ्रिकालाइ सुम्पिनुपरेको थियो ।

सन् २००९ मा भने श्रीलङ्काली खेलाडीलाई लक्षित गर्दै आक्रमण नै भयो । लाहोरस्थित गद्दाफी रङ्गशालामा जाने क्रममा हमला हुँदा ६ प्रहरी र दुई पाकिस्तानी नागरिक मारिएका थिए । खेलाडी तथा अन्य पदाधिकारीलाई भने सामान्य चोटपटक मात्रै लागेको थियो ।

‘दुर्भाग्यवश अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा हामी अहिले कमजोर छौँ । धेरै कम नेताले मात्रै पाकिस्तान भ्रमण गरेका छन् । यस्तो बेलामा आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी आयोजना गर्नु हाम्रा लागि निकै गौरवको विषय हो,’ खान भन्छन् ।

भारतीय क्रिक्रेट विश्लेषक तथा लेखक शारदा उर्गा वर्षौँको सङ्घर्षबाट पाकिस्तानले यो उपलब्धि प्राप्त गरेको बताउँछिन् । यसले निकै पृथक अर्थ राख्ने उनको मत छ । ‘खेल र क्रिक्रेट एकताका सुत्र हुन् । जब मानिस त्यहाँ पुग्न्छन्, तब पाकिस्तानबारे उनीहरूको धारणा बदलिने छ,’ उनले अल जजिरासँग भनेकी छन् ।

पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डले यो अवसरलाई आर्थिक र गतिविधिका रुपमा मात्रै हेरेको छैन । उसले यसलाई फ्यानको भावनासँग पनि जोडेको छ । खेल आयोजना गरेबापत पाकिस्तानले ६० लाख अमेरिकी डलर पाउनेछ भने टिकट तथा पर्यटनबाट पनि आम्दानी गर्नेछ ।

‘कुनैपनि राष्ट्रका लागि आईसीसीको खेल आयोजना गर्नु निकै ठूलो कुरा हो । विश्वको ध्यान खिँच्ने प्रतियोगिताले आर्थिक सँगसँगै सामाजिक गतिविधिलाई पनि नयाँ गति दिनेछ । बहुपक्षीय खेलले मुलुकलाई झनै नयाँ ऊर्जा थप्नेछ,’ बोर्डका पदाधिकारी भन्छन् ।

सुरक्षा चासो वा भूराजनीतिक तनाव ?

पाकिस्तानले आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफी आयोजनाको अधिकार सन् २०२१ नोभेम्बरमा पाएको थियो । जसै पाकिस्तानले यो अधिकार पायो त्यो बेलादेखि हिंसा झनै उत्कर्षमा पुग्यो । गतवर्ष मात्रै पाकिस्तानमा भएको हिंसामा दुई हजार ५०० मानिस मारिएका थिए । धेरै घटना बलुचिस्तान र खैबर पाख्तुनख्वा प्रान्तमा भएका थिए । आईसीसी च्याम्पियन्स ट्रफीका खेल भने लाहोर, कराँची र रावलपिण्डीमा हुनेछन् । उक्त इलाका सुरक्षित रहको प्रमाणीकरण आईसीसीकै सुरक्षा टोलीले गरिसकेको छ ।

पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डका अधिकारीहरूले सुरक्षाको कुनै चिन्ता लिन नपर्ने जिकिर गरेका छन् । विश्वका उत्कृष्ट खेलाडी समावेश गर्दै पाकिस्तान सुपर लिगसमेत भइसकेकाले सुरक्षाको चिन्ता लिन नपर्ने उनीहरूको मत छ ।

‘विगतमा सुरक्षाको चिन्ता थियो अहिले त्यस्तो अवस्था छैन । खेल हुने मुख्य स्थानको सुरक्षाको अनुगमन आईसीसीबाटै भइसकेको छ,’ पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डले भनेको छ ।

सन् २००९ को हमलापछि पाकिस्तानको होम म्याच पनि न्युट्रल भेन्यूमा भएका थिए । कहिले इङ्ल्यान्ड त कहिले यूएईमा पाकिस्तानले खेल्दै आएको थियो । पाकिस्तानी सेनाले सशस्त्र समूहविरुद्ध कडा कारबाही थालेसँगै अन्तर्राष्ट्रिय क्रिकेट प्रतियोगिता फर्किने वातावरण बनेको छ ।

पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डका पूर्वअध्यक्ष इशान मनीले सुरक्षा निकै सुधार भएको बताएका छन् । ‘मैले बोर्ड छोड्दाको अवस्थामा भ्रमण टोलीका लागि सुरक्षाको कुनै चिन्ता थिएन । उनीहरूलाई निकै सुरक्षित महसुस गराइएको थियो । अहिले पनि सुरक्षामा निकै सुधार छ,’ उनले भनेका छन् ।

टेस्ट क्रिकेटमा हालै मान्यता पाएका दुई मुलुक आइरल्यान्ड र अफगानिस्तान पाकिस्तान पुगेका छैनन् । सन् २०१९ पछि भारतबाहेक अन्य राष्ट्रले पाकिस्तानमा खेलेका छन् । त्यसमा इङ्ल्यान्ड र अष्ट्रेलिया पनि छन् ।

श्रीलङ्काली लेखक तथा क्रिकेट विश्लेषक एन्ड्रु फिडेल फनार्डोले प्रतियोगितामा भूराजनीतिक तनाव बढी देखिएको बताए । ‘हालैका वर्षमा धेरै टोलीले पाकिस्तानमा खेलिसकेका छन् । त्यसैले त्यहाँ सुरक्षाको कुनै चिन्ता छैन । हाल सतहमा आएका विषय भूराजनीतिसँग जोडिएका छन्,’ उनले भनेका छन् ।

पाकिस्तानी भूमिमा नटेक्ने भारतीय टोलीको कदमलाई फर्नाडोले भूराजनीतिसँग जोडेका छन् । सन् २००८ को मुम्बई घटनापछि भारतले पाकिस्तानसँग द्विपक्षीय श्रृङ्खला खेल्न अस्वीकार गर्दै आएको थियो ।

सन् २००९ देखि इन्डियन प्रिमियर लिग (आईपीएल)मा पाकिस्तानी खेलाडीलाई प्रतिबन्धसमेत लगाइएको थियो । चार दिनसम्म मुम्बईमा भएको हमलामा १७५ जनाले ज्यान गुमाएका थिए । 

क्रिकेटमा बदलिएको अवस्था

सन् १९९६ को विश्वकपअघि कोलम्बोमा बम विस्फोट भएको थियो । प्रतियोगिताको दुई हप्ताअघिको घटनामा ९१ जनाको ज्यान गएको थियो । अष्ट्रेलिया र वेस्ट इन्डिजले सुरक्षा कारण देखाउँदै श्रीलङ्कामा खेल्न मानेका थिएनन् । त्यसको प्रत्युत्तरमा पाकिस्तान र भारतले त्यहाँ टोली पठाउँदै खेल खेलाए । उनीहरूले श्रीलङ्का सुरक्षित रहेको सन्देश दिन खोजेका थिए ।

मणि त्यसबेला विश्वकप आयोजक कमिटीका सदस्य थिए । एसियाली क्रिकेट समूह एकीकृत रहेको सन्देश त्यसबेला प्रवाह भएको उनी स्मरण गर्छन् । ‘त्यसबेला प्रतियोगितामा आईसीसीको कम भूमिका हुन्थ्यो भने संयुक्त व्यवस्थापन समितिले सबै काम हेर्थ्यो । हाम्रो प्राथामिकता क्रिकेटको विकास भएकाले फरक ढङ्गबाट सोच्थ्यौँ,’ मणिले भने ।

भारतीय क्रिकेट विश्लेषक उर्गा ती दिन अहिले नरहेको बताउँछिन् । ‘एसियाली क्रिकेट संस्थाहरूको ऐक्यवद्धता अहिले सपनाजस्तो छ । पश्चिमा ब्लकले चुनौती दिँदा मात्रै बीसीसीआईले एसियाली बोर्डहरूको साथ खोज्छ, अरुबेला उसले कुनै वास्ता गर्दैन,’ उर्गा भन्छिन् ।

भारतीय क्रिकेट बोर्डको आर्थिक हैसियत र राजनीतिक प्रभावका कारण खेलमा राजनीति घुसेको प्राध्यापक खान बताउँछन् । ‘भारतीय क्रिकेट बोर्डको आर्थिक हैसियत निकै माथि छ यो एउटा पाटो भयो । तर, मोदी नेतृत्वको सरकारले पाकिस्तानलाई हरेक क्षेत्रमा एक्ल्याउने नीति लिएकाले त्यसको प्रभाव क्रिकेटमा पनि देखिएको हो । आफूलाई बेवास्ता गर्ने र मन नपराउने राष्ट्रसँग पनि सहकार्य गर्नुपर्ने बाध्यतामा पाकिस्तान छ,’ खान भन्छन् ।

के पाकिस्तानका लागि यो सबैभन्दा ठूलो मञ्च हो ?

गत वर्षसम्म पनि पाकिस्तानमा खेल हुने वा नहुने भन्ने अन्योल थियो । पाकिस्तान नजाने भारतीय टोलीको अडानले यो द्विविधा निर्माण गरेको थियो । यसले प्रतियोगिता घोषणासँगै टिकट र अन्य व्यवस्थापनमा ढिलाइ भयो । गद्दाफी रङ्गशालाको स्तरोन्नतिका कारण पनि अन्योलता बढेको थियो । पाकिस्तानले ४३ लाख डलर खर्चेर सबै रङ्गशालाको मर्मत–सम्भार सकेको छ ।

आईसीसीले समयमै निर्णय नदिँदा पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्ड अन्योलतामा बसेको मणिले बताए । ‘अन्तिम समयमै पाकिस्तानमा प्रतियोगिताको निर्णय गर्नुथियो भने अघि नै निर्णय गर्दा के बिग्रिन्थ्यो । बीसीसीआईलाई आईसीसीले निर्देशन दिनुपर्नेमा उसले विलम्ब गर्यो । यो आईसीसीको असक्षमता हो,’ मणिले भने ।

आईसीसीको विलम्बकाबीच पाकिस्तानी क्रिकेट बोर्डले पूर्वाधारमा गरेको सुधारको प्रशंसा गर्नुपर्ने प्राध्यापक खानको मत छ । ‘बोर्डका अध्यक्ष मोसभिकले रफ्तारमा गरेका सुधार प्रसंशायोग्य छ । अब टिकट वितरणसहित अन्य पाटोको व्यवस्थापनमा लाग्नुपर्छ,’ उनले भने ।

प्रतियोगिताका लागि एक साताभन्दा कम समय रहँदा पाकिस्तानले पिचभित्र र बाहिर दुवैतर्फ उच्च सतर्कता अपनाउनुपर्ने अवस्था छ ।

‘प्रतियोगिता अवधिभर पाकिस्तान सतर्क रहनुपर्ने अवस्था छ । पाकिस्तानी खेलाडीले समेत आफूलाई प्रमाणित गर्नुपर्ने छ ।’ खान भन्छन् ।

-अल जजिराको सहयोगमा ।