भिडिओ: युवा विदेश गएपछि मलामीको अभाव, महिलाले काँध हालेपछि चारजनाले उठाए शव

काठमाडौं । आइतबार सिन्धुलीको तीनपाटन गाउँपालिका–७ मा तोश्रामखोला गाउँकी ६५ वर्षीया कृष्णमाया पहाडीको निधन भयो । गाउँभरि खबर फैलाइयो । मलामी जुटाउने प्रयास गरियो ।

अधिकांश युवा विदेश गएका थिए, केही काठमाडौंमा अवसरको खोजीमा थिए । गाउँमा रहेका ज्येष्ठ नागरिक, महिला र केटाकेटी मात्र थिए ।

तर, शव काँध हाल्न सक्ने युवा भेटिएनन् । शव बोक्न सक्ने मानिसको अभावले गर्दा केही घण्टासम्म शव उठाउन सकिएन ।

अन्तमा जम्मा तीन पुरुष मात्र उपस्थित भए । तर, समस्या झन् गम्भीर थियो । दाहसंस्कारको लागि लैजानुपर्ने घाट टाढा थियो । लामो बाटोमा शव बोक्ने मान्छेले काँध फेर्नुपर्ने स्थिति थियो । तीन जनाले मात्र डेढ घण्टा लामो यात्रामा शवलाई बोक्न असम्भव थियो ।

शव आफ्नै कुल वंशका १३ दिने दाजुभाइले बोक्नुपर्ने धार्मिक परम्पराको तर्क अघि सारियो । यदि कुल वंशका मानिस उपलब्ध थिएनन् भने मृतकको थर वा समुदाय मिल्नेले बोक्नुपर्ने चर्चा भयो । तर, पहाडी ब्राह्मण समुदायका मानिस तीन जनाभन्दा बढी उपस्थित हुन सकेनन् ।

अरू समुदायका मानिस मलामी हुन्छन् तर, शव बोक्न वा छुन नमिल्ने परम्पराको स्मरण भयो । यो तर्क जातीय छुवाछुतको मनसायको थिएन । मात्र चलिआएको संस्कृति र मृत्यु संस्कार परम्परा अनुसार थियो । तर, यही संस्कार मान्दा संकट आइलागेकोथियो ।

पहाडी अथात्, ब्राह्मण समुदायका मानिस तीनजनाबाट माथि भेटिएनन् । घाट टाढा भएकाले शव बोकेर पुर्‍याउन चाहिने सहयोगी हातहरूको कमी थियो ।

यो कठिन घडीमा एक महिला मनमाया अधिकारीले हिम्मत देखाइन् । गाउँकै हिम्मतिली महिला बन्दै मनमायाले शव बोक्न अघि सरिन् । बल्ल चार जना भएपछि शव उठाउन सम्भव भयो । मनमाया मृतककै समुदायकी थिइन् ।

कृष्णमायाको छोरा, वडाध्यक्ष, वडाध्यक्षका भाइ तोयानाथ र मनमायाले डेढ घण्टा लगाएर शवलाई वाक्सुखोलामा रहेको घाटसम्म पु–याए । गाउँभरका अरू मानिसहरू पछिपछि मलामी थिए । अन्तमा दाहसंस्कार गरियो ।

तीनपाटन गाउँमा चार सयभन्दा बढी घरधुरी रहेको भए पनि ७० घरमा मात्र बसोबास छ । तीमध्ये पनि क्षेत्री–ब्राह्मणका केवल ८ घर मात्र छन्, जसका पुरुषहरू प्रायः विदेश वा काठमाडौंमा बसोबास गर्छन् ।

फलस्वरूप शव बोक्न आफ्नै समुदायका मानिस पाउन मुस्किल हुने अवस्था सिर्जना भएको वडाध्यक्ष युवराज पहाडी बताउँछन् ।

वडाध्यक्ष पहाडीले भन्छन् ‘युवा विदेशतिर छन् । मर्दापर्दा काँध हाल्ने मान्छे छैनन् । मृत्यु संस्कारका केही नियमहरू समयअनुसार परिवर्तन गर्नुपर्ने देखियो ।’

यो घटनाले गहिरो सामाजिक समस्या उजागर गर्यो‍ । केही संस्कार र परम्पराले शव उठ्न नसक्ने अवस्था ल्यायो । गाउँलेहरूले यो घटना पछि मृत्यु संस्कारका केही नियमहरूका बारेमा गम्भीर पुनर्विचार गर्नुपर्ने समय आएको महसुस गरिरहेका छन् ।

उनीहरु भन्छन्, ‘पहिला गाउँमा जुनसुकै जात समुदायका मानिस घेरै हुन्थे । अहिले सबै घटेका छन् । गाउँ बिस्तारै रित्तिँदै गएकाले हाम्रा संस्कारका नियमहरू समय परिस्थिति अनुसार परिमार्जन गर्नुपर्ने देखिन्छ ।’