केजरीवालको राजीनामापछि को बन्ला दिल्लीको मुख्यमन्त्री ?

काठमाडौं । १४ फेब्रुअरी २०१४ । अरविन्द केजरीवालले पहिलो पटक दिल्लीको मुख्यमन्त्री पदबाट राजीनामा दिएको मिति ।

वर्षाको बीचमा कार्यकर्तालाई सम्बोधन गर्दै केजरीवालले भनेका थिए, ‘साथीहरू, म धेरै सानो मान्छे हुँ । म यहाँ कुर्सीका लागि आएको होइन, म यहाँ जनलोकपाल विधेयकका लागि आएको हुँ । आज लोकपाल विधेयक खसेको छ र हाम्रो सरकार छ । म लोकपाल विधेयकका लागि ज्यान दिन तयार छु ।’

त्यतिबेला केजरीवालको आम आदमी पार्टी भर्खरै अस्तित्वमा आएको थियो । उनको घोषणाले कार्यकर्ता उत्साहित भएका थिए । उनी पुनः चुनावमा जाने र जित्नेमा ढुक्क थिए ।

अहिले एक दशकभन्दा बढी समय भइसकेको छ, केजरीवाल तीन पटक दिल्लीको मुख्यमन्त्री निर्वाचित भइसकेका छन् र पार्टी विभिन्न राजनीतिक प्रयासहरूमा पहिलेभन्दा धेरै अनुभवी भएको छ ।

केजरीवालले फेरि एकपटक १५ सेप्टेम्बर २०२४ मा राजीनामा दिने घोषणा गरेका छन् र यसपटक पनि उनी चुनावमा जाने र सत्तामा पुग्ने विश्वास व्यक्त गरिरहेका छन् ।

जनताले यो पदमा बस्न नभनेसम्म आफू मुख्यमन्त्रीको कुर्सीमा नफर्कने उनको भनाइ छ । आइतबार पार्टी मुख्यालयमा कार्यकर्तालाई सम्बोधन गर्दै उनले भने, ”चुनाव नभएसम्म अरु नेता दिल्लीको मुख्यमन्त्री हुनेछन् ।”

यसका लागि दुई दिनभित्र आम आदमी पार्टीको विधायक दलको बैठक बस्दैछ, जसमा नयाँ मुख्यमन्त्रीको नाम तय हुनेछ । केजरीवालले भने, ”म जनताको बीचमा जान्छु, हरेक गल्लीमा जान्छु, घर-घरमा जान्छु र जनताले केजरीवाल इमान्दार छन् भन्ने फैसला नगरेसम्म म मुख्यमन्त्रीको कुर्सीमा बस्ने छैन ।”

भाजपाले उनको घोषणालाई पीआर स्टन्टको संज्ञा दिएको छ । तर, उनको घोषणापछि धेरै प्रश्न उठिरहेका छन् । पहिलो कुरा त यतिबेला किन राजीनामाको घोषणा गरियो ? यसको हरियाणा चुनावसँग कुनै सम्बन्ध छ ?

दोस्रो, पहिला चुनाव गराउने मागको आधार के हो ? तेस्रो, अर्को मुख्यमन्त्री छान्ने आधार के हुन्छ र यसले दिल्ली भाजपाको रणनीतिलाई असर गर्छ ?

एउटा महत्त्वपूर्ण प्रश्न यो छ कि सन् २०१४ सन् २०२४ मा केजरीवालको राजीनामामा कति फरक छ ?

अहिले नै किन राजीनामा ?

झण्डै पाँच महिना जेलमा बसेर भित्रैबाट सरकार चलाएपछि केजरीवाल १३ सेप्टेम्बरको साँझ जमानतमा बाहिर आएका थिए । त्यसको दुई दिनपछि उनले राजीनामा घोषणा गरेका हुन् । आखिर किन दिन खोज्दैछन् राजीनामा ?

वरिष्ठ पत्रकार प्रमोद जोशीले यो अचानक भएको निर्णयलाई केजरीवालको राजनीतिक शैलीसँग जोड्नुपर्ने बताएका छन् ।

उनी भन्छन्, ”केजरीवालको १०–१२ वर्षको राजनीतिक इतिहास हेर्नुभयो भने उनको निर्णयमा केही नाटक छ । यस्तो नाटक जसमा ‘आदर्श’ देखिन्छ र त्यसको पछाडि रणनीति लुकेको हुन्छ, उनी राजनीतिज्ञ जत्तिकै साधारण व्यक्ति होइनन् ।”

प्रमोद जोशी विश्वास गर्छन्, ”केजरीवालले यो आकस्मिक निर्णयबाट सन्देश दिन चाहन्छन्, म यी सबै कुराभन्दा माथि छु र म एक साधारण व्यक्ति हुँ ।”

प्रमोद जोशीले राजीनामाको कारण स्वीकार गर्दै भन्छन्, ”सायद यो कुरा प्रमाणित गर्न खोजेको हुनाले कानुनी लडाइँ लडेर सिद्धान्तका कारण राजीनामा दिएनन् । जनताको निर्णयमा मात्रै मुख्यमन्त्रीको सिंहासनमा बस्ने अर्को सिद्धान्तको कुरा गरिरहेको उनले आज स्विकारेका छन् ।”

वरिष्ठ पत्रकार आशुतोष केजरीवालको यो निर्णयलाई ‘धेरै ढिलो, धेरै थोरै’ भन्छन् । उनले भने, ”केजरीवालले यो निर्णय लिन ढिलाइ गरेका छन् । यो जनता माझ गिरिरहेको छवि बचाउन को लागी एक कदम जस्तो देखिन्छ । गिरफ्तारीको विषय बाहिर आएको दिन उनले यस्तो गर्नुपर्थ्यो ।”

प्रमोद जोशीको भनाइसँग आशुतोष पनि सहमत छन् कि यो घोषणा नाटकीय देखिन्छ । उनी भन्छन्, ”दुई दिनअघि यस्तो घोषणा गर्नु ‘गोप्य’ जस्तै हो र उनीहरुले यो ‘ड्रामा’ त्याग्नुपर्ने थियो ।”

तपाईंलाई बताउन दिनुहोस् कि दिल्लीको वर्तमान विधानसभाको कार्यकाल अर्को वर्ष फेब्रुअरीमा समाप्त हुँदैछ । यसपछि यहाँ चुनाव हुन लागेको हो । यसको अर्थ अब चुनाव आउन करिब ५ महिना मात्रै बाँकी छ ।

वरिष्ठ पत्रकार तथा राजनीतिक विश्लेषक शरद गुप्ता यसलाई हालैका निर्वाचन र कानुनी प्रतिवन्धसँग जोडिएको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘’अदालतबाट बाहिरिएपछि पनि उनको हातमा केही छैन । उनले कुनै निर्णय लिन सक्दैनन्, मन्त्रिपरिषद् बैठकमा भाग लिन सक्दैनन् । बाहिर आएपछि जनताले उनलाई काम गर्न र वाचा पूरा गर्न दबाब दिएका थिए, अब ‘म मुख्यमन्त्री होइन, म केही गर्न सक्दिनँ, हाम्रो पार्टीले गर्न सक्छ’ भन्ने मौका पाउनेछन् ।”

गुप्ता थप भन्छन्, ”यस निर्णयको अर्को पक्ष हरियाणा र दिल्लीको चुनाव पनि हुन सक्छ । प्रतिवन्ध सकिएपछि मुख्यमन्त्रीको हैसियतमा उनले हरियाणा चुनावमा ध्यान दिनेछन् । अबको केही महिनामा दिल्लीको चुनाव आउँदैछ । तीन पटक जितेपछि चौथो चुनाव आम आदमी पार्टीका लागि त्यति सहज हुनेछैन ।”

सन् २०१९ को हरियाणा विधानसभा चुनावमा आम आदमी पार्टीले ४६ सिटमा चुनाव लडेको थियो । तर, पार्टीको प्रदर्शन निकै निराशाजनक रह्यो र एक सिट पनि जित्न सकेन । यसपटक पार्टीले सबै ९० सिटमा चुनाव लड्दैछ ।

वरिष्ठ पत्रकार गुप्ताले राजीनामा दिनुभन्दा दुई दिनअघिको घोषणालाई ‘हेडलाइन व्यवस्थापन’ को चाल भनेका छन् ।

यसबाट पार्टी समाचारमा रहन चाहेको उनको भनाइ छ । उनी भन्छन्, ‘’जब राजीनामा दिनुपर्छ, त्यही दिन घोषणा गर्नुपर्छ, पहिला गर्नुको अर्थ के हो ? वा केजरीवाललाई यो खबर बाहिरिने डर थियो कि हुन सक्छ । यस बाहेक अहिलेसम्म भाजपालाई हेडलाइन व्यवस्थापनको मास्टर मानिन्छ तर, अब आम आदमी पार्टी पनि यसमा अगाडि छ ।”

तर, राजीनामाको लागि दुई दिनको म्याद माग्ने प्रश्नमा दिल्ली सरकारका मन्त्री आतिशीले पत्रकार सम्मेलनमा भनिन्, ”यसको एउटा साधारण कारण छ । आज आइतबार र भोलि सोमबार ईदको बिदा छ । त्यसैले अर्को कामको दिन अर्थात् मंगलबार ।”

सर्वोच्च अदालतले अन्तःशुल्क नीतिमा कथित घोटालाको मुद्दामा अरविन्द केजरीवाललाई जमानत दिएको छ, तर उनीमाथि धेरै सर्तहरू लगाइएको छ । अदालतले ईडी मुद्दामा लगाइएका सर्तहरू यस मामलामा पनि लागू हुने बताएको छ ।

आफूमाथि लगाइएको सर्तअनुसार केजरीवाल मुख्यमन्त्रीको कार्यालय र दिल्ली सचिवालयमा नजाने, अदालतमा विचाराधीन रहेको आफ्नो मुद्दाबारे सार्वजनिक बयान दिने छैनन् । उसले कुनै पनि सरकारी फाइलमा हस्ताक्षर गर्ने छैनन् जबसम्म यो गर्न आवश्यक छैन र दिल्लीको लेफ्टिनेन्ट गभर्नरको स्वीकृति लिनु आवश्यक छैन ।

यसबाहेक, उनले यस मुद्दामा आफ्नो भूमिकाको बारेमा सार्वजनिक रूपमा टिप्पणी गर्ने छैनन् । उनले न त कुनै साक्षीसँग कुरा गर्नेछन् न त मुद्दासँग सम्बन्धित कुनै आधिकारिक फाइलमा पहुँच गर्नेछन् ।

के आम आदमी पार्टी नयाँ चुनावमा आत्मविश्वास छ ?

मुख्यमन्त्री केजरीवालसहित आम आदमी पार्टीका लगभग सबै अनुहारले पार्टी चुनावमा जान तयार रहेको बताएका छन् । यसका बाबजुद केजरीवालबाट विधानसभा भंग गर्ने विषयमा कुनै कुराकानी नभएको र अब नयाँ अनुहार मुख्यमन्त्री बन्ने बताइएको छ ।

आशुतोष र प्रमोद जोशी दुवै यसलाई ‘आत्मविश्वास’ मान्दैनन् ।

आशुतोष भन्छन्, ”यदि त्यस्तो केही भएको भए पार्टीले विधानसभा विघटन गर्नुपर्ने थियो । त्यसो भएन र नयाँ मुख्यमन्त्रीको चर्चा भइरहेको छ । यसको अर्थ पार्टीलाई चुनावका लागि समय चाहिन्छ । पार्टीले महाराष्ट्रसँगै दिल्लीमा पनि चुनाव हुने भनेको भए पनि त्यसो हो भने मन्त्रिपरिषद्ले राजीनामा दिनुपर्थ्यो ।”

तर, प्रमोद जोशी पनि पछिल्ला केही महिनामा उत्पन्न भएको परिस्थितिका कारण निर्वाचन चाँडो भएमा पार्टीलाई फाइदा पुग्ने लागेको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘’६ महिनापछि वा ८ महिनापछि वा १० महिनापछि चुनाव भयो भने त्यो पार्टीका लागि त्यति प्रभावकारी हुँदैन । यस्तो अवस्थामा पार्टीले बनाएको बेलुन फुट्न सक्छ । त्यसैले यहाँबाट पहिले निर्वाचन होस् भन्ने चाहना राख्छन् । त्यसो हो भने सभा विघटन गरेर समयमै निर्वाचन गराउने कुरा गर्नुपर्छ ।”

वरिष्ठ पत्रकार शरद गुप्ताले यसलाई जेलमा आम आदमी पार्टीका धेरै नेताहरूको बसाइ र त्यसपछि उत्पन्न भएको सहानुभूतिसँग जोडिएको देख्छन् । यही सहानुभूतिलाई पार्टीले सदुपयोग गर्न खोजेको उनको भनाइ छ ।

उनी भन्छन्, ”केजरीवाल, सिसोदिया र सञ्जय सिंह यति दिन जेलमा थिए, त्यसैले अब पार्टीले यो सहानुभूति जुटाउनुपर्छ जस्तो लाग्छ । किनभने समयसँगै जनताले यसलाई बिर्सन सक्छन्, त्यसैले पार्टी जतिसक्दो चाँडो निर्वाचन होस् भन्ने चाहन्छ ।”

तर, आइतबार आयोजित पत्रकार सम्मेलनमा विधानसभा भंग गर्ने प्रश्नमा आतिशीले दिल्ली विधानसभा विघटन गर्नुपर्ने आवश्यकता नरहेको बताइन ।

नयाँ मुख्यमन्त्री कसले लिने निर्णय ?

केजरीवालको राजीनामाको घोषणापछि दिल्लीको आगामी मुख्यमन्त्री को हुनसक्ने अड्कलबाजी भइरहेको छ ।

धेरैको नाम पनि चर्चामा छ । यीमध्ये अरविन्द केजरीवालकी पत्नी सुनिता केजरीवाल, मन्त्री आतिशी, मन्त्री सौरभ भारद्वाज, मन्त्री कैलाश गहलोतलगायतका केही नामको अड्कलबाजी भइरहेको छ । तर, कुन आधारमा यो निर्णय हुनेछ ?

जोशी भन्छन्, ‘’नयाँ मुख्यमन्त्री नियुक्त गर्ने यो निर्णयले कुनै अर्थ राख्दैन । किनभने जयललिता वा लालु यादवको हकमा जस्तो भएको थियो, सबैलाई थाहा छ कि मुख्यमन्त्री जो बन्छ त्यो देखाउनका लागि मात्र हुन्छ । यस बहानामा केही वातावरण बनाउने प्रयास हुनेछ ।”

वरिष्ठ पत्रकार जोशीले सिद्धान्त जस्तोसुकै भए पनि नयाँ मुख्यमन्त्री छनोटमा अरविन्द केजरीवालको मुख्य भूमिका रहने बताउँछन् ।

जोशी भन्छन्, ‘’जसको अनुहार होस्, उहाँको वफादार हुनेछन्, यसमा कुनै शंका छैन । सरकारको काम राम्ररी गरेका कारण आतिशीको नाम आइरहेको छ । तर, केजरीवालले नयाँ मुख्यमन्त्रीका रूपमा राजीनामा दिएजस्तै सरप्राइज पायौं भने त्यो पनि सम्भावना छ ।”

सुनिता केजरीवालको दाबीमा उनी भन्छन्, ”उनी पनि बन्न सक्छिन्, यो अचम्मको कुरा होइन । यो अलि अनौठो लाग्न सक्छ तर, अब यो पार्टीमा त्यस्तो कुनै संकोच बाँकी छैन ।”

गुप्ताले यो अनुहारको पहिलो योग्यता भनेका छन् कि उनी अरविन्द केजरीवालप्रति अत्यन्त वफादार हुनुपर्छ ।

उनीहरुले यसलाई ‘यस मिनिस्टर’ भनेका छन् । उनी भन्छन्, ‘’यो अनुहार छनोटको पहिलो योग्यताको रूपमा हेरिनेछ । सोच्नुहोस् त, जेलमा रहँदा अरविन्द केजरीवालले झण्डा फहराउन कसलाई पठाएका थिए ?”

शरदले यहाँ आतिशीतर्फ औंल्याएका छन्, यद्यपि आतिशीले यसबारे अहिलेसम्म कुनै टिप्पणी गरेकी छैनन् । उनले यसबारे व्यवस्थापिका–संसद्‌को बैठकले निर्णय गर्ने बताएकी छन् ।

२०१४ देखि अहिलेसम्म पार्टीमा कति फेरबदल भयो ?

यस प्रश्नमा आशुतोष भन्छन्, ‘’आम आदमी पार्टी अब आन्दोलनबाट जन्मेको पार्टी रहेन । त्यो बेग्लै युग थियो जब देश परिवर्तनको सपना थियो, आदर्शवाद थियो, नयाँ किसिमको राजनीतिको आशा थियो । तर, १० वर्षमा चीजहरू धेरै परिवर्तन भएका छन् । अहिले संगठन पहिलेको जस्तो रहेन र यससँग सम्बन्धित व्यक्ति पनि अहिले फरक छन् ।”

आशुतोष भन्छन्, ‘’यसपटक दिल्लीका जनता पनि ‘फ्री बिजुली, सित्तैमा पानी’ जस्ता नारामा जाने छैनन्, अहिले लगभग हरेक पार्टीले यस्तै नारा दिइरहेका छन् ।”

सन् २०१४ मा राजीनामा दिएपछि जोशी भन्छन्, ‘’त्यतिबेला आम आदमी पार्टी आन्दोलनबाट जन्मेको पार्टी थियो र कार्यकर्तामा अर्कै प्रकारको जोश थियो । पार्टीले विभिन्न ठाउँमा बैठक बसेर सरकार बनाउने कि समर्थन खोज्ने भन्ने प्रश्न गरेको थियो । यसपटक अवस्था फरक छ । यो १० वर्षमा पार्टीमा ठूलो परिवर्तन आएको छ । अहिले पार्टी सामान्य राजनीतिक दल बनेको छ ।”

–बीबीसी हिन्दीको सहयोगमा