मानसिक फिटनेस भनेको के हो ? यसकारण छ महत्त्वपूर्ण

काठमाडौं । मानसिक फिटनेस भनेको दिमागलाई स्वस्थ, सक्रिय र लचिलो बनाउने अवस्था र अभ्यासलाई जनाउँछ।   शारीरिक फिटनेसजस्तै  मानसिक फिटनेसले पनि निरन्तर अभ्यासमा जोड दिन्छ । यसले ध्यान, स्मरणशक्ति, निर्णय क्षमता, भावनात्मक सन्तुलन  र समस्या समाधान गर्ने क्षमताको विकास गर्छ ।

डिजिटल युगमा पिङ्ग, नोटिफिकेशन र मल्टिटास्किङले मानिसहरूको ध्यान समय घट्दै गइरहेको अवस्थामा मानसिक फिटनेस एक नयाँ स्वास्थ्य प्रवृत्तिको रूपमा उदाएको छ । जसले मानिसलाई एकाग्र रहन  स्मरणशक्ति बढाउन र बौद्धिक क्षमतामा सुधार ल्याउन मद्दत गर्छ।

विशेषज्ञहरूका अनुसार मस्तिष्कलाई सक्रिय राख्न शारीरिक व्यायाम झैं अभ्यास आवश्यक हुन्छ। जस्तै नयाँ भाषा सिक्ने, वाद्ययन्त्र बजाउने वा पहेली समाधान गर्ने कार्यहरूले मानसिक सहनशीलता निर्माण गर्छ।

मानव मस्तिष्क सधैं नयाँ परिवर्तनको खोजीमा रहन्छ । तर बारम्बार काम परिवर्तन गर्नु जस्तै नोटिफिकेशन जाँच्ने वा इमेलमा जवाफ दिने कार्यले मानसिक ऊर्जा खर्च हुन्छ र काम गर्ने क्षमता घटाउँछ। यस्तो अवस्थामा ध्यान भंग हुने अवस्थाबाट बच्न आफ्नो ध्यान एकत्रित गर्ने अभ्यास गर्न जरुरी हुन्छ।

दैनिक १० मिनेट ध्यान वा बौद्धिक अभ्यासले दीर्घकालीन रूपमा बौद्धिक क्षमतामा सुधार ल्याउने, मानसिक थकावट घटाउने र वृद्धावस्थामा अल्जाइमरजस्ता रोगको जोखिम कम गर्न सहयोग गर्ने अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

कसरी मानसिक फिटनेस हासिल गर्ने ?
मानसिक फिटनेसलाई अपनाउन ठूलो जीवनशैली परिवर्तन वा धेरै समय आवश्यक पर्दैन। साना, नियमित अभ्यासहरूले दिमागको स्वास्थ्य र दीर्घायुमा ठूलो प्रभाव पार्न सक्छ।

माइन्डफुलनेस मेडिटेशन: विगत दशकमा यो धेरै लोकप्रिय भएको छ। दैनिक १५ मिनेटभन्दा कम, ८ हप्ता निरन्तर अभ्यास गर्दा ध्यान केन्द्रित हुने र  स्मरणशक्ति सुधार हुने ScienceDirect को एक अध्ययनले देखाएको छ ।

माइन्डफुलनेस अभ्यासका विभिन्न तरिका छन्। गहिरो सास फेर्नु वा शरीर स्क्यान गर्नु जस्ता अभ्यासहरूले मनलाई शान्त बनाउँछन्, आत्म-चेतना बढाउँछन् र वर्तमानमा रहन मद्दत गर्छन्।

स्क्रिन समय सीमित गर्नु : स्क्रिन समय सीमित गर्नुले मानसिक थकान कम गर्न मद्दत गर्छ। अनावश्यक नोटिफिकेशनहरू बन्द गर्नुस् र प्राविधिक उपकरणबाट टाढा हुने समय निश्चित गर्नुस्।

 एक पटकमा एउटा मात्र काममा ध्यान दिनु :  मल्टिटास्किङले कार्यक्षमता घटाउँछ र त्रुटि बढाउँछ। एक पटकमा एउटा मात्र काममा ध्यान दिनु (सिङ्गल-टास्किङ) ले उत्पादकता र सन्तुष्टि बढाउँछ।

नियमित निद्रा र स्वस्थ खानपान : यसले मानसिक स्थिरता, ऊर्जा र एकाग्रता कायम राख्न मद्दत गर्छ।

किन महत्त्वपूर्ण छ?

• तनाव, डिप्रेसन र चिन्ता कम गर्न
• कार्यमा उत्पादकता बढाउन
• सम्बन्धमा सहानुभूति र समझदारी बढाउन
• दीर्घकालीन रूपमा अल्जाइमर वा अन्य मानसिक रोगको जोखिम घटाउन