लेबनानमा कसरी विस्फोट भए सयौं पेजर ? ६ प्रश्नोत्तरबाट बुझ्नुहोस् घटनाक्रम

काठमाडौं । सेप्टेम्बर १७ (हिजो) मा लेबनानको राजधानी बेरुतमा धेरै पेजर विस्फोट हुँदा नौ जनाको मृत्यु भयो । २८ सयभन्दा धेरै घाइते भएका छन् ।

यस विस्फोटमा लेबनानका लागि इरानी राजदूत पनि घाइते भए । लेबनानको सशस्त्र समूह हिजबुल्लाहले यी विस्फोटका लागि इजरायललाई जिम्मेवार ठहराएको छ । इजरायलले यी विस्फोटबारे अहिलेसम्म कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन ।

फोनको प्रयोग बढ्नुअघि सन्देशहरू पठाउन पेजरहरू प्रयोग गरिन्थ्यो । यसमार्फत लिखित वा अडिओ पठाएर सन्देश दिइन्छ । हिजबुल्लाहले आफ्ना लडाकुलाई सुरक्षाका कारण पेजरहरू प्रयोग गर्न आग्रह गर्दै आएको छ ।

यस्तो अवस्थामा यी पेजर विस्फोटपछि धेरै प्रश्न उठिरहेका छन् । यस्ता छ वटा महत्त्वपूर्ण प्रश्नहरूको जवाफ जान्नुहोस् ।

लेबनानमा पेजर विस्फोटको घटनाक्रम कस्तो छ ? 

पेजर विस्फोटहरू सेप्टेम्बर १७ मा स्थानीय समय अनुसार ३:४५ बजे सुरु भएको थियो । प्रत्यक्षदर्शीका अनुसार पहिले मानिसको गोजीबाट धुवाँ निस्कन थाल्यो । त्यसपछि विस्फोटहरू भए । यी विस्फोटका कारण पटाका फुटेको र गोली चलेको जस्तो आवाज निस्किएको थियो ।

सीसीटीभी फुटेजमा एक व्यक्ति पसलमा उभिरहेका बेला उनको ट्राउजरमा विस्फोट भएको देख्न सकिन्छ । समाचार एजेन्सी रोयटर्सका अनुसार प्रारम्भिक विस्फोटको एक घण्टापछि धेरै विस्फोटहरू भएका थिए ।

यी विस्फोटपछि लेबनानका अस्पतालमा घाइतेहरू पुग्न थालेका थिए । यी विस्फोट हिजबुल्लाहका लागि ठूलो धक्काका रूपमा वर्णन गरिएको छ ।

पेजर कसरी विस्फोट भयो ?

पेजर कसरी विस्फोट भयो भन्नेबारे अहिलेसम्म खुलेको छैन । विज्ञहरूले यी विस्फोटमा आश्चर्य व्यक्त गरेका छन् । विज्ञहरू भन्छन्, ”हिजबुल्लाहले आफ्नो सुरक्षा व्यवस्थालाई लिएर गर्व गरेको छ ।”

केही विज्ञहरू पेजर ह्याक भएको र ब्याट्री धेरै तताएको हुनसक्ने बताउँछन् । यस कारण पेजर उपकरण फुटेको हुनसक्छ । तर, यस्तो पहिले कहिल्यै भएको थिएन ।

तर, केही विज्ञले त्यस्ता आशङ्काहरूलाई अस्वीकार गरेका छन् । कतिपय विज्ञले पेजर आपूर्ति गर्दा कुनै न कुनै प्रकारको उल्लङ्घन भएको हुनसक्ने बताएका छन् । यसअन्तर्गत पेजरमा केही गल्ती भएको हुनसक्छ ।

पछिल्लो समय यस्ता आक्रमणको खतरा बढेको छ । यसअन्तर्गत जब कुनै उत्पादन बनाइन्छ, केही गल्ती गरिन्छ । यसले ह्याकरहरूको कामलाई सजिलो बनाउँछ ।

तर, त्यस्ता आक्रमण प्राय: सफ्टवेयरमार्फत गरिन्छ । हार्डवेयरको सप्लाई चेन अर्थात् पेजर जस्ता यन्त्रहरूमा आक्रमणका घटनाहरू धेरै कम भएका छन् ।

यदि पेजर मामिलामा पनि आपूर्ति शृङ्खलाबाट आक्रमण भएको छ भने यसको मतलब अपरेशन ठूलो मात्रामा गरिएको हुनुपर्छ ।

ब्रिटिस आर्मीसँग सम्बद्ध एक विज्ञले नाम न छाप्ने शर्तमा बीबीसीलाई भनेका छन्, ”यी पेजरहरूमा १० देखि २० ग्रामसम्म उच्च गुणस्तरको विस्फोटक गोप्य रूपमा राखिएको हुनसक्छ । यो विस्फोटन अल्फान्यूमेरिक खालको सन्देशमार्फत विस्फोट गरिएको हुनसक्छ ।”

पेजर विस्फोटमा को-को घाइते भए ?

हिजबुल्लाहसँग सम्बद्ध स्रोतले समाचार एजेन्सी एएफपीलाई बताएको छ, मारिएकामध्ये दुई जना हिजबुल्लाहका दुई सांसदका छोरा छन् । हिजबुल्लाह सदस्यकी छोरी पनि मारिएको उनीहरूको भनाइ छ ।

लेबनानका लागि इरानी राजदूत मोज्ताबा अमानी पनि घाइते भएका छन् । इरानी मिडिया रिपोर्टमा राजदूतको चोट सामान्य रहेको बताइएको छ ।

समाचार एजेन्सी रोयटर्सले स्रोतलाई उद्धृत गर्दै भनेको छ, “यी विस्फोटमा हिजबुल्लाह प्रमुख हसन नसरल्लाहलाई कुनै पनि क्षति पुगेको छैन ।”

लेबनानका स्वास्थ्य मन्त्री फिरास अबेदले भने, ”घाइतेमध्ये अधिकांशको अनुहार र हातमा चोट लागेको छ । विस्फोटमा मानिसको औंला र आँखामा पनि चोट लागेको छ ।”

उनले थप भने, ”अस्पतालको आकस्मिक कक्षमा आएका मानिस सादा लुगामा देखिएका थिए । यस्तो अवस्थामा यी मानिसहरू पूर्णत: हिजबुल्लाहका हुन् वा साधारण मानिस भन्न गाह्रो छ । हामीले देखिरहेका छौँ, कोही वृद्ध र कोही युवा छन् । मृत्यु हुनेमा एक बालक पनि छन् । केही स्वास्थ्यकर्मी पनि छन् ।”

यी विस्फोटहरू लेबनान बाहिर पनि भएका छन् । सिरियामा मानवअधिकार अनुगमन गर्ने संस्थाका अनुसार त्यहाँ १४ जना घाइते भएका छन् । सिरियामा हिजबुल्लाह सरकारसँग लडिरहेको छ ।

विस्फोटको जिम्मेवार को ?

हालसम्म यी विस्फोटको जिम्मेवारी कसैले लिएको छैन । तर, लेबनानी प्रधानमन्त्री र हिजबुल्लाहले इजरायललाई दोष दिएका छन् ।

प्रधानमन्त्री नजिब मिकातीले यी विस्फोटहरू लेबनानको सार्वभौमसत्तामाथि गम्भीर आक्रमण रहेको र हरेक हिसाबले अपराध भएको बताएका छन् ।

हिजबुल्लाहले विज्ञप्ति जारी गर्दै इजरायलले आक्रमण गरेको आरोप लगाएको छ । हिजबुल्लाहले भनेको छ, ”यो आपराधिक कार्यको लागि इजरायल पूर्ण रूपमा जिम्मेवार छ, जसमा सर्वसाधारण पनि मारिएका छन् । देशद्रोही र आपराधिक शत्रुलाई सजाय दिइनेछ ।”

इजरायलबाट अहिलेसम्म कुनै प्रतिक्रिया आएको छैन । तर, धेरै विज्ञहरू सहमत देखिन्छन् कि इजरायल यसको पछाडि हुन सक्छ ।

ल्यान्कास्टर युनिभर्सिटीका अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका प्राध्यापक साइमन मेबानले बीबीसीलाई भने, “हामीलाई थाहा छ कि इजरायलले आक्रमण गर्न प्रविधिको प्रयोग गरिरहेको छ । तर, यस्तो आक्रमण यसअघि कहिल्यै भएको थिएन ।”

बेलायतको चथम हाउसकी लिना खातिबले भनेकी छिन्, ”यो आक्रमणले इजरायल हिजबुल्लाहको सञ्चार नेटवर्कमा गहिरोसँग प्रवेश गरेको देखाउँछ ।”

हिजबुल्लाहले किन पेजर प्रयोग गर्छ ?

हिजबुल्लाहले इजरायलले स्थान पत्ता लगाउन नसक्ने गरी सञ्चार गर्न पेजर प्रयोग गर्दछ । पेजर एक ताररहित दूरसञ्चार उपकरण हो । यसमार्फत भ्वाइस म्यासेज र लिखित सन्देश दिन सकिन्छ ।

यस अवस्थामा मोबाइल फोन खतरनाक छ किनभने यसले स्थान प्रकट गर्दछ । इजरायलले सन् १९९६ मा चरमपन्थी सङ्गठन हमासका बम निर्माता याह्या अय्यासको हत्या गरेको थियो ।

त्यसपछि याह्याको हातमा रहेको मोबाइल विस्फोट भएको थियो । तर, हिजबुल्लाहले समाचार एजेन्सी एपीलाई भन्यो, “यी पेजरहरू नयाँ ब्रान्डका थिए र पहिले प्रयोग गरिएको थिएन ।”

पूर्वसीआईए विश्लेषक एमिली हार्डिंगले भनिन्, “पेजरको विस्फोट हिजबुल्लाहका लागि धेरै लज्जास्पद छ । यस स्तरमा सुरक्षा उल्लङ्घनले हिजबुल्लाहको सम्पूर्ण प्रणालीमा प्रश्न चिन्ह खडा गरेको छ ।”

के हिज्बुल्लाह र इजरायल बीचको द्वन्द्व बढ्ला ?

हिजबुल्लाह इरानको सहयोगी हो र इरानको इजरायलसँग खुला दुश्मनी छ । हिजबुल्लाहले इजरायलको उत्तरी सिमानाबाट प्रायः रकेट र क्षेप्यास्त्र प्रहार गर्छ ।

यस युद्धका कारण इजरायलको उत्तरी सीमा नजिक बसोबास गर्ने दुवै पक्षका मानिस विस्थापित भएका छन् । इजरायलको सुरक्षा मन्त्रिपरिषद्ले उत्तरी सीमाबाट आफ्ना नागरिकलाई बाहिर निकालेको छ । यसपछि मात्रै पेजर बन्द भयो ।

इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले अमेरिकी अधिकारीहरुलाई भनेका थिए, “सुरक्षाका लागि जे आवश्यक छ, कुनै पनि हालतमा गरिने छ ।”

यसअघि सोमबार इजरायलको सुरक्षा एजेन्सीले हिजबुल्लाहले आफ्ना एक पूर्वअफिसरलाई मार्ने प्रयास गरेको बताएको थियो, जुन असफल भएको थियो ।

उच्च तनाव बीच इजरायल र हिजबुल्लाह पूर्ण स्तरको युद्धमा संलग्न हुनुको सट्टा एक अर्कालाई आक्रमण गरिरहेका छन् । तर, अवस्था हातबाट निस्कने डर छ । हिजबुल्लाहले सेप्टेम्बर १७ मा भएको पेजर विस्फोटको बदला लिने चेतावनी दिएको छ ।

विभिन्न सञ्चारमाध्यमको सहयोगमा-