दोस्रो गाजा बन्दै लेबनान

काठमाडौं । इजरायली नेताहरू हिजबुल्लाहमाथिको आक्रमणबाट उत्साहित देखिन्छन् । पेजर र वाकीटकीमा विष्फोटबाट सुरु भएको कारबाही अहिले घातक हवाई आक्रमणमा परिणत भएको छ ।

सेप्टेम्बर २३ मा भएको आक्रमणपछि इजरायली रक्षामन्त्री याभ गालान्टले आफूलाई पिठ्युँमा थप्पड लगाउनबाट रोक्न सकेनन् । उनले भने, ”आज के भयो, त्यो एउटा उत्कृष्ट कृति थियो । यो हिजबुल्लाहको गठन पछिको सबैभन्दा खराब हप्ता हो । नतिजा आफैँले यसको प्रमाण दिन्छ ।”

”हवाई आक्रमणमा हजारौं रकेटहरू नष्ट भएका छन्,” गालान्टले भने । यी रकेटहरूले इजरायली नागरिकलाई मार्न सक्ने उनको डर छ ।

लेबनानका अनुसार इजरायली आक्रमणमा ५० बालबालिकासहित साढे ५ सयभन्दा धेरै नागरिक मारिएका छन् । यो पछिल्लो तथ्यांक सन् २००६ यता हिज्बुल्लाहको युद्धमा भएको कुल मृत्युको दोब्बर हो ।

इजरायल के चाहन्छ ?

इजरायलको विश्वास छ कि कडा कारबाहीमार्फत् हिजबुल्लाह घुँडा टेक्न बाध्य हुनेछ । ताकी इजरायलले यति धेरै पीडा दिन चाहन्छ कि हिजबुल्लाह नेता हसन नसरल्लाह, उनका सहयोगीहरू र इरानी समर्थकले प्रतिरोधको मूल्य चुकाउन धेरै उच्च छ भन्ने निर्णय गर्छन् । इजरायली नेता र सेनापति विजय चाहिन्छन् ।

गाजामा एक वर्षको युद्ध दलदल जस्तै भएको छ । हमासका लडाकुहरूले अझै पनि सुरुङबाट बाहिर निस्केर इजरायली सैनिकलाई नोक्सान पुर्‍याउँछन् । इजरायली बन्धक अझै पनि हमासको हिरासतमा छन् ।

एक वर्षअघि हमासले इजरायललाई चकित पारेको थियो । इजरायलीहरूले हमासलाई ठूलो खतरा मानेनन् तर, यसले गम्भीर परिणामहरू पनि भोगेको थियो । तर, लेबनान फरक छ ।

इजरायली डिफेन्स फोर्स अर्थात आईडीएफ र खुफिया एजेन्सी मोसादले सन् २००६ मा भएको युद्धदेखि हिजबुल्लाहविरूद्ध युद्ध गर्ने तयारी गरिरहेका थिए ।

इजरायलका प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहुले हालको आक्रमणबाट हिजबुल्लाहको शक्ति कम गराउने लक्ष्य हासिल हुने विश्वास व्यक्त गरेका छन् । नेतान्याहु हिजबुल्लाहले इजरायलमा रकेट प्रहार बन्द गरोस् भन्ने चाहन्छन् ।

इजरायली सेनाले हिजबुल्लाहलाई सीमाबाट पछाडि धकेल्न चाहेको बताएको छ । सेनाले इजरायलका लागि खतरा हुने सैन्य अड्डाहरू ध्वस्त पार्ने प्रयास गरिरहेको छ ।

दोस्रो गाजा 

गत हप्ता लेबनानमा भएको घटनाले एक वर्षअघिका सम्झनाहरू ल्यायो । इजरायलले नागरिकलाई चेतावनी दिएको छ । गाजामा पनि नागरिकलाई आक्रमण स्थलबाट टाढा रहन भनिएको थियो ।

इजरायलले हिजबुल्लाहलाई दोष दिइरहेको छ, जसरी उसले हमासलाई नागरिक मानव ढालको रूपमा नागरिक प्रयोग गरेको आरोप लगाएको थियो ।

इजरायलका आलोचक भन्छन्, ”इजरायलले चेतावनी ठीकसँग दिएको थिएन र परिवारहरूलाई खाली गर्न पर्याप्त समय पनि थिएन ।”

युद्धको कानूनले भनेको छ कि नागरिकको सुरक्षा हुनुपर्दछ र सेनालाई अन्धाधुन्ध र असमानतापूर्वक प्रयोग गर्नु हुँदैन ।

हिजबुल्लाहका केही आक्रमणमा इजरायलका आवासीय क्षेत्र पनि निशाना बनाइएको थियो । जसका कारण नागरिकको सुरक्षाका लागि बनेका ऐन–कानून उल्लङ्घन भएका छन् । हिजबुल्लाहले इजरायली सेनालाई पनि निशाना बनाएको थियो ।

इजरायल, अमेरिका र बेलायतले हिजबुल्लाहलाई आतंकवादी संगठन मान्छन् । इजरायलले आफ्नो सेना नियमको पालना गर्ने सैद्धान्तिक भएको दाबी गरेको छ । तर, गाजामा इजरायली सेनाको कारबाहीको विश्वको ठूलो हिस्साले निन्दा गरेको छ ।

सीमामा युद्ध बढ्दै जाँदा स्थिति थप गम्भीर बन्दै गएको छ ।

पेजर आक्रमणको अर्थ

पेजरमार्फत हालै भएको आक्रमणको उदाहरण लिनुहोस् । इजरायलले पेजर जारी गरिएका हिजबुल्लाह लडाकुहरूलाई निशाना बनाएको बताएको छ ।

तर, भित्रको पेजर विस्फोट हुँदा त्यो व्यक्ति कहाँ उभिएको छ भनेर इजरायलले थाहा पाउन सक्दैन । जसका कारण घरमा बालबालिका, पसल र सार्वजनिक स्थानमा रहेका मानिसको ज्यान गएको वा घाइते भएका छन् ।

धेरै प्रसिद्ध वकिलहरू भन्छन्, ”यसले प्रमाणित गर्दछ कि इजरायलले नागरिक र लडाकुबीच कुनै भेद नगरी घातक बल प्रयोग गरिरहेको थियो । यो युद्धको नियमको उल्लङ्घन हो ।”

हिजबुल्लाह र इजरायलबीच सन् १९८० को दशकमा युद्ध सुरु भएको थियो । तर, सीमामा पछिल्लो युद्ध अक्टोबर ७, २०२३ पछि सुरु भयो ।

जब नसरल्लाहले हमासको समर्थनमा सीमित तर, लगभग दैनिक आक्रमणको आदेश दिए । जसका कारण इजरायली सेनालाई समस्या परेको थियो । साथै, सीमावर्ती क्षेत्रमा बसोबास गर्ने करिब ६० हजार मानिस घर छाड्न बाध्य भएका छन् ।

विगतका आक्रमणको छायाँ

इजरायली सञ्चारमाध्यमका केही व्यक्तिहरूले यी पछिल्लो आक्रमणको प्रभावलाई जुन १९६७ मा जोडिरहेका छन् ।

सन् १९६७ मा इजरायलले इजिप्टमा अचानक आक्रमण गर्‍यो । इजिप्टको वायु सेना यस प्रसिद्ध आक्रमणमा नराम्ररी नष्ट भएको थियो । ग्राउन्ड गरिएका वायुसेनाका विमान ध्वस्त भए ।

अर्को छ दिनमा इजरायलले इजिप्ट, सिरिया र जोर्डनलाई पराजित गर्‍यो । त्यो जितले अहिलेको संघर्षलाई दिशा दिएको छ ।

त्यसपछि इजरायलले वेस्ट बैंक, पूर्वी जेरूसेलम, गाजा पट्टी र गोलान हाइट्स कब्जा गर्‍यो । यो राम्रो तुलना होइन । लेबनान र हिजबुल्लाहसँगको युद्ध फरक कुरा हो । इजरायलले ठूलो प्रहार गरेको छ ।

तर, अहिलेसम्म इजरायलले हिजबुल्लाहको क्षमता र हमला गर्ने इच्छालाई वशमा पार्न सकेको छैन । इजरायल र हिजबुल्लाह बीचको पुरानो युद्धमा कुनै एक पक्षको लागि कुनै निश्चित जित थिएन ।

यो पछिल्लो युद्ध पनि त्यस्तै हुन सक्छ । तर, इजरायल, गुप्तचर निकाय र सेना गत हप्ताको आक्रामक कारबाहीबाट सन्तुष्ट छन् ।

इजरायलको आक्रामकता एक धारणामा आधारित छ – ”एक जुवा जसमा यो सोचिएको छ कि जब समय आउँछ, हिजबुल्लाह पराजित हुनेछ र सीमाबाट पछि हट्नेछ । त्यसपछि इजरायलले गोली चलाउन बन्द गर्नेछ ।”

तर, हिजबुल्लाहलाई बुझ्ने मानिसहरूले यो रोकिने छैन भन्ने विश्वास गर्छन् । इजरायलसँगको युद्ध हिजबुल्लाहको अस्तित्वको मुख्य कारण हो ।

इजरायलले के गर्ला भने हिजबुल्लाहले झुक्दैन ?

यदि हिजबुल्लाहले हार स्वीकार गरेन भने इजरायलले युद्धको दायरा बढाउनेछ ।

सायद इजरायली सेनाले जमिनको केही भाग कब्जा पनि गर्न सक्छ । इजरायल यसअघि लेबनान प्रवेश गरिसकेको छ । सन् १९८२ मा इजरायली सेना प्यालेस्टिनी आक्रमण रोक्ने प्रयासमा बेरूतसम्म पुग्यो ।

त्यसपछि इजरायलका लेबनानी सहयोगीहरूले बेरूतको साब्रा र शतिला शरणार्थी शिविरमा प्यालेस्टिनी नागरिकको नरसंहार गरे । यो कदमको चौतर्फी आलोचना भएको थियो र त्यसपछि इजरायली सेनाले पछि हट्नुपरेको थियो ।

सन् १९९० सम्म इजरायलले लेबनानी सीमा नजिकको ठूलो क्षेत्र कब्जा गर्न जारी राख्यो । आज इजरायली सेनामा जनरल बनेकाहरू त्यतिबेला जवान सैनिक थिए । तिनीहरुले हिजबुल्लाहविरूद्ध कडा लडाइँ लडे ।

तात्कालीन इजरायली प्रधानमन्त्री एहुद बाराकले सन् २००० मा सेना फिर्ता गर्ने निर्णय गरेका थिए । बाराकले यो मोर्चामा दृढ भएर इजरायल सुरक्षित नहुने निर्णय गरे र ठूलो संख्यामा इजरायली सैनिकले आफ्नो जीवनको मूल्य चुकाउनु पर्‍यो ।

सन् २००६ मा हिजबुल्लाहले भारी सैन्य उपस्थितिको साथ सीमा क्षेत्रमा आक्रमण गर्‍यो । धेरै इजरायली सैनिक मारिए र केहीलाई बन्धक बनाइयो ।

युद्ध समाप्त भएपछि नसरल्लाहले भने, ”यदि हिजबुल्लाहले इजरायलसँग बदला लिने अनुमान गरेको भए उनले आक्रमणको लागि अनुमति दिने थिएनन् ।”

यसपछि तात्कालीन इजरायली प्रधानमन्त्री इमुदु ओल्मर्टले युद्धको घोषणा गरेका थिए ।

पहिले इजरायलले आशा गरेको थियो कि रकेट आक्रमणहरू वायु शक्तिको सहायताले रोकिनेछ । जब यो हुन सकेन, सेना र ट्याङ्कहरू जमिनमा ल्याइयो । यो युद्ध लेबनानका नागरिकको लागि घातक साबित भयो ।

तर, युद्धको अन्तिम दिनमा पनि हिजबुल्लाहले इजरायलमा रकेट प्रहार गरिरहेको थियो ।

इजरायलको चुनौती

इजरायली कमाण्डरहरूलाई थाहा छ कि रकेट वर्षाको बीचमा लेबनान प्रवेश गर्नु गाजा भन्दा ठूलो सैन्य चुनौती हुन सक्छ ।

हिजबुल्लाहले पनि सन् २००६ देखि योजना बनाउँदै आएको छ । लेबनान आफ्नै माटोमा लडिरहेको हुन सक्छ । पहाडी भूभाग र दक्षिणी लेबनानको अवस्था यस्तो छ कि तिनीहरू हिजबुल्लाहको पक्षमा जान सक्छन् ।

इजरायलले हमासले बनाएका सबै सुरुङ नष्ट गर्न सकेको छैन । हिजबुल्लाहले गत १८ वर्षदेखि सुरुङ निर्माण र दक्षिणी लेबनानको सीमा क्षेत्रमा आफ्नो स्थिति बलियो बनाउन खर्च गरेको छ ।

हिजबुल्लाहलाई इरानले हतियार आपूर्ति गरेको छ । गाजाको हमासलाई भन्दा लेबनानमा सिरिया हुँदै आपूर्तिहरू पुर्‍याउन सजिलो छ ।

सेन्टर फर स्ट्राटेजिक एन्ड इन्टरनेशनल स्टडीज वाशिंगटन थिंक ट्याङ्कले अनुमान गरेको छ कि हिजबुल्लाहसँग करिब ३० हजार लडाकु र २० हजार रिजर्भ छन् ।

तिनीहरूमध्ये केहीलाई साना मोर्चा ह्यान्डल गर्न तालिम दिइएको छ । तर, युद्धको राम्रो अनुभव भएका कम छन् । यी मानिसहरू सिरियामा असद शासनको समर्थनमा लडेका छन् ।

धेरैजसो अनुमानका अनुसार हिजबुल्लाहसँग १ लाख २० हजारदेखि २ लाख मिसाइल र रकेट छन् । यसमा धेरै इजरायली शहरलाई क्षति पुर्‍याउन सक्ने हतियार पनि छन् ।

इजरायलको दाउ

यो हुन सक्छ कि इजरायल जुवा खेलिरहेको छ कि हिजबुल्लाहले यी सबै हतियारहरू प्रयोग नगरोस् ।

इजरायली वायुसेनाले लेबनानलाई गाजामा गरे जस्तै गर्ने भन्ने सोच्दैछ । त्यो पूरै सहरलाई भग्नावशेषको थुप्रोमा परिणत गर्ने होस् वा हजारौं नागरिकको ज्यान जाओस् ।

इरान पनि चाहँदैन, लेबनानले हतियार प्रयोग गरोस् भन्ने । इरानले आफ्ना आणविक केन्द्रहरूमा इजरायली आक्रमणको डरलाई ध्यानमा राख्दै यी हतियार सुरक्षित राख्न चाहन्छ ।

यो अर्को जुवा हो । इजरायलले नष्ट गर्नु अघि हिजबुल्लाह आफ्ना हतियार प्रयोग गर्न चाहन्छ । गाजामा जारी आक्रमण र वेस्ट बैंकमा बढ्दो हिंसाको बीचमा इजरायल लेबनानमा प्रवेश गरेमा तेस्रो मोर्चा खोल्नेछ ।

इजरायली सैनिकहरू उत्प्रेरित, राम्रो प्रशिक्षित र हतियारले सुसज्जित भए पनि एक वर्षदेखि चलिरहेको युद्धका कारण थकित छन् ।

अमेरिकाको नेतृत्वमा इजरायलका सहयोगीहरू हिजबुल्लाहसँग युद्ध बढाउन चाहँदैनन् । यी देशहरू लेबनान प्रवेशको पक्षमा पनि छैनन् । कूटनीतिक माध्यमबाट मात्रै सीमा सुरक्षा र नागरिक स्वदेश फर्किन सकिनेमा ती देशको जोड छ ।

शान्तिपूर्ण समाधान खोज्न चुनौती 

एक शीर्ष अमेरिकी अधिकारीले सम्झौताको तयारी गरेका छन् । यो सम्झौता संयुक्त राष्ट्र संघको प्रस्ताव १७०१ जस्तै छ । उक्त सम्झौताको कारण सन् २००६ को युद्ध समाप्त भएको थियो ।

तर, गाजामा युद्धविराम नहुँदा कूटनीतिज्ञहरूको हात बाँधिएको छ । नसरल्लाहले गाजामा इजरायली आक्रमण रोकिएपछि मात्र हिजबुल्लाह रोकिने बताएका छन् ।

हाल इजरायल र हमासले यस्तो कुनै पनि सम्झौतामा सहमति जनाएका छैनन्, जसमा इजरायली बन्धक र प्यालेस्टाइनी बन्दी सट्टामा रिहा गरिनेछ र गाजामा युद्धविराम हुनेछ ।

इजरायली आक्रमणका कारण लेबनानको अर्थतन्त्रका कारण चुनौतीको सामना गरिरहेका आम नागरिकको पीडा झनै बढेको छ । सीमाका दुवैतिर डर छ ।

इजरायलीलाई यो पनि थाहा छ कि हिजबुल्लाहले गत वर्षभन्दा बढी क्षति पुर्‍याइरहेको छ । इजरायलले आक्रामक रुप अपनाएर हिजबुल्लाहलाई सीमाबाट पछाडि धकेल्ने समय आएको छ भन्ने विश्वास गरेको छ ।

तर, इजरायलले ऊर्जावान् र सशस्त्र बलको सामना गरिरहेको छ । इजरायलमा हमासको हमलापछि पछिल्लो एक वर्षमा यो सबैभन्दा खतरनाक संकट हो । अहिले अवस्था बिग्रनबाट रोक्न सक्ने कोही छैन ।

–बीबीसीको सहयोगमा