खुशी हुन पैसा कति महत्त्वपूर्ण ?

काठमाडौं । पैसाले खुशी किन्न सकिँदैन भन्ने हामीमध्ये धेरैलाई विश्वास छ । साथसाथै, आज धेरै सङ्ख्यामा मानिसहरू छन्, जो विश्वास गर्छन् कि पैसाले खुशी हुनमा ठूलो भूमिका खेल्छ ।

पैसा बिना खुशी हुन सक्दैन भन्ने विश्वास गर्नुहुन्छ ? तपाईंले यस्ता मानिसहरु पनि देख्नुभएको होला, जससँग धेरै पैसा छैन, तर पनि उनीहरु खुशी छन् ।

एकै समयमा त्यहाँ धेरै व्यक्तिहरू छन्, जो संसाधनहरू छन् र धेरै भौतिक सुखहरू छन् । यति हुँदाहुँदै पनि उनीहरु खुशी छैनन् र तनावमा बाँचिरहेका छन् ।

यस्तो अवस्थामा आज हामी सम्बन्धका बारेमा जान्ने छौं – के पैसाले खुशी दिन्छ ? तनाव र आनन्दसँग पैसा कसरी सम्बन्धित छ ? खुशी हुन कति पैसा चाहिन्छ ?

भारतका वरिष्ठ मनोचिकित्सक डा.  मनिष बोरासी भन्छन् – पैसा महत्त्वपूर्ण छ भन्ने कुरामा कुनै शङ्का छैन । तर प्रश्न यो छ, के यसबाट खुशी किन्न सकिन्छ ? पैसाले स्वास्थ्य, शिक्षा, खाना, राम्रो जीवन शैली दिन सक्छ, तर यसले माया र खुशी पनि दिन सक्छ । जवाफ छ – छैन ।

के पैसाले खुशी दिन्छ ?

खुशीको परिभाषा सबैको लागि फरक हुन सक्छ । कसैले सुखलाई आफ्नो सुरक्षा र कल्याणसँग जोड्छन् । धेरै मानिसहरूले यसलाई आफ्नो परिवार, साथीहरू वा अन्य महत्त्वपूर्ण कुरासँग जोड्छन् ।

यस विषयमा गहिरिएर सोच्दा एउटा कुरा प्रस्ट हुन्छ कि खुशी सधैँ बाह्य कुराहरूमा निर्भर हुँदैन । खुशी हाम्रो भावनात्मक र मानसिक अवस्थामा निर्भर गर्दछ । पैसाले हामीलाई खुशी नराख्ने भएतापनि यसले हामीलाई आजको समयमा धेरै समस्याबाट बचाउन सक्छ ।

हार्वर्ड विश्वविद्यालयका प्राध्यापक डा. रोबर्ट वेल्डद्वारा लिखित पुस्तक ‘द गुड लाइफ’काअनुसार हाम्रो खुशी निर्भर गर्ने ७ कुराहरू-

पैसा – यति धेरै कि मानवीय आवश्यकताहरू सजिलै पूरा गर्न सकिन्छ ।

माया – कसैसँग निःशर्त भावनात्मक लगाव  ।

सम्बन्ध – हामीलाई एकअर्कासँग जोड्ने सम्बन्ध ।

स्वास्थ्य – शारीरिक, मानसिक र मनोवैज्ञानिक रूपमा तन्दुरुस्त रहनु ।

उद्देश्य – आत्म-सन्तुष्टि ल्याउन सक्ने लक्ष्य भेट्नु।

कनेक्शन – जीवनसँग भावनात्मक र आध्यात्मिक सम्बन्ध हुनु ।

कृतज्ञता – जीवनमा भएका कुराहरूको लागि कृतज्ञ हुनु ।

के आम्दानी बढ्दा खुशी बढ्छ ?

यो प्रश्न हाम्रो मनमा अक्सर आउँछ कि आम्दानी बढ्दै जाँदा सुख मिल्छ ? वा धेरै पैसाले हामीलाई खुशी बनाउन सक्छ ? प्रोसिडिङ्स अफ द नेशनल एकेडेमी अफ साइन्सेज (PNAS) मा सन् २०२१ मा प्रकाशित एक अनुसन्धानअनुसार आय र खुशीबीच प्रत्यक्ष सम्बन्ध हुन्छ ।

यस अध्ययनमा ३३ हजारभन्दा बढी मानिसहरूलाई समावेश गरिएको थियो, जसले देखायो कि धेरै कमाउने मानिसहरू सामान्यतया खुशी र आफ्नो जीवनसँग बढी सन्तुष्ट छन् ।

डा. मनीषकाअनुसार आर्थिक स्थिति र खुशीको अन्तरसम्बन्ध

• बढी आम्दानीले व्यक्तिको खुशीको स्तर बढाउँछ ।
• बढी आम्दानी भएका मानिसहरू बढी खुशी र सन्तुष्ट महसुस गर्छन् । तर, पैसाले मात्र खुशी हुन सक्दैन ।
• यो अनुभव र मानसिक सन्तुष्टिमा पनि निर्भर गर्दछ ।
• गरिबीले मानसिक तनाव र दुःख बढाउन सक्छ ।
• कम आय भएका मानिसहरूलाई आफ्नो आधारभूत आवश्यकताहरू पूरा गर्न सङ्घर्ष गर्नुपरेको छ । यसले मानसिक र शारीरिक स्वास्थ्यमा नराम्रो असर पार्छ ।
• गरिबीले स्वास्थ्य, शिक्षा र अन्य कुराहरूको अभाव निम्त्याउन सक्छ । यी सबै कारकहरूले मिलेर खुशीलाई असर गर्छन् ।

के कम आयले दु:ख दिन्छ ?

पैसाको महत्व बुझ्नुको साथसाथै यसले न्यून आय भएका मानिसको मानसिकतामा कस्तो प्रभाव पार्छ भन्ने कुरा पनि हामीले हेर्नु जरुरी छ । जब मानिस आर्थिक समस्याबाट गुज्रिन्छ, त्यसले उसको मानसिक अवस्थामा गहिरो प्रभाव पार्छ ।

गरिबीले शारीरिक थकान र मानसिक तनाव मात्र बढाउँदैन, तर यसले अक्सर मानिसहरूलाई आधारभूत आवश्यकताहरूका लागि सङ्घर्ष गर्न बाध्य बनाउँछ । यस्तो अवस्थामा मानिस खाना, लत्ताकपडा र बासको लागि पनि सङ्घर्ष गरिरहेको देखिन्छ ।

न्यूओर्ककी क्लिनिकल मनोवैज्ञानिक प्रो. मार्गरेट सालाकाअनुसार गरिबीको अवस्थामा मानिसहरूले आफ्नो जीवनमा सधैँ सानातिना तनावहरूको सामना गर्नुपर्छ, जसले गर्दा उनीहरू मानसिक रूपमा कमजोर हुन्छन् ।

गरिबी भनेको आर्थिक सङ्कट मात्र होइन, यसले सामाजिक र मानसिक दबाब पनि सिर्जना गर्छ । परिवारका सदस्य बिरामी भएमा र पैसाको अभावमा उपचार गराउन नसकेमा परिवारका सदस्य तनावमा पर्न सक्छन् । साथै, तनावका कारण बिरामीको अवस्था बिग्रन सक्छ ।

धेरै पैसा, धेरै तनाव ?

यो प्रायः विश्वास गरिन्छ कि धेरै पैसाले जीवनलाई सजिलो बनाउँछ, तर उच्च आय भएका मानिसहरूलाई पनि थप तनाव हुन सक्छ । धेरै पैसाको साथ आउने जिम्मेवारी र तनावले मानसिक स्वास्थ्यलाई असर गर्छ । यो तनावले कहिलेकाहीँ खुशी खोस्छ ।

पैसाले सुविधा लिन सकिन्छ । जस्तै, रमाइलो बिदा, महँगो रेस्टुरेन्ट र विलासी जीवन, तर यदि तपाईं काममा यति व्यस्त हुनुभयो कि आफ्नो परिवार, साथीहरू वा आफ्नो लागि समय पाउनुहुन्न भने यी आनन्दहरू पनि हराउन सक्छ ।

यही कारणले गर्दा धेरै पैसा कमाउने मानिसहरू कहिलेकाहीँ परिवारसँग ती साना खुशीहरूको आनन्द लिन सक्दैनन् । जबकि न्यून आम्दानी भएका मानिसहरूले सजिलै आफ्नो परिवार र नजिकका व्यक्तिहरूसँग खुशीका पलहरू बिताउँछन् ।

‘काममा तनाव’ लिंक्डइन सर्वेक्षण (२०१८)काअनुसार तनाव र उच्च आय बीचको सम्बन्ध

• बढी आय भएका व्यक्तिहरूले बढी तनाव अनुभव गर्न सक्छन् ।
• धेरै पैसा हुनु भनेको कामको दबाब र जिम्मेवारीहरू बढी हुनु हो ।
• १.४० करोड रुपैयाँ १ अर्ब डलरभन्दा बढी आम्दानी भएका अमेरिकीहरू तनावमा बाँचिरहेका छन् ।
• कम आय भएकाहरू भन्दा उनीहरू ६८% बढी तनावमा छन् ।

के यो सबै मानसिक अवस्था मात्र हो ?

यो सत्य हो कि पैसाले खुशी किन्न सक्दैन र हामी पैसा बिना पनि खुशी पाउन सक्छौं । हामीले बुझ्नु आवश्यक छ कि खुशी सधैं बाह्य चीजहरूमा निर्भर हुँदैन, तर यो हाम्रो सोचमा पनि निर्भर गर्दछ ।

यदि हामीले पैसा र चीजहरूलाई आफ्नो पहिचानसँग जोडेनौं भने हामीले पैसाले किन्न नसक्ने चीजहरूमा खुशी पाउन सक्छौं । यसमा प्रियजनहरूसँग बिताएको समय, आत्म-वार्ता, कसैलाई मद्दत गर्न वा समाजको सुधारको लागि केहि गर्न समावेश हुन सक्छ ।

पैसाको महत्व घट्दैन

यसको मतलब पैसाको कुनै महत्त्व छैन वा पैसाले आफ्नो महत्त्व गुमाएको होइन । पैसाले हामी आफ्नो आवश्यकता पूरा गर्न सक्छौं । यसबाट हामी पैसाले सुखको अनुभव गर्न सक्छौं, जसले हामीलाई खुशी दिन सक्छ ।

तर, सम्बन्ध, प्रेम र सन्तुष्टिको आफ्नै सकारात्मक अनुभव नै वास्तविक आनन्द हो । हामीले बुझ्नुपर्छ कि खुशी केवल बाह्य चीजहरूमा निर्भर हुँदैन, तर यो हाम्रो आन्तरिक अवस्था र मानसिकतामा पनि निर्भर हुन्छ ।