मेगाफोन डिप्लोमेसी : जसकारण चिसिदैँछ भारत-बंगलादेश सम्बन्ध
काठमाडौं । पूर्व प्रधानमन्त्री शेख हसिनालाई सत्ताबाट हटाएको झण्डै दुई महिना हुन लाग्दा भारतसँग बंगलादेशको सम्बन्ध चिसिदैँ गएको छ । हसिनाको भारतमा उपस्थिति अहिले बंगलादेश र भारतबीचको सम्बन्धमा चिसोको कारण हो । तर, यसैबीच बंगलादेशको अन्तरिम सरकारका प्रमुख सल्लाहकार मोहम्मद युनुसको हालैको अन्तर्वार्ताले भारतलाई निराश बनाएको छ । आज भारत-बंगलादेश सम्बन्धको अवस्था हेरौं- हसिना बाधक […]
काठमाडौं । पूर्व प्रधानमन्त्री शेख हसिनालाई सत्ताबाट हटाएको झण्डै दुई महिना हुन लाग्दा भारतसँग बंगलादेशको सम्बन्ध चिसिदैँ गएको छ ।
हसिनाको भारतमा उपस्थिति अहिले बंगलादेश र भारतबीचको सम्बन्धमा चिसोको कारण हो । तर, यसैबीच बंगलादेशको अन्तरिम सरकारका प्रमुख सल्लाहकार मोहम्मद युनुसको हालैको अन्तर्वार्ताले भारतलाई निराश बनाएको छ ।
आज भारत-बंगलादेश सम्बन्धको अवस्था हेरौं-
हसिना बाधक !
हसिनालाई भारतको समर्थकका रूपमा हेरिन्थ्यो । उनको १५ वर्षको शासनकालमा भारत र बंगलादेशबीच घनिष्ठ रणनीतिक र आर्थिक सम्बन्ध रह्यो ।
हसिनाको शासनकाल भारतको सुरक्षाका लागि पनि निकै लाभदायक थियो किनभने उनले बंगलादेशमा बसोबास गर्ने भारत विरोधी विद्रोही समूहहरूविरूद्ध कारबाही गरेकी थिइन् ।
यसका साथै उनले सत्तामा रहँदा भारतसँग बंगलादेशका धेरै सीमा विवादहरू पनि समाधान गरिन् । तर, भारतमा उनको उपस्थिति (र उनी कति समय बस्ने भन्ने अनिश्चितता)ले दुई देशबीचको बलियो सम्बन्ध कायम राख्ने प्रयासलाई जटिल बनाएको छ ।
र यो गत हप्ता स्पष्ट भयो जब समाचार एजेन्सी प्रेस ट्रस्ट अफ इण्डियासँगको एक अन्तर्वार्तामा युनुसले भारतलाई अपील गरे – ”शेख हसिनाले आफ्नो बसाइमा राजनीतिक बयान नगर्नुहोला । भारतले उनीलाई यसो गर्नबाट रोक्नुपर्छ ।”
युनुसले थप भने, “यदि भारतले शेख हसिनालाई बंगलादेशले फिर्ताको माग नगरेसम्म राख्न चाहन्छ भने, उसले चुपचाप बस्नुपर्छ ।”
हसिना भारत आएको केही दिनपछि जारी भएको वक्तव्यतर्फ युनुसले औंल्याएका थिए । त्यसयता उनले कुनै सार्वजनिक वक्तव्य जारी गरेका छैनन् ।
भारतलाई मन परेन युनुसको भनाइ
बंगलादेशमा जुलाई-अगस्टमा भएको विरोध प्रदर्शनका क्रममा भएको हत्याका लागि हसिनालाई फिर्ता ल्याउने र उनीमाथि मुद्दा चलाउन मागहरू भइरहेका छन् ।
युनुसले अन्तर्वार्तामा दुई देशले आपसी सम्बन्ध सुधार गर्न मिलेर काम गर्नुपर्ने बताए । अहिले दुई देशबीचको सम्बन्ध तल्लो तहमा छ । उनको अन्तर्वार्ताबारे भारतको विदेश मन्त्रालयले कुनै प्रतिक्रिया दिएको छैन तर, यसबाट भारतीय अधिकारीहरू ‘विचलित’ भएको बताइएको छ ।
एक भारतीय अधिकारीले नाम न छाप्ने शर्तमा बीबीसीलाई भने, “भारतले हाल बंगलादेशबाट आएका महत्वपूर्ण व्यक्तिहरूको आधिकारिक र अनौपचारिक बयानहरू हेरिरहेको छ ।”
‘मेगाफोन डिप्लोमेसी’ के हो ?
बंगलादेशका युनुसको यस्तो व्यवहारबाट पूर्व भारतीय कूटनीतिज्ञहरू स्तब्ध भएका छन् । यसलाई ‘मेगाफोन डिप्लोमेसी’ भनिन्छ । अर्थात् दुई देशबीचको विवादित विषयमा मिडियामार्फत् बयानबाजी गर्नु ।
बंगलादेशका लागि भारतको उच्चायुक्त रहेकी वीणा सिकरीले भनिन्, “भारत बंगलादेशसँग वार्ता गर्न चाहन्छ र अन्तरिम सरकारलाई यो संकेत गरेको छ ।”
उनले अहिलेका विषयमा आपसमा छलफल गर्न सकिने बताइन् । ”तर, युनुसले कुन आधारमा दुई देशबीचको सम्बन्ध तल्लो तहमा छ भन्ने कुरा मलाई थाहा छैन” उनले भनिन् ।
बंगलादेशको विदेश मन्त्रालयले यी आलोचनाहरूलाई अस्वीकार गरेको छ ।
बंगलादेशको विदेश मन्त्रालयका सल्लाहकार तौहीद हुसेनले बीबीसीलाई भने, ”के भारतीय नेताहरू मिडियासँग कुरा गर्दैनन् ? यदि डा. युनुसलाई विशेष मुद्दाहरूमा प्रश्न सोधियो भने- उहाँले निश्चित रूपमा तिनीहरूको बारेमा आफ्नो विचार राख्नुहुनेछ । आलोचना गर्न थाल्नुभयो भने जे पनि गर्न सकिन्छ ।”
तर, केही साताअघि युनुस र भारतीय समकक्षी नरेन्द्र मोदीबीच टेलिफोन वार्ता भएको थियो । तर, भारत र बंगलादेशबीच अहिलेसम्म मन्त्रीस्तरीय वार्ता भएको छैन ।
हसिनालाई फिर्ता ल्याउन कत्ति सहज ?
यस्तो देखिन्छ कि भारतमा हसिनालाई अन्य कुनै देशले शरण दिन राजी नभएसम्म त्यहाँ बस्न भन्नेमा व्यापक सहमति छ ।
यद्यपि, बंगलादेशका अन्तर्राष्ट्रिय अपराध न्यायाधिकरणका नवनियुक्त मुख्य अभियोजक मोहम्मद ताजुल इस्लामले शेख हसिनालाई फिर्ता ल्याउन कदम चाल्ने बताएका छन् ताकि उनी यहाँ प्रदर्शनका क्रममा हत्याको मुद्दा चलाउन सकियोस् ।
इस्लामले भने, “उनी बंगलादेशमा भएको नरसंहारको मुख्य अभियुक्त बनेकाले हामी उनलाई कानुनी रूपमा यहाँ ल्याउने प्रयास गर्नेछौं ताकि उनीमाथि हत्याको मुद्दा चलाउन सकियोस् ।”
तर, विज्ञहरू बंगलादेशले औपचारिक अनुरोध गरे पनि हसिनालाई फिर्ता ल्याउन सम्भव नभएको बताउँछन् । रिवा गांगुली दास बंगलादेशमा भारतको पूर्व उच्चायुक्त पनि भइसकेका छन् ।
उनले भने, ‘’शेख हसिना भारतमा पाहुना बनेर बसेकी छिन् । लामो समयदेखि हाम्रो मित्र रहेको साथीसँग आधारभूत शिष्टाचार पनि कायम राख्न सकेनौं भने भविष्यमा भारतलाई विश्वासयोग्य मित्रको रूपमा किन देख्ने ?”
भारतले बंगलादेशका विपक्षी दलसँग वार्ता नगरेको आरोप
आफ्नो अन्तर्वार्तामा युनुसले बंगलादेशका विपक्षी दलहरूसँग सम्पर्क नगरेकोमा भारतको आलोचना गरेका छन् ।
उनले भने, “भारतको कथा भनेको बंगलादेशमा सबै इस्लामवादी छन् । बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टी इस्लामवादी हो । यसबाहेक सबैजना इस्लामवादी छन् । र यसले भारतलाई अफगानिस्तानमा परिणत गर्नेछ । बंगलादेश शेख हसिनाको हातमा मात्र सुरक्षित छ भन्ने भारतको विश्वास छ । भारत यो कथाको कैदी बनेको छ ।”
तर, भारतीय विश्लेषकहरू युनुसको विचारमा सहमत छैनन् ।
वीणा सिकरी भन्छिन्, ‘’म मोहम्मद युनुसको यो भनाइसँग बिलकुल सहमत छैन । बंगलादेशमा हाम्रा उच्चायुक्तले राजनीतिक दलहरूलाई कुनै लेबल नराखीकन कुरा गर्छन् ।”
वास्तवमा सन् २००१ र २००६ को बीचमा बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टीको गठबन्धन सरकारमा भारत र बंगलादेशबीचको सम्बन्ध बिग्रिएको थियो ।
भारतले यस सरकारले आफ्नो उत्तरपूर्वी क्षेत्रमा विद्रोहीलाई आश्रय दिएको आरोप लगाएको थियो ।
तर, बंगलादेशका धेरै मानिसहरूले भारतले बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टीसँग सम्पर्क गर्नुपर्छ भनी भनिरहेका छन् । बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टी बंगलादेशमा जहिले पनि चुनाव हुन्छ, उसले जित्नेमा विश्वस्त छ ।
बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टीका महासचिव मिर्जा फखरूल इस्लाम आलमगीर भन्छन्, “अगस्ट ५ (जब शेख हसिनाको सरकार पतन भयो) यता कुनै पनि भारतीय अधिकारीले हामीलाई भेटेका छैनन् । मैले कारण बुझिन ।”
अर्कोतर्फ बंगलादेशका लागि चिनियाँ राजदूत र युरोपेली मुलुकका राजदूतले बंगलादेश नेसनलिस्ट पार्टीका नेताहरूसँग लगातार भेटघाट गरिरहेका छन् ।
बंगलादेशमा शेख हसिनाको सरकार पतन भएपछि देशमा सुरक्षाको अभावका कारण धार्मिक अल्पसंख्यकमाथि आक्रमण बढेको छ । भारतले बंगलादेशमा हिन्दूहरूमाथि संदिग्ध इस्लामवादीहरूले आक्रमण गरेको रिपोर्टमा बारम्बार चिन्ता व्यक्त गरेको छ ।
पछिल्ला केही हप्ताहरूमा इस्लामिक कट्टरपन्थीहरूले सुफी तीर्थस्थलहरूमा तोडफोड गरेका छन् । बंगलादेशमा सुन्नी मुस्लिमहरूको बाहुल्यता रहेको छ । कट्टरपन्थी इस्लाममा विश्वास गर्नेहरूले चिहान र चिहानलाई इस्लाम विरोधी मान्छन् ।
सिराजगन्ज जिल्लाको अली ख्वाजा अली पगला पीरको चिहानको हेरचाह गर्ने श्रीमती तमन्ना अख्तरले भनिन्, “हालसालै, केही व्यक्तिले मेरो ससुराको चिहानमा तोडफोड गरेका थिए र हामीलाई कुनै गैर-इस्लामी संस्कार नगर्न भनेका थिए ।”
बंगलादेशको धार्मिक मामिला मन्त्रालयका सल्लाहकार एएफएम खालिद हुसेनले धार्मिक स्थलमा तोडफोड गर्नेलाई कारबाही गरिने बताए ।
कट्टरपन्थीसँग डराउँछ भारत
तर, विज्ञहरू भन्छन्, ”यदि इस्लामिक कट्टरपन्थीहरू यस देशमा आफ्नो प्रभुत्व पुन: स्थापित गर्न सफल भए, संख्यामा जतिसुकै थोरै भए पनि भारतका लागि खतराको घण्टी बज्नेछ ।”
पछिल्ला केही हप्ताहरूमा एक अपराधमा दोषी ठहरिएका एक इस्लामिक अतिवादीलाई रिहा गरिएको थियो ।
गत महिना शेख हसिनाको सरकार विरूद्ध विद्यार्थी आन्दोलनको क्रममा नौ संदिग्ध इस्लामिक चरमपन्थी जेल ब्रेकमा रिहा भएका थिए । तर, चारजना फेरि पक्राउ परेका छन् ।
अन्सारूल्लाह बंगला टोलीका प्रमुख जशिमुद्दीन रहमानी जेलबाट रिहा भएका छन् । शेख हसिनाको सरकारले यस संगठनलाई आतंकवादी संगठन घोषणा गरेको थियो ।
सन् २०१५ मा उनलाई एक नास्तिक ब्लगरको हत्याको लागि पाँच वर्षको जेल सजाय सुनाइएको थियो । तर, उनी विरूद्ध धेरै मुद्दा विचाराधीन छन् । त्यसैले सजाय पूरा भएपछि पनि उनी जेलमै थिए ।
–बीबीसी हिन्दीको सहयोगमा
What's Your Reaction?
