हेज्बोल्लाह के हो ? यसका लक्ष्यहरू के के हुन् ?

काठमाडौं : हेज्बोल्लाह र इजरायलबीच सन् अक्टोबर ८, २०२३ देखि निरन्तर एकअर्काबीच आक्रमण भइरहेको छ । इजरायलले गाजामा क्रुर युद्ध सुरु गरेको भोलिपल्ट, अगस्ट २५ मा, यी आक्रमणहरू अझ तीव्र भउका छन् । निरन्तर इजरायली लडाकु विमानहरूले दक्षिणी लेबनानमा आक्रमण गरिरहेका छन् भने हेज्बोल्लाहले इजरायलमा प्रक्षेपास्त्र प्रहार गरिरहेको छ ।

संसारको नजरमा हेज्बोल्लाहबारे के बुझाइ छ ? के हो हेज्बोल्लाह भन्ने विषय जिज्ञासा रही आएको छ ।

हेज्बोल्लाह के हो ?

हेज्बोल्लाह (अरबीमा अल्लाहको पार्टी) एक इरान समर्थित समूह हो । जसको गठन १९८२ मा दक्षिणी लेबनानमा इजरायलको कब्जाविरुद्ध लड्न गरिएको थियो। यो समूहले मुख्यतया शिया मुस्लिमहरूको समर्थन पाउँछ । यस क्षेत्रमा इजरायलको सबैभन्दा ठूलो शत्रुपक्ष हो।

यस समूहले इजरायलका सबै भागमा हान्न सक्ने सटीक रकेटहरू भएको दाबी गर्छ, र २०२१ सम्ममा यसको नेता हसन नसरल्लाहले हेज्बोल्लाहसँग १ लाख लडाकुहरू भएको बताएका थिए। संयुक्त राज्य अमेरिकाले अनुमानमा पछिल्ला वर्षहरूमा इरानले हेज्बोल्लाहलाई वार्षिक रूपमा सयौं लाख डलर प्रदान गरेको छ।

नसरल्लाहको नेतृत्वमा १९९२ देखि रहेको यो समूह लेबनानको सबैभन्दा प्रभावशाली राजनीतिक समूहहरूमध्ये एक हो र यसको विशाल राजनीतिक र सैनिक सञ्जालका कारण प्रायः राज्यभित्रको राज्य भनेर चिनिन्छ।

हेज्बोल्लाहको लक्ष्यहरू के हुन् ?

जब हेज्बोल्लाह स्थापना भयो, हेज्बोल्लाहले इजरायललाई लेबनानबाट बाहिर निकाल्ने लक्ष्य राखेको थियो। लगभग २० वर्षको लडाइँपछि इजरायल सन् २००० मा दक्षिणी लेबनानबाट एकपक्षीय रूपमा फिर्ता गयो। हेज्बोल्लाहले आफूलाई इजरायललाई भूभाग छोड्न बाध्य पार्ने पहिलो अरब सेना भनेर घोषणा गर्यो। इजरायलले अझै पनि सिरियाको गोलान हाइट्स र १९६७ युद्धमा कब्जा गरेका प्यालेस्टिनी भूभागहरू ओगटेको छ। हेज्बोल्लाहले आफ्नो गठनपछि एक घोषणापत्र जारी गर्यो, जसमा इजरायललाई पराजित गर्ने र मध्यपूर्वबाट पश्चिमी उपनिवेशवादी तत्वहरूलाई हटाउने उद्देश्यहरू समावेश गरिएका थिए।

के हेज्बोल्लाहको इजरायलसँग पहिले युद्ध भएको थियो ?

हो, जुलाई २००६ मा हेज्बोल्लाहले सीमा पार आक्रमणमा दुई जना इजरायली सैनिकलाई कब्जा गर्यो र इजरायलसँग बन्दीहरूको आदानप्रदान सुनिश्चित गर्ने आशा राख्यो। त्यसपछि इजरायलले सैनिक प्रतिक्रिया दियो, यसले ३४ दिनको लामो युद्ध निम्त्यायो, त्यसलाई जुलाई युद्ध पनि भनिन्छ ।

यो युद्धमा न कुनै पक्षले सैनिक रूपमा विजय प्राप्त गर्न सके न त समझदारी नै भयो । तर, १ हजार १०० भन्दा बढी लेबनानी र १६५ इजरायली मारिए । नसरल्लाहले बारम्बार भनेका छन्–२००६ को युद्ध हेज्बोल्लाहका लागि एक सफलता थियो, जसले इजरायलको ठुलो सेनाको सामना गर्यो। विश्लेषकहरूका अनुसार हेज्बोल्लाहलाई क्षेत्रको एकमात्र गैर–राज्य अभिनेता मानिन्छ, जसले इजरायलसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छ।

के हेज्बोल्लाह र हमास फरक छन् ?

हो, हेज्बोल्लाह र हमास फरक संगठनहरू हुन्। हेज्बोल्लाह एक लेबनानी संगठन हो, जबकि हमास एक प्यालेस्टिनी समूह हो, जुन १९८७ मा गाजा पट्टीमा इजरायलको कब्जाविरुद्ध पहिलो ‘इन्तिफाडा’ सुरु भएपछि गठन भएको थियो। यी छुट्टाछुट्टै संस्थाहरू हुन् तर इजरायलविरुद्ध सशस्त्र प्रतिरोधको उद्देश्य राख्छन् । यसमा उनीहरुको साझा उद्देश्य छ । हमासले २००६ मा निर्वाचित भएदेखि गाजा पट्टीको शासन गर्दै आएको छ। अक्टोबर ७ मा हमासको नेतृत्वमा भएको इजरायल आक्रमणपछि, हेज्बोल्लाहले प्यालेस्टिनी प्रतिरोध नेतृत्वसँग निकट सम्पर्कमा रहेको र आक्रमण इजरायलको निरन्तर कब्जाविरुद्ध निर्णायक प्रतिक्रिया र इजरायलसँग सम्बन्ध सामान्यीकरण गर्न खोजिरहेका अरबी देशहरूलाई सन्देश दिएको थियो।

के हेज्बोल्लाह ‘आतंकवादी’ संगठन हो ?

संयुक्त राज्य अमेरिका र अन्य पश्चिमी देशहरूले हेज्बोल्लाहलाई ‘आतंकवादी संगठन’ मान्छन्। साउदी अरेबियाले पनि यसलाई ‘आतंकवादी’ समूह मान्दछ। युरोपियन युनियनले हेज्बोल्लाहको सैनिक शाखालाई ‘आतंकवादी समूह’ को रूपमा वर्गीकृत गर्दछ, तर यसको राजनीतिक शाखालाई होइन।

हेज्बोल्लाहको लेबनानमा भूमिका के हो ?

हेज्बोल्लाहका मन्त्रीहरू सरकारमा र सांसदहरू संसदमा छन्। समूहको राजनीतिक प्रभाव २००५ मा पूर्व प्रधानमन्त्री रफिक हरिरीको हत्यापछि यसको निकट मित्र सिरिया लेबनानबाट फिर्ता भएपछि बढी भयो। हरिरीलाई लेबनानी राजनीतिमा साउदी प्रभावको प्रतीकका रूपमा हेरिएको थियो। २०१६ मा, हेज्बोल्लाह समर्थित मिशेल औन राष्ट्रपति भएका थिए । त्यसको दुई वर्षपछि हेज्बोल्लाह र यसका सहयोगीहरूले नौ वर्षमा देशको पहिलो आमनिर्वाचनमा बहुमत जिते। सन् २०२२ मा हेज्बोल्लाहको ब्लकले आफ्नो बहुमत गुमायो, तर समूह देशको राजनीतिमा अझै ठूलो छ।(अलजजीराको सहयोगमा)